Αθήνα 6.12.2012, 14:31

Ένα Συνέδριο με θέμα ταμπού, το Θάνατο, διοργανώνεται με πρωτοβουλία φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από τις 12 έως και τις 14 Δεκεμβρίου 2012, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Ο θάνατος των αστεριών, η γνωριμία με την επιστήμη του θανάτου, ο θρήνος και το πένθος, ο θάνατος μέσα από τα μάτια του ιατροδικαστή, κοινωνιολογικές προσεγγίσεις του τέλους της ζωής, ζώντας και ξεπερνώντας το θάνατο, ο θάνατος ως προϋπόθεση αυθεντικότητας, ο ψηφιακός θάνατος, η έννοια και το βίωμα του θανάτου στις θρησκείες του κόσμου, το βασίλειο των νεκρών κατά την Ιουδαϊκή Σοφιολογική Γραμματεία, ο θάνατος στην Κέλτικη μυθολογία και παράδοση αλλά και ο θάνατος του Πλάτωνα, του Χομπς και του Σπινόζα είναι ορισμένα μόνο από τα θέματα που θα παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου.

Το Συνέδριο, με τίτλο «Στοχασμός του Θανάτου: Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις», τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης και είναι αφιερωμένο στην μνήμη του Λέκτορα Φιλοσοφίας, Επαμεινώνδα Βαμπούλη.

«Προσπαθήσαμε μέσα σε αυτό το τριήμερο να χωρέσουμε όσες περισσότερες οπτικές γωνίες γίνεται, χωρίς να καταντήσει εγκυκλοπαιδικό σεμινάριο» υποστηρίζουν οι φοιτητές που διοργανώνουν το Συνέδριο. «Το συνέδριο θα ξεκινήσει από την επιστήμη της φυσικής και ιδιαίτερα της αστροφυσικής με την κατάσταση που επικρατεί στον μακρόκοσμο και στο σύμπαν και, στη συνέχεια, θα προσγειωθεί στον ταπεινό μας πλανήτη και στο φαινόμενο της ζωής, αρχικά μέσα από τις επιστήμες της Βιολογίας, της Ιατρικής και της Ψυχολογίας, στη συνέχεια μέσα από τα πολιτιστικά γεννήματα και τα καλλιτεχνικά και πνευματικά κειμήλια της ανθρωπότητας, όπως το θέατρο, η λογοτεχνία, η Φιλοσοφία και η Θεολογία, για να καταλήξει σε θέματα ηθικής και ειδικότερα βιοηθικής που ταλανίζουν τις σύγχρονες επιστήμες και το ανθρώπινο πνεύμα και να κλείσει την αυλαία με μια ματιά στην αρχαιολογία και στον τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης του φαινομένου «θάνατος» από τους ανθρώπους που κατοικούν στις τέσσερις γωνιές του κόσμου, εκτεινόμενο από την κελτική δύση μέχρι την Ινδία και την Κίνα και από το χριστιανικό βορρά μέχρι τον ιουδαϊκό νότο».

Οι εργασίες του Συνεδρίου είναι αφιερωμένες στη μνήμη του Επαμεινώνδα Βαμπούλη. Οι φοιτητές που διοργανώνουν το Συνέδριο αναφέρουν πως κατέληξαν σε αυτήν την απόφαση. «Ο σχεδιασμός του Συνεδρίου ξεκίνησε λίγο πριν το καλοκαίρι, το οποίο, όπως άλλωστε κάθε καλοκαίρι άδειασε το μυαλό μας από σκέψεις και έγνοιες μέχρι που ένα δυστυχές πρωινό του Αυγούστου πληροφορηθήκαμε το θάνατο ενός από τους καθηγητές και μελλοντικούς εισηγητές του συνεδρίου. Πρόκειται για τον τότε Λέκτορα του Τμήματος Φιλοσοφίας Α.Π.Θ., Επαμεινώνδα Βαμπούλη. Επρόκειτο για ένα νέο άνθρωπο, πολύ δυναμικό, ο οποίος μόλις είχε ακούσει για το συνέδριο μας είχε δώσει περιχαρής και το θέμα του πριν από όλους τους άλλους «Σώμα και Θάνατος στη Νεοτερικότητα»’. Να και πάλι ο θάνατος. Όσο και να τον ξεχάσεις εκείνος δεν σε ξεχνάει ποτέ. Αυτό ήταν ένα σημάδι παραπάνω, για το οποίο έπρεπε να υλοποιήσουμε το συνέδριο και μάλιστα να το αφιερώσουμε στη μνήμη του έτσι ώστε ακόμα και να μην ακούσουμε το θέμα του, τουλάχιστον να συμμετέχει με έναν άλλο τρόπο. Αφιερωμένο στον Επαμεινώνδα Βαμπούλη λοιπόν…»

Η πρωτοβουλία
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Φοιτητική Πρωτοβουλία Διοργάνωσης Εκδηλώσεων και Συνεδρίων ΑΠΘ είναι μια ανοιχτή ομάδα φοιτητών, μη θεσμική, η οποία ασχολείται με τη διοργάνωση εκδηλώσεων και συνεδρίων που έχουν σκοπό τη διερεύνηση, την πληροφόρηση και τον προβληματισμό γύρω από ορισμένα θέματα επιστημονικού και κοινωνικού χαρακτήρα.

Στόχος της ομάδας είναι αφ’ ενός η ευαισθητοποίηση της Πανεπιστημιακής κοινότητας με σκοπό τη συμμετοχή της σε αλυσίδες εκδηλώσεων επιστημονικού χαρακτήρα, χωρίς να απουσιάζει η ψυχαγωγία και αφ’ ετέρου το άνοιγμα του Πανεπιστημίου στην κοινωνία. Η ομάδα προσπαθεί να αποτελέσει μια φοιτητική κίνηση, της οποίας ο χαρακτήρας θα είναι καθαρά επιστημονικός. Η ομάδα είναι ανοιχτή σε οποιονδήποτε φοιτητή θέλει να βοηθήσει σε παρόμοιες ενέργειες ή έχει να προτείνει κάποια ενδιαφέρουσα εκδήλωση.

Περισσότερες πληροφορίες για το συνέδριο θα βρείτε στην διεύθυνση www.synedrianeon.blogspot.gr.

* Ακολουθούν οι περιλήψεις του Συνεδρίου.

Σχολές και Τμήματα του ΑΠΘ που συμμετέχουν
Τμήμα Θεολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Τμήμα Ψυχολογίας, Τμήμα Φυσικής, Τμήμα Βιολογίας, Τμήμα Νομικής, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Ιατρική Σχολή
Οργανωτική Επιτροπή
Αστέριος-Ευάγγελος Κεχαγιάς, μεταπτυχιακός φοιτητής, Τμήμα Θεολογίας
Νικόλαος Κουζηνός, φοιτητής, Τμήμα Θεολογίας Δημήτριος Κύρου, φοιτητής, Τμήμα Ψυχολογίας
Ιωάννα Μπαρτσίδη, φοιτήτρια, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Δημήτριος Τσιμπουκλής, φοιτητής Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής
Επιστημονική Επιτροπή
Πρόεδρος:
Μιλτιάδης Παπανικολάου, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Ιστορίας της Τέχνης, Κοσμήτορας Φιλοσοφικής Σχολής
Γραμματέας:
Χρυσόστομος Σταμούλης, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ
Μέλη:
Γεώργιος Ζωγραφίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής,
Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Ιωάννα Ναούμ, Λέκτορας, Τμήμα Φιλολογίας
Ζαΐρα Παπαληγούρα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια,
Τμήμα Ψυχολογίας ΑΠΘ
Ζαχαρίας Σκούρας, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ
Ελένη Χοντολίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια,
Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής ΑΠΘ

A΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ: Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΡΟΚΟΣΜΟ
ΣΤΟΝ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ
Η εξέλιξη και ο θάνατος των αστεριών
Ιωάννης Σειραδάκης, Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής
Τα αστέρια γεννιούνται, εξελίσσονται και πεθαίνουν, στη φάτνη του Σύ-μπαντος, το οποίο δημιουργήθηκε, εξελίσσεται και ίσως κάποτε θα πεθάνει. Σε γοργό ρυθμό, θα παρουσιαστούν αναλυτικά τα κύρια στάδια της εξέλι-ξης του Σύμπαντος, από τον χρόνο Planck (10-43 δευτερόλεπτα μετά τη Με-γάλη Έκρηξη) μέχρι σήμερα (13.7 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη). Στο πλαίσιο της υλικής υποδομής του Σύμπαντος, αστέρια γεν-νιούνται και στη συνέχεια εξελίσσονται ανάλογα με την αρχική μάζα τους. Θα παρουσιαστούν τα κυριότερα στάδια της εξέλιξης των αστέρων και τα τελικά στάδια (λευκοί νάνοι, αστέρες νετρονίων και μελανές οπές) στα ο-ποία θα καταλήξουν, ως αστρικά πτώματα. Τέλος, θα γίνει μια σύντομη α-ναφορά στην πιθανή κατάληξη της ύλης του Σύμπαντος.

Μπορεί η ζωή να πεθάνει;
Ζαχαρίας Σκούρας
Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας
Ζωή, σύμφωνα με τη Βιολογία, ορίζεται η αυτοοργάνωση της ύλης σε τέτοιο βαθμό ώστε να λειτουργεί (μεταβολίζεται), να αναπαράγεται, να αναπτύσ-σεται και να εξελίσσεται. Πότε εμφανίζονται οι παραπάνω μοναδικές ιδιό-τητες; Πόσο σημαντικοί είναι οι παράγοντες χρόνος και ο χώρος και πόσο επηρεάζουν τις μεταβολές που υφίσταται το βιολογικό σύστημα; Είναι η ζωή ατομικό ή συλλογικό φαινόμενο; Ή και τα δύο μαζί; Πόσο πολύπλοκα είναι και πόσο έχουν κατανοηθεί τα διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής, όπως το κύτταρο –προκαρυωτικό και ευκαρυωτικό– ο οργανισμός –μονοκύτταρος ή πολυκύτταρος– ο πληθυσμός –το σύνολο των ατόμων ενός είδους που συνυπάρχουν σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον– το είδος –οι συγγενικοί πληθυσμοί που διασταυρώνονται μεταξύ τους και είναι αναπα-ραγωγικά απομονωμένοι από άλλους; Πόσο έχουν κατανοηθεί μηχανισμοί, όπως η αντιγραφή του γενετικού υλικού και η μετάδοση της πληροφορίας του, η μίτωση (πολλαπλασιασμός σωματικών κυττάρων) και η μείωση (πα-ραγωγή γαμετικών κυττάρων) και τόσοι άλλοι; Είναι το DNA, το γενετικό μας υλικό, ο φορέας των πληροφοριών της ζωής, το μοναδικό μόριο στη φύση που μπορεί να πολλαπλασιασθεί; Πεθαίνει, το DNA, το νήμα της ζωής, το μόριο που κληρονομούμε από τους γονείς μας και το μεταβιβάζου-με στους απογόνους μας;

Θάνατος: η οπτική γωνία του ιατροδικαστή
Δρ. Λήδα Κοβάτση, Ιατρός-Ειδική Ιατροδικαστής, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιατρικής
Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν πτυχές του φαινομένου του θανάτου από την οπτική γωνία του Ιατροδικαστή. Θα περιγραφούν βασικές έννοιες όπως αυτές του θανάτου, της νεκροψίας, της νεκροτομής. Θα παρουσιαστούν και θα συζητηθούν πρακτικά ζητήματα όπως είναι η έκδοση πιστοποιητικού θανάτου χωρίς τη διενέργεια νεκροτομής, η διαδικασία που ακολουθείται κατά τη νεκροτομή, η έκδοση πορίσματος από τον Ιατροδικαστή και άλλα. Τέλος, θα παρουσιαστούν οι πληροφορίες τις οποίες μπορεί να αντλήσει ο Ιατροδικαστής κατά τη νεκροψία και τη νεκροτομή και η ερμηνεία αυτών με σκοπό την τελική διάγνωση της αιτίας θανάτου

Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΝΕΛ
Θανατολογία: μια γνωριμία με την επιστήμη του θανάτου
Γρηγόρης Λαυρεντιάδης, Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής
Η συμβουλευτική ψυχολογική υποστήριξη στους ογκολογικούς ασθενείς περιλαμβάνει ειδικές ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στον ίδιο τον άρρωστο αλλά και στην οικογένειά του που τον φροντίζει. H αποτελεσματική ανα-κούφιση από το βίωμα της νόσησης από καρκίνο περιλαμβάνει μια θερα-πευτική σχέση που στηρίζεται: στην ειλικρίνεια, την υπευθυνότητα και τη συναισθηματική εμπλοκή. Ο θεραπευτής χρειάζεται να παλέψει να δημι-ουργήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα μια πραγματική πρόσωπο με πρό-σωπο σχέση μέσα από έναν αληθινό διάλογο ανάμεσα στον ασθενή και σε έναν ανθρώπινο, ευάλωτο θεραπευτή.

Η διαδικασία του θρήνου
Ζαΐρα Παπαληγούρα, Αν. Καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας
Ο θρήνος αναφέρεται στη φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση των α-τόμων στην απώλεια και μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους. ΄Εχει υποστηριχθεί ότι στους ανθρώπους οι οποίοι βιώνουν μια βαθιά αμετάκλη-τη απώλεια παρατηρούνται ορισμένες κοινές αντιδράσεις, κοινά συναισθή-ματα και κοινές διεργασίες προσαρμογής. Η διεργασία του θρήνου αναφέ-ρεται στον τρόπο με τον οποίο επιχειρείται να αντιμετωπιστεί η απώλεια και η θλίψη και συνεπώς αφορά, την προσπάθεια που καταβάλλεται προ-κειμένου να διευθετηθούν οι νέες εμπειρίες και να ενταχθούν στο βίο που συνεχίζεται. Έχουν προταθεί διάφορα θεωρητικά μοντέλα τα οποία επιχει-ρούν να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν την πορεία του θρήνου. Ωστόσο, παρά τις κοινές αντιδράσεις των ατόμων στο βίωμα μιας απώλειας ο τρό-πος που θα βιωθεί ο θρήνος θα εξαρτηθεί και από την προσωπική ιστορία των ατόμων, από τη σχέση με τον θανόντα αλλά και από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες επήλθε ο θάνατος. Συνεπώς, στην κατανόηση της πορείας του φυσιολογικού θρήνου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η υποκειμενική πραγματικότητα της απώλειας, έτσι όπως βιώνεται διαφορετικά από κάθε άνθρωπο και κάθε οικογένεια στο εκάστοτε πολιτισμικό πλαίσιο.

Περιπεπλεγμένο πένθος
Λουκάς Αθανασιάδης, Επίκουρος Καθηγητής ψυχιατρικής-ψυχοσεξουαλικότητας ΑΠΘ
Η κατάσταση στην οποία ένα άτομο που έχει υποστεί απώλεια συγγενι-κού/αγαπητού προσώπου δυσκολεύεται πολύ να προσαρμοσθεί σ’ αυτήν –σε αντίθεση μ’ αυτό που φυσιολογικά θα αναμένονταν– έχει ήδη ερευνηθεί και περιγραφεί στο παρελθόν. Οι όροι που συνήθως χρησιμοποιήθηκαν ή-ταν το «περιπεπλεγμένο/επιπεπλεγμένο πένθος» και το «παρατεταμένο πένθος» που αναφέρονται σε δύο καταστάσεις που έχουν κοινά στοιχεία αλλά δεν συμπίπτουν. Η σχετική εμπειρία οδήγησε την Αμερικανική Ψυχι-ατρική Εταιρία να προτείνει τη νέα διαγνωστική κατηγορία «επίμονη, σύν-θετη, σχετιζόμενη με το πένθος διαταραχή» στη νέα προτεινόμενη κατάτα-ξη των ψυχιατρικών διαταραχών DSM V. Η διαγνωστική πρόταση περι-λαμβάνει συμπτώματα όπως έντονη ενασχόληση με τον θανόντα και τις συνθήκες θανάτου του, αίσθημα πόνου και έντονη έλλειψη της παρουσίας του. Επίσης, εμφανίζονται διάφορα σοβαρά αντιδραστικά συμπτώματα δυσφορίας σε σχέση με την απώλεια (π.χ. αποδοχή της απώλειας), καθώς και προβλήματα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο (π.χ. επιθυμία του ατό-μου να πεθάνει για να βρεθεί με τον θανόντα, δυσκολία να κάνει το άτομο σχέδια για το μέλλον). Η κατάσταση επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικό-τητα του ατόμου και οι εκδηλώσεις της έχουν υπερβολική ένταση λαμβάνο-ντας υπόψη διάφορους θρησκευτικούς, πολιτισμικούς και ηλικιακούς πα-ράγοντες. Η συζήτηση που αναμένεται να ακολουθήσει τη νέα διαγνωστική πρόταση πιστεύεται πως θα οδηγήσει τόσο σε καλύτερη κατανόηση των δι-αταραχών που συνδέονται με το πένθος, όσο και στη θεραπευτική τους α-ντιμετώπιση.

Γ΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΜΗΝ ΚΛΑΙΣ ΚΑΙ ΜΗ ΛΥΠΑΣΑΙ ΠΟΥ ΒΡΑΔΙΑΖΕΙ
Το πένθος που ταιριάζει στην τραγωδία
Ελένη Παπάζογλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Θεάτρου
Σε αντίθεση με την πραγματική ζωή, όπου ο θάνατος είναι πάντοτε βαθιά (παρ)άλογος, στο θέατρο είναι πάντοτε εύλογος: ποτέ δεν είναι τυχαίος ή αιφνιδιαστικός·πάντοτε είναι αιτιολογημένος, συμβαίνει κατά το εικός και αναγκαίον της δράσης. Στο θέατρο ο θάνατος δεν είναι φαινόμενο της φύ-σης αλλά της Ιστορίας ―κανείς δεν πεθαίνει από αρρώστιες, ούτε καν από «απλά» γηρατειά. Ο θάνατος στο θέατρο πάντα έχει και πάντα βγάζει νόη-μα: γίνεται μέρος μιας αφήγησης. Η τραγωδία συμμορφώνεται πλήρως με αυτές τις προδιαγραφές: οι φονιάδες έχουν λόγο που σκοτώνουν, οι νεκροί έχουν λόγο που σκοτώνονται, οι αυτόχειρες έχουν λόγο που αυτοκτονούν. Όμως παρόλα αυτά, σε αντίθεση και πάλι με την πραγματική ζωή, οι πεν-θούντες της τραγωδίας αποδεικνύονται ανίκανοι να υπερβούν το στάδιο του πένθους και να επανενταχθούν στον κόσμο των ζωντανών. Δύο είναι οι εμβληματικές φιγούρες του τραγικού πένθους, και οι δύο γυναίκες, και οι δύο του Σοφοκλή: η Αντιγόνη και η Ηλέκτρα. Η ανακοίνωση θα εστιαστεί στο πένθος που τους ταιριάζει -το πένθος, εντέλει, που ταιριάζει στην τραγωδία.

Η παρουσία του θανάτου στη νεοελληνική λογοτεχνία
Δημήτρης Κόκορης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής
Ο έρωτας, ο χρόνος και ο θάνατος είναι τα βαθύτερα διαχρονικά θέματα της ποίησης, αλλά και της λογοτεχνίας γενικότερα, επομένως ανιχνεύοντας την παρουσία του θανάτου στη νεοελληνική λογοτεχνία, ουσιαστικά επι-χειρούμε μία πλήρη προσέγγιση της ιστορίας της. Η μεταφυσική του θανά-του διαπερνά τα πρώιμα λογοτεχνικά δημιουργήματα (Έπος Διγενή Ακρί-τα, Δημοτικά τραγούδια), προαναγγέλλει το αναγεννησιακό κοσμοείδωλο (Απόκοπος), μεταμορφώνεται σε ηρωική διέξοδο του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού και σε εξιδανικευμένη συνθήκη του Ρομαντισμού, επηρεάζει τη γενιά του Παλαμά, του Παπαδιαμάντη και του Βιζυηνού, τις πρώτες δεκαε-τίες του εικοστού αιώνα και φτάνει έως τους ιδιοφυείς καλλιτεχνικούς χει-ρισμούς του Καβάφη και του Καρυωτάκη. Με τον ποιητικό μοντερνισμό ε-κτός από τον στίχο διασπάται και το υπαρξιακό κοσμοείδωλο, άρα και η αντιμετώπιση του θανάτου. Από θρησκευτική-μεταφυσική βεβαιότητα (Παπατσώνης) και απαισιόδοξη στοχαστικότητα (Σεφέρης), φτάνουμε στην υπερρεαλιστική παράκαμψη ή και αισιοδοξία (Εμπειρίκος), στη συμ-φιλίωση με όρους κοινωνικού και υπαρξιακού αγώνα (Ρίτσος) ή με όρους μεταφυσικής ισορροπίας μέσα από το ελληνικό τοπίο και την αναδίφηση του εσώτερου εαυτού (Ελύτης). Το πεζογραφικό ρεαλιστικό ρεύμα είτε με τη μορφή της πεζογραφίας ως μαρτυρίας είτε με τη μορφή του αστικού-κοινωνικού ρεαλισμού (Θεοτοκάς, Τερζάκης, Καραγάτσης, Χατζής, Τσίρ-κας κ.ά.), του ανανεωμένου ρεαλισμού (Ιωάννου) ή της συνύπαρξης παρα-δοσιακής και νεωτερικής αφήγησης (Φραγκιάς, Μπακόλας) συνεχίζει και μεταπολεμικά να ενσωματώνει στον κειμενικό ιστό το θάνατο, τόσο ως δε-δομένο και αναπόδραστο τέλος όσο και ως μυστηριώδη-ανεξιχνίαστη με-ταφυσική συνθήκη. Η νεωτερίζουσα αφήγηση της συνειρμικής ροής και της χαλάρωσης (όχι εκμηδένισης) του λογικού άξονα εγκολπώθηκε τον θάνατο ως χριστιανορθόδοξης προέλευσης καταφυγή (Πεντζίκης), ως εφαλτήριο για ανάδειξη της παλαιότερης ζωής σε αντιδιαστολή με τη σύγχρονη (Μέλ-πω Αξιώτη) ή και ως εφιαλτικό τοπίο εσώτερης ψυχολογικής και υπαρξια-κής αναδίφησης (Χειμωνάς, Καχτίτσης). Οι μεταπολεμικοί ποιητές όλων των γραμματολογικών τάσεων και γενεών αξιοποίησαν τον θάνατο κατά το μάλλον ή ήττον για να αναδείξουν τη γόνιμη διαπλοκή πολιτικών τραυμά-των, ερωτικών βιωμάτων και υπαρξιακών αναζητήσεων.

Ζώντας και ξεπερνώντας τον θάνατο
Ελένη Χοντολίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής
Προσεγγίζεται ο θάνατος βιωματικά και γίνεται μία απόπειρα μετάδοσης της εμπειρίας του θανάτου (των άλλων) σε τρίτους. Πώς από την πρώτη ανακοίνωση της ασθένειας και από την έκπληξη περνάμε στον θυμό και, τέλος, στην αποδοχή του αυτονόητου της ανίκητης ασθένειας. Φροντίδα του ασθενούς και τύψεις για τη δική μας καλή φυσική κατάσταση. Θάνα-τος, οδύνη, θρήνος και πένθος. Τέλος, η ώριμη αποδοχή και η συνειδητο-ποίηση της αναγκαιότητας του θανάτου ως βασικής παραμέτρου στη ζωή (των άλλων;).

Δ΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΟΙ ΟΡΘΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΝΤΕΣ ΑΠΟΘΝΗΣΚΕΙΝ ΜΕΛΕΤΩΣΙΝ
Ο θάνατος στον Πλάτωνα
Βασίλης Κάλφας, Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής
Η μελέτη επιχειρεί να διεισδύσει στη σκέψη του Πλάτωνα και τις αντιλή-ψεις του περί θανάτου. Θα ερμηνευτεί το θέμα από τις υπάρχουσες πηγές και θα επιχειρηθεί η κατανόηση του ορισμού του θανάτου από τον Πλάτω-να και μέσω αυτού πώς όριζε τη ζωή και ποια ήταν η φιλοσοφία του γύρω απ’ το ίσως πιο κομβικό σημείο της ανθρώπινης ζωής.

Ο θάνατος στον Επίκουρο και στους Στωικούς
Γιώργος Ζωγραφίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής
Είναι ο θάνατος αυτό που κατεξοχήν (οφείλουμε να) σκεφτόμαστε στη ζωή μας, ειδικά αν είμαστε φιλόσοφοι, ή μήπως είναι αυτό που δεν θα το ζή-σουμε ποτέ οι ίδιοι και γι’ αυτό δεν έχει νόημα να το σκεφτόμαστε όσο ζού-με, κάτι ἀδιάφορον για μας; Επικούρειοι και Στωικοί επιχείρησαν να απα-ντήσουν στο εναγώνιο ερώτημα του ανοχύρωτου ανθρώπου της ελληνιστι-κής εποχής υποτιμώντας φιλοσοφικά τη σημασία του θανάτου και υποδει-κνύοντας τρόπους υπέρβασής του, είτε με την ίδια μας τη στοχαστική ζωή είτε με την εθελούσια έξοδό μας από αυτήν: αν μια ζωή είναι αξιοβίωτη μό-νο όταν είναι φιλοσοφική, το ίδιο κι ένας θάνατος.

Ο κερδηθείς παράδεισος, σήμερα και τότε
Γιάννης Τζιφόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας
Η αγωνία και ο φόβος του θανάτου είναι αισθήματα εγγενή της φύσης των ανθρώπων –όχι όμως και των άλλων έμβιων όντων– και ακολουθούν τον άνθρωπο από την πρώτη του εμφάνιση στη γη, ενώ η μετά τον θάνατον κα-τάσταση αποτελεί αντικείμενο συνεχούς προβληματισμού σε κάθε πολιτι-σμό και σε κάθε εποχή. Η ελληνική περίπτωση κατέχει μία από τις εξέχου-σες θέσεις ανάμεσα στους ανθρώπινους πολιτισμούς, γιατί σε πολύ διαφο-ρετικές χρονικές περιόδους και με εργαλεία τη λογοτεχνία, την τελετουργί-α, τη φιλοσοφία, αργότερα τη θεολογία δημιούργησε συστήματα κατανόη-σης και έκφρασης του νοήματος του θανάτου και της ζωής μετά θάνατον με στόχο τον κατευνασμό της αγωνίας και την υπέρβαση του φόβου του θανά-του. Η αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία προσφέρει ποικιλία από-ψεων και αντιλήψεων επί του θέματος, μία από τις οποίες επαγγέλλεται ότι με τον θάνατο ο νεκρός δεν πεθαίνει, αλλά ξαναγεννιέται ως ήρωας και θεός και ζει για πάντα στον Άδη μάκαρ, όλβιος και ευδαίμων. Η εικόνα αυ-τή για τα μετά θάνατον δεν απορρέει μόνον από έμμεσες αναφορές στα λο-γοτεχνικά κείμενα, αλλά και από μια ειδική κατηγορία κειμένων, τα απο-καλούμενα βακχικά-ορφικά (συνολικά 46 μέχρι στιγμής) τα οποία είναι χαραγμένα σε χρυσά ελάσματα, στο σχήμα είτε του στόματος είτε ορθογω-νίου παραλληλόγραμμου, ή στο σχήμα φύλλων ελιάς, μυρτιάς και κισσού, και λεπτά όσο το χαρτί. Οι εντυπωσιακές ομοιότητες των ενεπίγραφων αυ-τών ελασμάτων, τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο π.Χ. μέχρι τον 1ο μ.Χ. αιώνα και προέρχονται από τάφους της Ιταλίας, της Μακεδονίας, της Θεσ-σαλίας, της Πελοποννήσου και της Κρήτης, οδηγούν στο βέβαιο συμπέρα-σμα ότι όλα έχουν ως κοινό σημείο αναφοράς έναν ιερόν λόγον και αποτε-λούν ομάδες μιας συγκεκριμένης μυστηριακής λατρείας, αυτής των βακχι-κών. Από την πρωτοβυζαντινή όμως περίοδο και εξής αντί χρυσών ελασμά-των κάποιοι νεκροί συνοδεύονται από ενεπίγραφα ή γραπτά πήλινα ό-στρακα τα οποία αποκτούν νέο περιεχόμενο, συμβολισμό και σημασία, ό-πως υπογραμμίζει και η ανώνυμη Νεκρώσιμος Ακολουθία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπου είναι εμφανής η προσπάθεια συγκερασμού, οικειοποίησης και συμβιβασμού των περισσότερων αντιλήψεων και δοξα-σιών περί θανάτου και του επέκεινα που τότε ήταν διαδεδομένες. Ακόμα και αν ο ανθρώπινος θάνατος και η ανθρώπινη ζωή θα παραμείνουν για πάντα διαμετρικά αντίθετες και ασύμβατες έννοιες, οι ελληνικές απαντή-σεις απέναντι στο άλυτο μυστήριο του θανάτου καταδεικνύουν απόπειρες, έστω και αποτυχημένες, διαμεσολάβησης μεταξύ της ζωής και του θανάτου αλλά και προσπάθειες συμβιβασμού των ζωντανών με το σημαντικότερο γεγονός της ζωής τους. Αυτές οι δοξασίες, αντιλήψεις και ιδεολογίες, ανάμεσα στις οποίες και ο μετά θάνατον κερδηθείς παράδεισος, αποκαλύπτουν και το βαθύτερο νόημα της ίδιας της ανθρώπινης ζωής.

Ε΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΝ
Δύο φιλοσοφικές αντιλήψεις περί θανάτου: Χομπς και Σπινόζα
Άρης Στυλιανού, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών
Στην παρούσα εισήγηση θα επιχειρηθεί η σύγκριση και η ανάδειξη των ου-σιωδών διαφορών ανάμεσα σε δύο φιλοσοφικές αντιλήψεις περί θανάτου: της θεωρίας του Χομπς και εκείνης του Σπινόζα. Για τον Χομπς, ο άνθρω-πος είναι απλά και μόνο μια έμβια μηχανή, που λειτουργεί με βάση την κυ-κλοφορία του αίματος και την κατάσταση των ζωτικών του οργάνων. Το χειρότερο πράγμα που μπορεί να του συμβεί, είναι να διακοπεί αυτή η βιο-λογική ζωή του, δηλαδή να πεθάνει. Ο θάνατος λοιπόν πρέπει να αποφευ-χθεί πάση θυσία, και ακριβώς πάνω στον φόβο τού (πρόωρου και ξαφνι-κού) θανάτου θα οικοδομηθεί όλη η χομπσιανή πολιτική θεωρία. Για τον Σπινόζα, αντίθετα, ο θάνατος, εάν και όταν επέλθει, αποτελεί απλώς ένα ατύχημα, μια αταίριαστη συνάντηση, είναι σαν να μην υπάρχει: «Ο ελεύ-θερος άνθρωπος δεν σκέφτεται κανένα πράγμα λιγότερο, απ’ ό,τι τον θά-νατο, και η σοφία του δεν είναι μελέτη θανάτου, αλλά μελέτη ζωής» (Ηθι-κή, 4, 67). Ο σοφός άνθρωπος δεν φοβάται τον θάνατο, ούτε καν τον σκέ-φτεται. Αντίθετα, σκέφτεται μόνο τη ζωή και επιθυμεί να ενεργεί, δηλαδή να διατηρεί το είναι του. Θάνατος και ζωή ή θάνατος εναντίον ζωής, λοι-πόν, για δύο στοχαστές που, ενώ ξεκινούν από παρόμοιες φιλοσοφικές πα-ραδοχές, αποκλίνουν τα μέγιστα κατά τη συλλογιστική διαδρομή της αν-θρωπολογίας και της πολιτικής τους θεωρίας.

Χάιντεγκερ: Ο θάνατος ως προϋπόθεση αυθεντικότητας
Παναγιώτης Θανασάς, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής
Ο Χάιντεγκερ φαίνεται να συμφωνεί με τον Επίκουρο: ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει εμπειρία του θανάτου. Συγχρόνως όμως επιχειρεί να κατα-δείξει ότι αυτή η στάση είναι ανεπαρκής για τη σύλληψη τόσο του θανάτου όσο και του ανθρώπου. Ο θάνατος για τον Χάιντεγκερ έχει σημασία όχι ως ‘γεγονός’ αλλά ως πέρας: ολοκληρώνει τον βίο προσδίδοντάς του τον πεπε-ρασμένο του χαρακτήρα και εξατομικεύοντάς τον. Η ύπαρξη δεν θα προ-σκρούσει κάποια στιγμή στον θάνατό της, αλλά αποτελεί ουσιωδώς ένα «Είναι-προς-θάνατον». Και σχετιζόμαστε με τον θάνατό μας όχι στο πλαί-σιο μιας θεωρητικής ενατένισης, αλλά αποκλειστικά χάρη στη θεμελιώδη διάθεση της «αγωνίας», η οποία μας φέρνει ενώπιον της «βέβαιης» αλλά συγχρόνως «απροσδιόριστης» δυνατότητας του θανάτου μας και μέσω αυ-τού ενώπιον της ρηγματωμένης ολότητας της ατομικής μας ύπαρξης.

Derrida/E. Said: επι-ζήν και latestyle
Μιχάλης Μπαρτσίδης, Δρ Φιλοσοφίας
Στοχαζόμενος τον θάνατο ο Jacques Derrida προτείνει την υπέρβαση της αντίθεσης ζωή/θάνατος με την έννοια του επι-ζήν(survivre). Η σημασία της έννοιας όχι μόνο δεν ταυτίζεται με την τρέχουσα σημασία του όρου ως έκ-πτωση της ζωής σε απλή επιβίωση αλλά, αντιστρέφοντας, παραπέμπει στην αρχέγονη επιβίωση όπου η ζωή διενεργείται ως επι-ζήν. Με μια πρωτότυπη φιλοσοφική τοποθέτηση διπλής κίνησης, ο Derrida, αφενός, αποδέχεται την αλήθεια του πλατωνικού κελεύσματος σύμφωνα με το οποίο φιλοσοφία είναι να μαθαίνεις να πεθαίνεις χωρίς, από την άλλη, να παραδίδεται στην αλήθεια αυτή. Η άρνηση να μάθεις την αποδοχή του θανάτου συνοδεύεται από αισθήματα μιας μελαγχολικής εξέγερσης. Στο σημείο αυτό μπορούμε να θέσουμε σε μια δημιουργική συνάντηση αλλά και σε αντιπαραβολή με την ντεριντιανή έννοια του επι-ζήν την έννοια του «όψιμου ύφους» (lat-estyle) του Edward Said, έννοια την οποία παραλαμβάνει από τον Adorno μετασχηματίζοντάς την. Ο μεγάλος καλλιτέχνης (Μπετόβεν) ή επιστήμων (Φρόυντ) οδεύοντας προς τα τέλη του βίου του, αντί να συμφιλιώνεται ει-ρηνικά με το παραχθέν έργο εκρήγνυται ανοίγοντας νέα ερωτήματα, γρά-φει με παράταιρο για την ηλικία του ύφος, συνομιλεί μέσα στη μοναξιά του δημιουργού με την αποστολή του και μόνο, αφήνοντας «ουβερτούρες» ως κληρονομιές αντί για γραμμικά, τακτοποιημένα και αρμονικά έργα. Η εν-νοιολογική συνάντηση που προκαλούμε δείχνει ότι διαταράσσοντας την ταύτιση του παρόντος με τον εαυτό του ανοίγουμε την πολλαπλότητα των χρόνων φτιάχνοντας μια «ζώσα υποκειμενικότητα» η οποία θέτοντας ερω-τήσεις στον εαυτό (της) σχετικά με τον εαυτό της, αφήνει ίχνη ή κληρονο-μιές απευθύνεται σε άλλα ζώντα άτομα και συνδέεται με τον κοινό χρόνο μιας εποχής. Living on…

ΣΤ΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΚΟΛΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ
ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΣΧΕΣΗ;
Η παραμυθία του θανάτου στην προχριστιανική γραμματεία
Άννα Κόλτσιου,
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Θεολογίας
Ο προχριστιανικός ελληνορωμαϊκός κόσμος, δημιούργησε την παραμυθητι-κή λογοτεχνία, συχνότερη αφορμή για τη συγγραφή της οποίας αναφέρεται ο θάνατος. Στοιχεία παραμυθίας του θανάτου εντοπίζονται, όπως είναι φυ-σικό, κυρίως σε επιτύμβια επιγράμματα και σε επιταφίους λόγους, αλλά και σε όλα σχεδόν τα γραμματειακά είδη: το έπος, τη λυρική ποίηση, την τρα-γωδία, την επιστολογραφία. Σταδιακά δημιουργήθηκε μια μακρά παράδο-ση η οποία χρησιμοποιεί σειρά από παραμυθητικούς «τόπους», που συνι-στούν ένα corpus παραμυθητικής επιχειρηματολογίας, το οποίο παρουσιά-ζουμε πολύ ενδεικτικά στην ανακοίνωσή μας. Αυτή την αγωνία και τον πό-νο του προχριστιανικού κόσμου μπροστά στο θάνατο, που καμιά λογοτε-χνία και καμιά φιλοσοφία εν τέλει δεν μπόρεσε να κατευνάσει, έμελλε να θέσει επί διαφορετικής βάσεως το μήνυμα του χριστιανισμού.

Θάνατος δεύτερος και/ή δισθανής και/ή θάνατος αθάνατος: διακείμενο και ιδεολογία
Χαράλαμπος Ατματζίδης,
Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας
Στην παρούσα εισήγηση εξετάζεται η αντίληψη για τον δεύτερο θάνατο, όπως αυτή απαντά στο βιβλίο της Αποκάλυψης (2,11· 20,6.14·21,8) και σε άλλα εξωχριστιανικά κείμενα. Η έρευνα αυτή αποσκοπεί στην καταγραφή της αντίληψης για τον δεύτερο θάνατο και στην αναζήτηση του σκοπού α-ναφοράς της και όχι στην ανάδειξη της διαχρονίας των κειμενικών αυτών αντιλήψεων. Ο κειμενικός κυκεώνας τομογραφείται, τα διάφορα ευρήματα ανασύρονται, ταξινομούνται και ερμηνεύονται. Μεθοδολογικά εργαλεία σε αυτή την προσπάθεια αποτελούν η ανάλυση της δομής του κειμένου, που στηρίζεται στις θεωρίες περί διακειμένου και περί κωδίκων που ενυπάρ-χουν σε αυτό. Η έρευνα αυτή συμβάλλει στην οριοθέτηση της ιδεολογίας που εγκρύπτεται μέσα στην αντίληψη αυτή περί «δευτέρου θανάτου». Στη έρευνα εξετάζονται κυρίως κείμενα για τον δεύτερο θάνατο από την Απο-κάλυψη (2,11·20,6.14·21,8), από την αρχαία αιγυπτιακή κειμενική παράδο-ση, από την Οδύσσεια του Ομήρου (μ, 21-22), από τον Φίλωνα τον Αλεξαν-δρέα (Περί άθλων, επιτιμίων και αρών, 70) και τον Πλούταρχο (Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης, 942f-943b). Επίσης, εξετάζονται συνοπτικά κείμενα από τον Ψευδο-Φίλωνα, τον Επίκτητο, τον Α-χιλλέα Τάτιο, τον Λουκιανό, τον Μακρόβιο και την ραβινική γραμματεία. Η ανάλυση των παραπάνω κειμένων αναδεικνύει την ύπαρξη ενός διακειμέ-νου για τον δεύτερο θάνατο που ενσωματώνει κώδικες δηλωτικούς του χρόνου, τόπου, τρόπου και αποτελέσματος. Διαπιστώνεται ότι οι κώδικες αυτοί παραμένουν ως προς τον πυρήνα τους σημασιολογικά αμετάβλητοι, διαφοροποιούνται όμως ως προς το περίβλημά τους και ως προς το εκάστο-τε κείμενο. Ταυτόχρονα όλοι οι κώδικες συνιστούν αναπόσπαστο μέρος του διακειμένου του δευτέρου θανάτου, που ως παγετώνας αποτελούμενος από διάφορα μόρια ύδατος διατρέχει το κειμενικό έδαφος. Η αξιολόγηση των παραπάνω ευρημάτων αναδεικνύει και την ιδεολογία που χαρακτηρίζει το διακείμενο περί δεύτερου θανάτου. Αυτή δεν είναι ενιαία και μονολιθική αλλά πολύμορφη και πολυσήμαντη και οφείλεται στην εκάστοτε ιδεολογία που κυριαρχεί στο κάθε ένα από τα παραπάνω κείμενα.

Ο θάνατος στη δυτική μεσαιωνική παράδοση
Φώτης Ιωαννίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας
Στο δυτικό Μεσαίωνα ο θάνατος επενδύεται με ένα τρομακτικό σενάριο, που παράγει φόβο. Η επαγγελλόμενη μετά θάνατον ζωή δεν αποτελεί πλέ-ον μια πηγή παρηγοριάς κι ελπίδας αλλά μάλλον τρομοκρατίας. Η δυτική μεσαιωνική λογοτεχνία, η καλλιτεχνική εικονογραφία και τα θεατρικά δρώμενα γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη και τρέφονται με αυτήν την τρομα-κτική περί θανάτου θεματολογία, στην οποία συνηγορούν και τα πολλά δει-νά που βιώνει η κοινωνία, όπως η πανούκλα, η πείνα, οι ταραχές και οι πό-λεμοι. Τα ισχυρά σύμβολα του Μεσαίωνα μπορούμε να πούμε ότι ήταν δύο, ο θάνατος και ο διάβολος. Το χαμηλό επίπεδο μόρφωσης των απλών αν-θρώπων αλλά και των κληρικών συνέβαλε τα μέγιστα στην επιβολή του εκ-φοβισμού. Ο θάνατος έγινε το κυρίαρχο σύμβολο, γιατί υπήρχε σε κάθε οι-κογένεια σε μεγάλη συχνότητα. Ο διάβολος χρησιμοποιήθηκε από την πα-ντοδύναμη εκκλησία ως μέσο εκφοβισμού των ανθρώπων, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη.

Ζ΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΜΗΔΕΝΑ ΠΡΟ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΜΑΚΑΡΙΖΕ
Τρόπος Θανάτου σήμερα, Ποιος αποφασίζει;
Δημήτρης Ματάμης, Διευθυντής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας Νοσοκομείου Παπαγεωργίου
Όλοι οι άνθρωποι πλην σπάνιων εξαιρέσεων ομιλούν, κρίνουν, σκέπτονται φιλοσοφούν περί του θανάτου τελείως θεωρητικά, και αυτό κάνει τα πράγ-ματα πολύ διαφορετικά. Το ότι «κάποτε θα πεθάνουμε», όλοι θεωρητικά το αποδεχόμαστε. Αν, όμως κάποιος ήξερε ότι αύριο είναι η μεγάλη ημέρα, η δικιά του ημέρα, η δικιά του ημερομηνία λήξεως, πραγματικά δεν ξέρω τι θα μπορούσε να πει και πως θα βίωνε αυτό το γεγονός. Αν ιστορικά ανα-τρέξουμε στη θέση του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο, θα δούμε όπως πε-ριγράφει στο βιβλίο του ο P. Aries ότι από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα έχει επέλθει μια πολύ μεγάλη αλλαγή όσον αφορά την αντιμετώπιση του θανάτου από τον άνθρωπο. Μέχρι το Μεσαίωνα ο θάνατος ήταν αποδεκτός χωρίς φόβο. Ο θάνατος ούτε συντομεύονταν αλλά ούτε και παρατείνονταν. Ο θάνατος ήταν ένα κοινωνικό γεγονός και λάμβανε χώρα παρουσία της οικογένειας, των φίλων, των γειτόνων αλλά και των παιδιών. Και ο θνή-σκων όχι μόνο γνώριζε αλλά και καθόριζε τη σχετική τελετουργία του θα-νάτου. Από το Μεσαίωνα και μέχρι το 1930 σταθερά αλλά και μετά το 1930 με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα η στάση των ανθρώπων απέναντι στο θάνα-το άλλαξε από κάτι κοινό, φυσικό και αναμενόμενο σε κάτι ντροπιαστικό και απαγορευμένο. Αρχίσαμε να λέμε ψέματα. Πρώτα-πρώτα λέγαμε ψέ-ματα σε αυτόν που επρόκειτο να πεθάνει, θέλοντας να του κρύψουμε το γε-γονός διότι τον λυπόμασταν, αλλά μετά αρχίσαμε να λέμε ψέματα όχι για τον θνήσκοντα αλλά για μας τους ίδιους, γιατί εμείς είχαμε ανάγκη να πι-στέψουμε ότι δεν υπάρχει θάνατος. Ο θάνατος είναι άσχημος και αποφεύ-γουμε να βλέπουμε την ασχήμια του. Σήμερα οι άνθρωποι έχουν μια λαν-θασμένη εντύπωση περί των δυνατοτήτων της μοντέρνας Ιατρικής , νομί-ζουν ότι η εντατική με τον υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό μπορεί να κάνει τα πάντα ακόμα και να απωθεί το θάνατο απεριόριστα. Και αν ακόμα φα-νταστούμε ότι δεν υπάρχουν οικονομικά προβλήματα στα συστήματα υγεί-ας ή δεν υπάρχει πρόβλημα χώρου και γεμίσουμε τα νοσοκομεία με κρεβά-τια εντατικής, θα πρέπει όλοι οι άρρωστοι να πεθαίνουν στην εντατική δια-σωληνωμένοι, καθετηριασμένοι, με μηχανική υποστήριξη της αναπνοής, με μηχανική υποστήριξη της νεφρικής λειτουργίας, με μηχανική υποστήριξη της καρδιακής λειτουργίας; Τότε η Μονάδα Εντατικής θεραπείας θα ήταν ένα κολαστήριο όπου κανείς δεν θα μπορούσε να πεθάνει ήσυχος. Το ερώ-τημα είναι στο τέλος της ζωής ποιος πρέπει να αποφασίζει για το πώς και το πότε της ζωής ενός ασθενούς τελικού σταδίου. Ο ίδιος ο ασθενής, η οικογέ-νεια, οι γιατροί, οι γιατροί με την οικογένεια, και τι πρέπει να γίνεται όταν ο ασθενής δεν είναι σε θέση να αποφασίσει είτε λόγω φαρμάκων που επη-ρεάζουν τη κρίση του ή διότι δεν έχει επαφή (συνείδηση) με το περιβάλλον; Θα πρέπει να υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο; οι επιστημονικές εταιρίες θα πρέπει να εκδώσουν κατευθυντήριες οδηγίες; ή τι γίνεται όταν υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ των συγγενών και του θεραπευτικού team που διαχειρί-ζεται την ασθένεια και τον ασθενή;

Κοινωνικο-ηθικά ζητήματα του τέλους της ζωής και ελευθερία του ανθρώπου
Ιωάννης Πέτρου, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας
Σε κάθε εποχή ο άνθρωπος κατανοεί την πραγματικότητα και προβληματί-ζεται γύρω από τα μεγάλα ζητήματα της ζωής σύμφωνα με τις δυνατότητες, τα μέσα, τις γνώσεις και τις γενικότερες αντιλήψεις που έχει, καθώς και τις ιδιαίτερες καταστάσεις που αντιμετωπίζει. Τα ηθικά και κοινωνικά ζητήμα-τα του τέλους της ζωής θα πρέπει να κρίνονται με βάση τη λογική, τις επι-στημονικές ιατρικές γνώσεις, τη συμπάθεια προς τον πάσχοντα άνθρωπο και τις σχετικές με αυτά ηθικές αρχές και αξίες που γίνονται ευρύτερα α-ποδεκτές. Ιδίως με βάση την αρχή της αυτονομίας πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση και όχι μέσα από γενικεύσεις. Κατά κυριολεξία θα μπο-ρούσε να μιλήσει κανείς για ευθανασία μόνο στην περίπτωση της ενεργητι-κής ευθανασίας. Γι’ αυτό και θα ήταν λειτουργικότερη η προσέγγιση των ζητημάτων του τέλους της ζωής εάν η έννοια της ευθανασίας δεν χρησιμο-ποιούνταν σε άλλες περιπτώσεις εκτός από αυτήν. Τα σχετικά ζητήματα έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας των μοντέρνων μέσων παρέμβασης στην αν-θρώπινη ζωή που διαθέτει η σύγχρονη ιατρική. Για το λόγο αυτό και δεν εί-ναι δυνατό να απαντηθούν τα αναδυόμενα ερωτήματα με επιχειρήματα που προέρχονται από κείμενα του παρελθόντος. Η αξίωση κάποιου να α-φεθεί να πεθάνει δεν βλάπτει κανέναν άλλο. Αλλά και δεν προβάλλεται μια τέτοια αξίωση εύκολα. Είναι αποτέλεσμα μιας αφόρητης ζωής λόγω κά-ποιας μακροχρόνιας και επώδυνης ασθένειας, η οποία είναι βέβαιο ότι θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Στις περιπτώσεις που ο ασθενής τελικού σταδίου έχει τη δυνατότητα να εκφράσει τη θέλησή του, τότε πρέπει μετά από ενδε-λεχή ενημέρωσή του να λαμβάνεται υπόψη η θέλησή του και να μην παρα-τείνετε με «τεχνητό» τρόπο η ζωή του. Στις περιπτώσεις, βέβαια, που δεν έχει τη δυνατότητα να εκδηλώσει τη βούλησή του, το λόγο για τη σχετική απόφαση έχουν οι θεράποντες ιατροί που πρέπει να αποφασίζουν με βάση την ωφέλεια και την αξιοπρέπεια του ασθενή σε συνεννόηση με τους, κατά τον Κ.Ι.Δ., οικείους του.

Αναζήτηση μιας έννοιας ψηφιακού θανάτου: διαιώνιση της πλη-ροφορίας, άπειροι κύκλοι και οι μηχανές Goedel
Αλέξης Πετρούνιας, Δρ., Imperial College, Λονδίνο
Μελετάμε το πώς επηρεάζεται η αντίληψη που έχουμε για τον (βιολογικό) θάνατο ως έννοια και ως φυσικό γεγονός όταν ανθρώπινη και τεχνητή νοη-μοσύνη, σκέψη ή συνειδητότητα επικοινωνούν, συνδέονται, συγχωνεύονται ή, ακόμα, και ενσωματώνονται η μία στην άλλη. Εξετάζουμε επίσης το κατά πόσον υπάρχουν (μπορούν να υπάρξουν;) υπολογιστικά συστήματα, ανε-ξάρτητα και αποκομμένα από την ανθρώπινη ύπαρξη, για τα οποία θα είχε νόημα η έννοια του θανάτου. Σ’ αυτήν την περίπτωση θα επιθυμούσαμε να προσδιορίσουμε τις ιδιότητες οι οποίες τα καθιστούν συνειδητά, καθώς και ποιες καταστάσεις τους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως θάνατος.

Η΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΘΑΝΑΤΟΥ
ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑ
Ο θάνατος ως κοινωνικό γεγονός: κοινωνιολογικές προσεγγίσεις του τέλους της ζωής
Νίκη Παπαγεωργίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Θεολογίας
Ο κοινός νους και η επιστήμη δείχνουν ότι ο θάνατος συνίσταται στην παύ-ση των ζωτικών λειτουργιών ενός οργανισμού, δηλαδή αποτελεί ένα βιολο-γικό γεγονός. Όταν πρόκειται όμως για το ανθρώπινο ον το βιολογικά προσδιορισμένο γεγονός του θανάτου νοηματοδοτείται από ένα σύνθετο σύνολο δοξασιών, αναπαραστάσεων, συναισθημάτων και τελετουργικών πράξεων που του δίνουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Έτσι ο θάνατος πα-ρουσιάζει για τη συλλογική συνείδηση μια ορισμένη σημασία, καθώς δια-φέρει και αλλάζει ανάλογα από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινω-νία. Διαφορετική είναι η σημασία του να πεθαίνει κανείς σήμερα, διαφορε-τική είναι η σημασία του να πεθαίνει κανείς σε μια άλλη εποχή, σε μια άλλη κοινωνία. Στην εισήγηση αυτή επιχειρείται μια κοινωνιολογική προσέγγιση του γεγονότος του θανάτου. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκεται ο προσδιο-ρισμός της κοινωνικής φύσης του θανάτου και των ποικίλων της διαστά-σεων, όπως οι κοινωνικές στάσεις και αντιλήψεις, οι πολλαπλές προσεγγί-σεις και οι παράγοντες που τις επηρεάζουν, οι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές και η διαμόρφωση εντέλει μιας παραδοσιακής ή μοντέρνας εικόνας του θανάτου.

Ταφικά μνημεία των Ελλήνων της Διασποράς: η περίπτωση του Ελληνισμού της Ρουμανίας
Ευαγγελία Γεωργιτσογιάννη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και του Πολιτισμού, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Σαπφώ Μορτάκη, Δρ., Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Τα ταφικά μνημεία αποτελούν μαρτυρίες σχετικά με την αντιμετώπιση του θανάτου από τον άνθρωπο και συγχρόνως εκφάνσεις τέχνης και πολιτι-σμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μνημεία εκείνων που έζησαν και πέθαναν μακριά από τη γενέθλια γη, καθώς δίνουν πλήθος στοιχείων σχετικά με αυτούς και τις πολιτισμικές επιδράσεις που δέχθηκαν. Η πα-ρούσα εργασία αναφέρεται ειδικότερα στα ταφικά μνημεία των Ελλήνων που έζησαν στη Ρουμανία από τον 19ο αιώνα ως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, καθώς ο ελληνισμός που άνθησε στη Ρουμανία κατέλειπε μια πλού-σια πολιτισμική κληρονομιά, η οποία δεν έχει πλήρως μελετηθεί. Η εν λόγω έρευνα βασίζεται σε αδημοσίευτο υλικό που προήλθε από επιτόπια έρευνα στα κοιμητήρια των πόλεων, όπου υπήρχαν ακμάζουσες ελληνικές κοινότη-τες. Μετά από την εισαγωγή, που αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο, στην εργασία παρουσιάζονται ενδεικτικά μνημεία Ελλήνων της Ρουμανίας από τα νεκροταφεία των πόλεων, όπου πραγματοποιήθηκε η έρευνα. Αντλού-νται μαρτυρίες σχετικά με τη ζωή και τη δραστηριότητα των ανθρώπων αυ-τών, για τη στάση τους απέναντι στο θάνατο, καθώς και για τη σχέση τους τόσο με τη χώρα προέλευσης όσο και με τη χώρα υποδοχής. Συνάγονται, επίσης, στοιχεία σχετικά με τους κατασκευαστές των μνημείων και για τις καλλιτεχνικές τάσεις που ακολουθούν. Σημειώνεται ότι αρκετά από τα μνημεία αυτά κατασκευάστηκαν από Έλληνες γλύπτες που κατάγονταν, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, από την Τήνο, νησί με πλούσια παράδοση στη μαρμαρογλυπτική. Στο τέλος της εργασίας καταγράφονται οι διαπι-στώσεις από την ως άνω έρευνα.

Monumenta, οι άταφες μνήμες και ο ενδιάμεσος χώρος
Θέμις Βελένη, Δρ., Τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας Νίκος Μυκωνιάτης, Υποψήφιος Δρ, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Η ανακοίνωση πραγματεύεται τον χειρισμό των μνημείων που έχουν αφιε-ρωθεί σε πρόσωπα και γεγονότα που σχετίζονται με το θάνατο και τη δυναμική σχέση που εγκαθιδρύουν με το τοπίο και, ιδιαίτερα, με τον αστικό χώρο. Προσεγγίζονται ζητήματα υστεροφημίας και διαχείρισης της συλλο-γικής μνήμης από αμφιλεγόμενα, κυρίως, πρόσωπα, τα οποία, τόσο κατά τη διάρκεια της ζωής τους όσο και μετά τον βιολογικό θάνατό τους, επεδίωξαν να κατοχυρωθούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο στη μνήμη των ανθρώπων, παρατείνοντας τον κοινωνικό τους θάνατο. Ταυτόχρονα, διερευνώνται γε-γονότα των οποίων η σημαντικότητα σφραγίστηκε και κατοχυρώθηκε από την κατασκευή ενός μνημείου που τοποθετήθηκε σε κοινή θέα. Παρουσιά-ζεται η σημασία των κατασκευών για τη διατήρηση της μνήμης των νεκρών απ’ αρχής της δημιουργίας του πρώτου τάφου μέχρι την οργάνωση Νεκρο-πόλεων ή την κατασκευή μνημείων για μαζικούς θανάτους με τις πολιτικές και κοινωνιολογικές τους προεκτάσεις. Επίσης, ερευνάται η τοποθέτηση προτομών, ανδριάντων και γλυπτικών συμπλεγμάτων με κεντρικές φιγού-ρες παγκόσμια γνωστές προσωπικότητες του πολιτικού χώρου με σκοπό τη διατήρηση της πολιτικής τους υπόστασης, αλλά και περιπτώσεις καθαιρέ-σεων και καταστροφής ως προσπάθειες διαγραφής από τη συλλογική μνήμη.

Θ΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΚΙ ΟΜΩΣ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΙ ΚΟΙΝΟ…
Η έννοια και το βίωμα του θανάτου στις θρησκείες του κόσμου
Αγγελική Ζιάκα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Θεολογίας
Οι θρησκείες του κόσμου προσεγγίζουν το μεγάλο θέμα της ζωής και του θανάτου με ποικίλες θεωρήσεις. Οι Αβρααμικές θρησκείες δέχονται ότι ο κόσμος και η ζωή είναι δημιουργία μιας προσωπικής και αιώνιας αρχής, του Θεού, τα πάντα υπόκεινται στη θέλησή του και την πρόνοιά του, και ο πιστοί προσδοκούν στην ανάσταση και την αιώνια ζωή. Οι θρησκείες και τα φιλοσοφικά συστήματα της Άπω Ανατολής κατανοούν τον άνθρωπο ως μέ-ρος του κόσμου και της αρμονίας του, ή κατά τον Βουδισμό ως μέρος του «αλληλεξαρτημένου γίγνεσθαι» και προσδοκούν το πέρας των ανακυκλή-σεων ή μετενσαρκώσεων της ύπαρξης και την κατάσταση της αιώνιας μα-καριότητας. Στην εισήγησή μας θα θίξουμε την θεωρητική έννοια περί θα-νάτου στις θρησκείες του κόσμου, θα παρακολουθήσουμε τις θρησκευτικές πράξεις που συνοδεύουν τον θανόντα στο επέκεινα και θα αναφερθούμε σε θρησκευτικές εμπειρίες θανάτου.

Σεώλ: Το βασίλειο των νεκρών κατά την Iουδαϊκή Σοφιολογική Γραμματεία
Ελπίδα Βάρελη, Υποψήφια Δρ., Τμήμα Θεολογίας
Η περί θανάτου αντίληψη έτσι όπως παρουσιάζεται στην Παλαιά Διαθήκη, εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εφόσον οι κοινωνικές θρησκευτικές και πολιτιστικές συνθήκες που επικρατούν την κάθε εποχή διαμορφώνουν α-νάλογα τη θρησκευτική αντίληψη περί θανάτου. Η βασική παλαιοδιαθηκική παράσταση που μας δίδεται για τον θάνατο είναι η μη ολοκληρωτική ε-ξαφάνιση του ανθρώπου. Ο θάνατος δεν αποτελεί μια κατάσταση πλήρης εκμηδένισης του ατόμου και αυτό δικαιολογείται αν λάβει κανείς υπόψη του την εβραϊκή ανθρωπολογία, σύμφωνα με την οποία, ο άνθρωπος δε δι-ακρίνεται σε δυο χωριστά τμήματα, το σώμα και την ψυχή, αλλά αποτελεί μια αδιάσπαστη ενότητα. Το σώμα και η ψυχή συνυπάρχουν αρμονικά χωρίς διακρίσεις. Η παραπάνω βασική αρχή είναι συνυφασμένη με την αντίληψη που επικρατεί στην Παλαιά Διαθήκη, όσο υπάρχει το σώμα ή τα οστά, ο άνθρωπος εξακολουθεί να υπάρχει σε μια κατάσταση πλήρης αδυ-ναμίας. Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιάσουμε αναλυτικά το βασίλειο των νεκρών, τον τόπο που καταλήγει ο άνθρωπος μετά το θάνατο του, βάση της Ιουδαϊκής σοφιολογικής γραμματείας. Το βασίλειο των νεκρών είναι η Σεώλ, ο τάφος όπου καταλήγουν όλοι οι νεκροί ανεξαιρέτως, εκεί συνεχίζουν να υπάρχουν σε κατάσταση απόλυτης αδυναμίας. Η Σεώλ αποτελεί μια σκιώδη μορφή της επίγειας ζωής. Στον τόπο αυτό δεν υπάρχει συναί-σθηση αλλά ο άνθρωπος βρίσκεται σε κατάσταση έλλειψης συνείδησης και αυτή η ενδιάμεση κατάσταση ταυτίζεται με τον ύπνο. Σε πολλά κείμενα της Σοφιολογικής γραμματείας το θέμα του θανάτου αποτελεί αναπόφευκτο γεγονός και επικρατεί έντονα η συνειδητοποίηση του τέλους της επίγειας ζωής. Αυτή η συνειδητοποίηση του θανάτου ωθεί τις σοφές συμβουλές που παρέχουν πολλά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης και αφορούν το θάνατο χωρίς όμως να παύει να θεωρείται ως ο απρόβλεπτος αντίπαλος του αν-θρώπου.

Ο θάνατος στην Κέλτική μυθολογία και παράδοση
Ευλαμπία Τσιρέλη,, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Τμήμα Θεολογίας
Οι αντιλήψεις περί θανάτου σε έναν κάπως άγνωστο για το ευρύ κοινό πο-λιτισμό. Ποιοι ήταν οι Κέλτες και ποιοι είναι σήμερα οι πραγματικοί Κέλτες; Τι μυστικά μας ψιθυρίζουν τα (ταφικά) μεγαλιθικά μνημεία τους; Τι ήταν οι δρυίδες, οι ουάτεις και οι βάρδοι; Τι ήταν η Tir na n-Og, ο Κόσμος Κάτω από τα Κύματα και ο βασιλιάς της Θάλασσας; Ποιες γιορτές συνδέο-νταν με το θάνατο και ποιες από αυτές τελούνται μέχρι σήμερα χριστιανικά ενδεδυμένες; Αυτά και άλλα ερωτήματα θα μας απασχολήσουν στην ανα-ζήτηση της σχέσης των Κελτών με το θάνατο, με τον οποίο είχαν και έχουν μια ιδιαίτερη σχέση.