Αθήνα 20.5.2013, 15:12

Ο Τομέας Μετάφρασης του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργανώνει την 4η Συνάντηση Εργασίας Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 23, 24 και 25 Μαΐου 2013, στο ΚΕΔΕΑ. Η έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 23 Μαΐου 2013 και ώρα 9:00.

Οι εργασίες της Συνάντησης εντάσσονται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τον εορτασμό των 20 χρόνων από τη δημιουργία του Τομέα Μετάφρασης του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, η συνάντηση επιδιώκει να συγκεντρώσει ερευνητές που δραστηριοποιούνται στο επιστημονικό πεδίο της μεταφρασεολογίας με σκοπό την προώθηση της έρευνας και την καθιέρωση της μεταφραστικής επιστήμης στον ελληνόφωνο χώρο.

Οι εισηγήσεις καλύπτουν τόσο θεωρητικά ζητήματα όσο και ζητήματα πρακτικής και εφαρμογών στο χώρο της μετάφρασης και της μεταφρασεολογίας. Ενδεικτικά, οι εισηγήσεις εξετάζουν τα ακόλουθα θέματα: Η μετάφραση ως συνάντηση και αντιπαράθεση πολιτισμών, Μετάφραση και νέες τεχνολογίες, μεταφραστικά εργαλεία, αυτόματη μετάφραση, επεξεργασία φυσικών γλωσσών, διαδίκτυο, επιχώρια προσαρμογή, οπτικοακουστική μετάφραση, πολυμεσική μετάφραση, Μετάφραση και πολιτισμική, κοινωνική και πολιτική αλλαγή, Η μετάφραση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, των δικτύων πληροφόρησης και της ψηφιοποίησης, Το επάγγελμα του μεταφραστή, Διερμηνεία, Διδακτική της Μετάφρασης, επιμόρφωση των μεταφραστών.

* Ακολουθούν οι περιλήψεις των ανακοινώσεων και στο συνημμένο αρχείο το αναλυτικό πρόγραμμα της Συνάντησης.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Τομέας Μετάφρασης

4η Συνάντηση Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων
Θεσσαλονίκη 23-25 Μαίου 2013

Περιλήψεις Ανακοινώσεων

Maurizio De Rosa
Μεταφραστής Ελληνικής λογοτεχνίας στα Ιταλικά
mauder71@gmail.com

Η μετάφραση ως ταξίδι αυτογνωσίας
Ειπώθηκε ότι η μετάφραση είναι ερμηνεία, ότι αποτελεί τη βαθύτερη ανάγνωση ενός γραπτού κειμένου και ότι ο μεταφραστής-ερμηνευτής είναι με τη σειρά του δημιουργός εφόσον αποτέλεσμα της μεταφραστικής διαδικασίας είναι ένα καινούριο κείμενο στη γλώσσα - στόχο, η οποία καθορίζει τη φύση του μεταφράσματος και το διαφοροποιεί από το κείμενο-πηγή. Ο Ουμπέρτο Έκο εξάλλου υπογραμμίζει τη σημασία της διαπραγμάτευσης: η μετάφραση είναι πάντα εφικτή αρκεί να γνωρίζουμε ότι το μεταφρασμένο κείμενο είναι προϊόν μιας διαπραγμάτευσης (άρα, είναι προϊόν αλλεπάλληλων συμβιβασμών) που μας επιτρέπει όμως να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους πολιτισμούς και με τον Άλλο εν γένει. Η απόσταση που χωρίζει το πρωτότυπο από το μεταφρασμένο κείμενο προσφέρει στην γλώσσα - πηγή ένα ταξίδι αυτογνωσία, την ίδια ώρα που σβήνει και τη θέση της παίρνει η γλώσσα - στόχος. Ταξίδι αυτογνωσίας γιατί οι γλώσσες, μέσα από τη μεταξύ τους σύγκριση - σύγκρουση στο πεδίο της μετάφρασης, μετρούν τις δυνάμεις τους, έρχονται αντιμέτωπες με το βαθύτερο εαυτό τους και διευρύνουν τις εκφραστικές τους δυνατότητες. Υπό αυτό το πρίσμα, η μετάφραση αποτελεί κορυφαία πολιτισμική και εκπολιτιστική διεργασία, πόσο μάλλον εφόσον λαμβάνουμε υπόψη μας ότι στην Ευρώπη το ξεκίνημα πολλών εθνικών λογοτεχνιών σηματοδοτήθηκε από μια μετάφραση – συνήθως της Ιεράς Γραφής. Στο τέλος όμως της μεταφραστικής πράξης τι μένει από τη γλώσσα-πηγή και από τον αρχικό πολιτισμό; Υπό ποιες προϋποθέσεις αυτή η συνάντηση πολιτισμών αποβαίνει παραγωγική; Πώς διαμορφώνεται η σχέση του πρωτοτύπου με το μετάφρασμα; Και ποια είναι τα όρια της οικειοποίησης, πέρα από τα οποία δεν δικαιούμαστε πια να μιλάμε για μετάφραση παρά για διασκευή; Η παρούσα ανακοίνωση δεν προτίθεται, φυσικά, να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Ελπίζει όμως πως θα μπορέσει να συμβάλει στην επίλυσή τους και να φωτίσει καλύτερα κάποιες παραμέτρους τους με στόχο την καλύτερη κατανόηση της μεταφραστικής πράξης.

Michele Salamina
Università di Bari
Facoltà di lingue e letterature straniere
Lingua e letteratura neogreca
michelesalamina@virgilio.it

Η αποδοχή της νεοελληνικής ποίησης στην Ιταλία από τη δεκαετία του '50 μέχρι σήμερα, μέσω της μετάφρασης
Όποιος θέλει να διαβάσει έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Ιταλία, πρέπει να ψάξει επί πολύ ανάμεσα στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου για να μπορέσει να βρει κάποιες μεταφράσεις και, μόνο αν είναι αρκετά αποφασισμένος στην έρευνά του, θα πέσει επάνω σε κάποιες εκδόσεις των ποιημάτων του Κ. Καβάφη, του Έλληνα ποιητή που ίσως περισσότερα από τους άλλους συνεχίζει να είναι γνωστός στην Ιταλία. Εν πάση περιπτώσει, εκτός από την αδήριτη φήμη του μεγάλου ποιητή της Αλεξάνδρειας, ένας ολόκληρος λογοτεχνικός κόσμος μένει σχεδόν άγνωστος για το κοινό των Ιταλών αναγνωστών.
Η ανυπαρξία μιας ικανοποιητικής διαθεσιμότητας μεταφράσεων της νεοελληνικής ποίησης για το ιταλικό κοινό προδικάζει αναπόφευκτα την αποδοχή αυτής της λογοτεχνίας. Ποιητές όπως ο Καβάφης, ο Ρίτσος ή ο Ελύτης, έχουν μεταφραστεί πολλές φορές στην Ιταλία. Για ποιο λόγο συνεπώς, τα έργα άλλων προσωπικοτήτων της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν μεταφράζονται με την ίδια συχνότητα; Πώς απέτυχαν οι μεταφράσεις στον ρόλο τους να προσφέρουν μια αποφασιστική εικόνα του νεοελληνικού ποιητικού λόγου; 
Ο George Steiner υποστηρίζει ότι κάθε γενιά κτίζει ένα ‘μεταφραστικό’ παρελθόν που προσαρμόζεται στο δικό της πολιτισμό. Αναλόγως, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι κάθε πολιτισμός κτίζει μία δική του εικόνα του ξένου λογοτεχνικού τοπίου σύμφωνα όχι μόνο με τον καιρό του, αλλά και με τις προσδοκίες του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα ξένα μεταφρασμένα έργα προσλαμβάνονται από την κουλτούρα που τα αποδέχεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι αντιμετωπίζονται στην κουλτούρα της γλώσσας προέλευσης.
Αυτή η μελέτη θα προσπαθήσει να ανασυνθέσει την εξέλιξη της εικόνας της νεοελληνικής ποίησης στην Ιταλία, έτσι όπως έχει σχηματιστεί μέσω των διαφόρων ανθολογιών μεταφρασμένων Νεοελλήνων ποιητών, ξεκινώντας από τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο, και εξετάζοντας τις εισαγωγές των μεταφραστών και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί παρουσιάζουν την ελληνική ποίηση στο κοινό των αναγνωστών τους.

Olaf Immanuel Seel
Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. Ιονίου Πανεπιστημίου
olaf.imm.seel@gmail.com

Ορολογία στην εποχή της κρίσης: ένα νέο πολύγλωσσο γλωσσάριο για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Ζεύγη γλωσσών: Ελληνικά – Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ιταλικά και Τούρκικα
Με δεδομένη την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι η κρίση αυτή έχει αφήσει και συνεχίζει να αφήνει το στίγμα της -μεταξύ των άλλων- και σε επίπεδο γλωσσικό. Η γνώση και η κατανόηση της σχετικής οικονομικής ορολογίας, που εδώ και τρία περίπου χρόνια καθημερινά γεννάται και ταξιδεύει κυρίως μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στα αυτιά μας ή πλανάται μπροστά στα μάτια μας, έχει καταστεί απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί η εκάστοτε επικοινωνία στην καθημερινότητα μας σε θέματα σχετικά με την κρίση. Επιπλέον, η γνώση αυτή θα πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθεί και ως προϋπόθεση πρωτίστως για την επικοινωνία σε σχετικά με την οικονομική κρίση ζητήματα μεταξύ των μελών δύο διαφορετικών γλωσσικών κοινοτήτων. Και εδώ είναι που διαμεσολαβεί η μετάφραση/διερμηνεία για να επιτευχθεί η απαραίτητη αυτή επικοινωνία.
Με βάση τα παραπάνω θεώρησα πολύ σημαντική τη συμβολή ενός πολύγλωσσου γλωσσάριου που να εστιάζει στην οικονομική κρίση στην Ελλάδα και που θα χρησιμεύει ως εργαλείο κυρίως τόσο των επαγγελματιών μεταφραστών και διερμηνέων όσο και όλων εκείνων που ακόμα κάνουν σπουδές πάνω σε αυτούς τους δύο επαγγελματικούς τομείς. Επίσης θεώρησα ότι ένα τέτοιο γλωσσάριο μπορεί να προσελκύσει ακόμα και τον απλό αναγνώστη που ενδιαφέρεται για το εν λόγω ζήτημα.
Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω ότι η ερευνητική προσπάθεια που καταβλήθηκε στα πλαίσια της γερμανικής κατεύθυνσης του μεταπτυχιακού μαθήματος «Ορολογία» του ΔΠΜΣ «Μετάφραση-Μεταφρασεολογία» του ΕΚΠΑ, και με την αρωγή εκλεκτών συναδέλφων ειδικών στη μετάφραση προς την Αγγλική, Γαλλική, Ισπανική, Ιταλική και Τουρκική γλώσσα, ευόδωσε και οδήγησε στην ολοκλήρωση του εγχειρήματος. Το γλωσσάριο αυτό είναι υπό δημοσίευση.
Στην παρούσα ανακοίνωση επιθυμώ να παρουσιάσω το εν λόγω πρότζεκτ και να σταθώ σε κάποιες επιμέρους μεταφραστικές δυσκολίες του.

Χριστόδουλος Αβραμίδης, Οδυσσέας Βαγγέλας, Ευθυμία Γαβριήλ,
Θεοδώρα Δήμα, Νικολέτα Κουμουρίδου, Βαγγέλης Παπαδόπουλος,
Βενετία Ποσταντζόγλου, Σταματία Σιαμήτρα
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ιταλική Γλώσσα και Πολιτισμός»
venetiaaaa@hotmail.com

Το παιδικό τραγούδι «Ήταν ένα μικρό καράβι»:  Συγκριτική ανάλυση των αποδόσεών του σε πέντε ευρωπαϊκές γλώσσες
Το παιδικό τραγούδι και το παραμύθι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της λαογραφικής και εθνολογικής παράδοσης κάθε λαού, του οποίου τα ιδιαίτερα ψυχογραφικά και εθνογραφικά γνωρίσματα αποτυπώνονται στις εκάστοτε αφηγήσεις (Μερακλής1974:58). Τα παραμύθια και τα παιδικά τραγούδια ενσωματώνουν τα ήθη, τα έθιμα και τα ταμπού κάθε κοινωνίας, και έτσι  συναντούμε στις αποδόσεις αυτών σημαντικές διαφορές από χώρα σε χώρα. Ως πτυχή της λαϊκής προφορικής παράδοσης, αναπαράγονται κι από ενηλίκους, με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να εντοπίζονται σε αυτά άσεμνες, βίαιες και καννιβαλιστικές σκηνές, συνήθως μη κατανοητές από το παιδικό κοινό. Έτσι παρατηρείται η τάση για απαλοιφή ή στρογγύλεμα της βίας στις παιδικές αφηγήσεις, όπως  για παράδειγμα, η αποφυγή αναφοράς σε δολοφονίες, ανθρωποφαγίες, άγριες τιμωρίες και νεκροφιλίες. Ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις που η παραπάνω τακτική δεν ακολουθείται.
Μία τέτοια περίπτωση είναι αυτή του παιδικού τραγουδιού «Il était un petit navire». Θα επιχειρηθεί μια συγκριτική ανάλυση μεταξύ του πρωτότυπου γαλλικού παιδικού τραγουδιού και των μεταφραστικών αποδόσεών του στην ελληνική, αγγλική, ιταλική, ισπανική και γερμανική γλώσσα. Το συγκεκριμένο παιδικό τραγούδι, το οποίο βασίζεται σε πραγματικό γεγονός, εμφανίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στην Γαλλία  ως παραδοσιακό τραγούδι των ναυτικών και, με μια σειρά τροποποιήσεων, κατέληξε να γίνει τον 20ο αιώνα το γνωστό σήμερα παιδικό τραγούδι που γρήγορα διαδόθηκε σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.   
Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι μέσω των μεταφραστικών διαφορών και ομοιοτήτων να εξετάσουμε με ποια κοινωνικοπολιτισμικά στοιχεία κάθε χώρας «μπολιάστηκε» το συγκεκριμένο παιδικό τραγούδι, καθώς και να αναλύσουμε τι «χάθηκε» από το πρωτότυπο στις εκάστοτε αποδόσεις του.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Καπλάνογλου, Μ. (2002). Παραμύθι και αφήγηση στην Ελλάδα: Μια  παλιά τέχνη σε μια νέα εποχή. Το παράδειγμα των αφηγητών από τα νησιά του Αιγαίου και από τις προσφυγικές κοινότητες των Μικρασιατών Ελλήνων. Αθήνα: Πατάκης.
Μερακλής, Μ. (1974). Τα παραμύθια μας. Θεσσαλονίκη: Κωνσταντινίδης.
Μερακλής, Μ. (1992). Λαϊκή Τέχνη Ελληνική Λαογραφία, Γ΄ τομ. Αθήνα: Οδυσσέας.
Μιράσγεζη, Μ.Δ. (2002). Εισαγωγή στο δημοτικό τραγούδι, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα ΙΙ: Οι Νεότεροι Χρόνοι, Τόμος Γ, Πάτρα: ΕΑΠ.

Μαρία Αντωνίου
Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
manto@frl.uoa.gr

Μεταφράζοντας την συναισθηματικότητα. Η περίπτωση Γαλλικής-Ελληνικής
Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι η αντιπαραβολική μελέτη της συναισθηματικότητας. Γλώσσες εργασίας μας θα αποτελέσουν η Ελληνική και η Γαλλική. Θα επιχειρήσουμε να μελετήσουμε τα μέσα με τα οποία εκφράζεται η συναισθηματικότητα, τόσο σε επίπεδο σχηματισμού των λέξεων (πχ. υποκοριστικά, χαϊδευτικά, μειωτικά), όσο και σε επίπεδο συντακτικής δομής αλλά και ρυθμού. Θα επικεντρωθούμε στις ομοιότητες και τις διαφορές που εντοπίζονται στην χρήση αυτού του επίπεδου στις δύο γλώσσες εργασίας, καθώς και στις παραμέτρους που επηρεάζουν το πέρασμα από την μία γλώσσα στην άλλη κατά την μεταφραστική διαδικασία. Μία ακόμη ερώτηση που θα μας απασχολήσει είναι το κατά πόσο η συναισθηματικότητα εκφράζεται περισσότερο σε κάποια από τις δύο γλώσσες. Για την μελέτη αυτή θα στηριχθούμε σε παραδείγματα, τα οποία προέρχονται από κόμικς γραμμένα στην Γαλλική γλώσσα (πχ. ΤενΤεν, Αστερίξ), τα οποία έχουν μεταφραστεί στην Ελληνική γλώσσα .

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Kerbrat-Orecchioni C., 1997 (1980), L'énonciation: de la subjectivité dans le langage,  Paris, A. Colin.
Nieto y Otero M. J., (2002), "Afectividad y cortesía: analysis de conversciones políticas", in La perspectiva no ethnocentrista de la cortesía: identidad sociocultural de las comunidades hispanohablantes. Primer Coloquio del Programa EDICE, Estudios del Discourso de Cortesía en Espanol. p.240-256.
Sifianou M., 1992, "The use of diminutives in expressing politeness: Modern Greek versus English", in Journal of Pragmatics, 17: 155-73.
Sifianou M., 2001, Discourse analysis. An introduction, Athens, Leader Books.Verine B., 2008, "La parole hyperbolique en interaction: une figuralité entre soi-même et même", Langue française, no 160, p. 117-131.
Verine B., 2008, "La parole hyperbolique en interaction: une figuralité entre soi-même et même", Langue française, no 160, p. 117-131.
Vermeer H., 1998, "Starting to Unask What Translatology Is About", Target, 10.1.98, p.41-68.

Φωτεινή Αποστόλου
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
fapostol@auth.gr

Πολιτισμικός διαμεσολαβητής ή διερμηνέας: Απλή διαφορά διατύπωσης ή πολιτική επιλογή
Τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί στην ορολογία της διερμηνείας και ο όρος «πολιτισμικός διαμεσολαβητής» σε διάφορες εκφάνσεις («διαπολιτισμικός μεσολαβητής», «πολιτισμικός μεσολαβητής»). Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να δηλώσει τους διερμηνείς που χρησιμοποιούνται σε δημόσιες υπηρεσίες (αστυνομία, υπηρεσίες ασύλου, νοσοκομεία, δικαστήρια κλπ.) για να καλύψουν το κενό επικοινωνίας μεταξύ μεταναστών/προσφύγων και δημοσίων λειτουργών. Πρόκειται για μετάφραση στα ελληνικά του αγγλικού όρου intercultural mediator, που τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ευρέως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και έχει επιλεγεί έναντι του όρου «διερμηνέας», για να δηλώσει την έμφαση στην πολιτισμική εγγύτητα του ατόμου που παρέχει αυτές τις υπηρεσίες στο άτομο που τις χρησιμοποιεί. Η παρούσα ανακοίνωση έχει ως στόχο να εξετάσει μήπως τελικά η έμφαση στην πολιτισμική εγγύτητα απομακρύνει από ζητήματα επαγγελματικής αρτιότητας του διερμηνέα και παρουσιάζει ένα νέο μοντέλο κοινωνικού λειτουργού + διερμηνέα που αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη ενός ξεκάθαρου επαγγελματικού προφίλ για τον διερμηνέα δημοσίων υπηρεσιών.

Ιωάννα Ασαργιωτάκη-Κόρδα
Σχολή Ναυτικών Δοκίμων-Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
annaassario@yahoo.com

Σημειολογική - Μεταφραστική προσέγγιση της γελοιογραφίας: η περίπτωση της οπτικής μεταφοράς
«Η μεταφορά δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο αλλά ένα γνωστικό εργαλείο, φως και αίνιγμα ταυτόχρονα» δηλώνει ο Εκο στο βιβλίο του Sémiotique et Philosophie du langage. Ο ίδιος, παραφράζοντας τον Αριστοτέλη, επισημαίνει πως οι επιδέξιες μεταφορές, είναι τα «αστεîα» δηλαδή  εκείνες που μόλις διατυπώνονται φωτίζουν το  νού και οδηγούν ακαριαία στη  γνώση.
Εκτός από τον Εκο, στον οποίο οφείλουμε και τον όρο οπτικοποίηση της μεταφοράς, ο Roman Jakobson στις αρχές του 20ού αιώνα δέχεται πως αυτό το ρητορικό σχήμα είναι υπαρκτό και σε άλλα σημειακά συστήματα όπως η εικόνα, άποψη που συμμερίζονται, μεταξύ άλλων, οι Roland Barthes και Martine Joly.
Με βάση δύο σχετικά πρόσφατες γελοιογραφίες (2010) του πρύτανη της ελληνικής γελοιογραφίας Κώστα Μητρόπουλου, θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε τον γνωστικό ρόλο της μεταφορικής εικόνας ως οπτικό μηχανισμό παραγωγής του χιούμορ μέσα από μία σημειολογική-μεταφραστική προσέγγιση.
Σαν μοντέλο ανάλυσης θα χρησιμοποιήσουμε τη σημειολογική δηλωτική-συνδηλωτική προσέγγιση  των B.Cocula – C. Peyroutet, σε συνδυασμό με τις λειτουργίες επικοινωνίας του R. Jakobson.
Κατόπιν μελέτης, προκύπτει ότι από τις δύο γελοιογραφίες των οποίων το χιούμορ βασίζεται στην οπτική μεταφορά,  η μεν μία είναι μεταφραστικά προσπελάσιμη, κάτι που δεν ισχύει για τη δεύτερη,  διότι η οπτική μεταφορά επιστρατεύει μία αρχετυπική χειρονομία, ξένη προς τον γάλλο αναγνώστη.
Με άλλα λόγια, η συγκεκριμένη υφολογική απόκλιση καταλήγει σε ανυπαρξία κοινωνιο-πολιτισμικής ταύτισης  η δε χρήση της μεθόδου της προσαρμογής που σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται είναι αδύνατη εδώ, εξ ορισμού, καθόσον δεν μπορούμε να επέμβουμε στην εικόνα της οποίας η παρουσία, αντίθετα με τη διαφήμιση, δεν είναι προσχηματική αλλά ουσιαστική.
Πλήρης εντροπία λοιπόν, άλλωστε σύμφωνα με τον Henri Bergson: Τα κωμικά στοιχεία δεν μπορούν να μεταφραστούν από τη μία γλώσσα στην άλλη διότι «σχετίζονται με τα ήθη και τη νοοτροπία μιας συγκεκριμένης κοινωνίας».

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αριστοτέλης, Ρητορική, τόμος Β, εκδ.Ζαχαρόπουλος, Αθήνα.
Barthes Roland, Rhétorique de l’image, in : Œuvres Complètes, Paris, Seuil, 1993.
Bergson Henri, Le rire, in Oeuvres, Paris, PUF, 1970.
Berman  Antoine, L’épreuve de l’étranger, Paris, Gallimard, 1984.
Breton André, Manifestes du surréalisme, Paris, Gallimard, 1975.
Cocula, Bernard / Peyroutet, Claude, Sémantique de l’image, Paris, Delagrave, 1986.
Defays Jean-Marc, Le comique, Paris, Seuil, 1996.
Eco Umberto, Sémiotique et Philosophie du langage, Paris, PUF, 1988.
Fontanier, Pierre Les figures du discours, Paris, Flammarion, 1968.
Freud Sigmund, Le mot d’esprit et ses rapports avec l’inconscient, Paris, Gallimard, 1930.
Jakobson Roman, Essais de linguistique générale, chap.11, « Linguistique et Poétique », Paris, Minuit, 1963.
Joly Martine, Introduction à l’analyse de l’image, Paris, Armand Colin, 2005.
Joly Martine, L’image et les signes, Paris, Armand Colin, 2008.
Ladmiral Jean – René, «Traductologiques» in  Le français dans le monde, No spécial août-septembre 1987.
Ladmiral Jean – René, Palimpsestes No 11, «Traduire la culture», Presses de la Sorbonne Nouvelle, 1998.
Ladmiral Jean-René, Traduire : Théorèmes pour la traduction, Paris, Payot, 1979.
Lyotard Jean François, Discours, Figure, Paris, Klincksieck, 1971.
Mounin Georges, Problèmes théoriques de la traduction, Paris, Gallimard, 1963.
Pergnier Maurice, Les fondements socio-linguistiques de la traduction, Presses Universitaires de Lille, 1993.

Γιώργος Βάρσος
Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
gjvarsos@otenet.gr

Η μετάφραση ως μηχανικός συντονισμός: η φιλοσοφία του Ζιλ Ντελέζ και οι επιπτώσεις της στη μεταφραστική θεωρία
Η προτεινόμενη ανακοίνωση εντάσσεται στο πλαίσιο ενός γενικότερου προβληματισμού για το πώς ακριβώς η σύγχρονή μας θεωρία της λογοτεχνίας, με την ευρύτερη έννοια του όρου, μπορεί να συμβάλει κριτικά στην προσέγγιση μεταφραστικών ζητημάτων, ελέγχοντας ορισμένους θεωρητικούς και μεθοδολογικούς κοινούς τόπους της μεταφρασεολογίας. Θα εξεταστεί το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν για τις μεταφραστικές σπουδές ορισμένες πλευρές του φιλοσοφικού έργου του Ζιλ Ντελέζ (Gilles Deleuze), όσο και αν αυτό δεν φαίνεται να εστιάζεται ρητά στο μεταφραστικό φαινόμενο. Πιο συγκεκριμένα, θα συζητηθούν, σύντομα, δύο πρώιμα θεωρητικά του δοκίμια περί διαφοράς και νοήματος (Différence et répétition, 1968, και La logique du sens, 1969) και, αναλυτικότερα, ένα από τα έργα της κατοπινής συνεργασίας του με τον Φελίξ Γκατταρί (Félix Guattari) που στρέφει συστηματικά την προσοχή του στη γλώσσα και τη λογοτεχνία (Mille plateaux,1980). Η έμφαση θα δοθεί σε έννοιες κομβικής σημασίας που θα μπορούσαν να θεωρηθούν οντολογικού χαρακτήρα, όπως αυτές της «διαφοράς (difference)» αλλά και του «σώματος άνευ οργάνων (corps sans organes)» ή της «αφηρημένης μηχανής (machine abstraite)» καθώς και του «συντονισμού (agencement)» που διατρέχει εντατικά την υφή και τις συναρθρώσεις πολιτισμικών «ριζωμάτων (rhizomes)». Πώς τα θεωρητικά αυτά εργαλεία και οι μεθοδολογικές τους συνεπαγωγές επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας περί νοήματος και νοηματικής ισοδυναμίας ή περί λειτουργίας της μετάφρασης ως πεδίου επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών λογοτεχνικών παραδόσεων; Σε ποιά κατεύθυνση ελέγχουν γενικότερες υποθέσεις σχετικά με τις διεργασίες και πολιτισμικές λειτουργίες της μετάφρασης, ιδίως μάλιστα υπό το πρίσμα των σχέσεων ανάμεσα σε συγκεκριμένες γλώσσες και αντίστοιχους πολιτισμούς στον ιστορικό χρόνο; Ως προς τα ζητήματα αυτά, θα εξεταστούν οι δυνατότητες συνάρθρωσης της θεώρησης του Ντελέζ με φιλοσοφικές προσεγγίσεις σαφέστερα εστιαζόμενες στη μετάφραση (Benjamin, Berman, Steiner). Η παρουσίαση θα αξιοποιεί, ενδεχομένως, και τον σχολιασμό χαρακτηριστικών παραδειγμάτων από τις πολλαπλές μεταφράσεις των ομηρικών επών σε νεώτερες ευρωπαϊκές γλώσσες. 
 

Ανθή Βηδενμάιερ
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
antwie9@gmail.com

Οι απαιτούμενες δεξιότητες στη διερμηνεία συνεδρίων και το πρόγραμμα ORCIT
Την τελευταία δεκαετία παρατηρούμε μια άνθιση της έρευνας στο πεδίο της διερμηνείας τόσο σε επίπεδο εμπειρικών μελετών όσο και επιστημονικής μεθοδολογίας. Παράλληλα, η ενασχόληση με τη διερμηνεία στο διαδίκτυο έχει πλέον προσλάβει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από ό,τι οι αντίστοιχες δραστηριότητες στο πεδίο της μετάφρασης ή του υποτιτλισμού. Τόσο ερευνητές όσο και διερμηνείς μοιράζονται υλικά έρευνας, διδασκαλίας, άσκησης αλλά και προσωπικών εμπειριών μέσα από ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών διαδικτυακών πηγών. Πέρα, ωστόσο, από τις ενδιαφέρουσες προσωπικές πρωτοβουλίες, παρατηρείται και μια αύξηση προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από θεσμικούς φορείς. Μεταξύ αυτών το πρόγραμμα ORCIT το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και παράγει διαδραστικά παιδαγωγικά εργαλεία για εκπαιδευτές και φοιτητές της διερμηνείας συνεδρίων. Ο σχεδιασμός του ORCIT εστιάζει στις δεξιότητες που απαιτούνται από έναν ή μία διερμηνέα συνεδρίων και προσφέρει με αυτόν τον τρόπο μια μεθοδολογική προσέγγιση εξαιρετικά χρήσιμη στη διδασκαλία της διερμηνείας.
Η συμμετοχή του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Διερμηνείας και Μετάφρασης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο πρόγραμμα ORCIT μας προσέφερε τη δυνατότητα μιας διευρωπαϊκής συνεργασίας με πολλαπλά οφέλη που υπερβαίνουν την αναγνωρισιμότητα της ελληνόφωνης παρουσίας σε αυτόν το χώρο. Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστούν οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση διερμηνέων συνεδρίων με έμφαση στις πολλαπλές δεξιότητες, όπως αυτές καταγράφονται στο πρόγραμμα ORCIT. Επίσης, θα γίνουν προτάσεις για μια συγκεκριμένη εφαρμογή των υπαρχόντων διαδικτυακών πηγών στα διάφορα στάδια διδασκαλίας της διερμηνείας με στόχο την καλύτερη εκμετάλλευση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Στέφανος Βλαχόπουλος, Περικλής Τάγκας, Θεμιστοκλής Γκόγκας, Ελευθερία Δογορίτη, Θεόδωρος Βυζάς
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου
Τμήμα Εφαρμογών Ξένων Γλωσσών στη Διοίκηση και το Εμπόριο
stefanos@teiep.gr

ΔΙΔΙ: Τα πρώτα βήματα
Σκοπός της εισήγησης είναι τόσο στην παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος Legal Interpreting in Greece (ΔΙΔΙ) όσο και η μεταφορά της  εμπειρίας από τα πρώτα βήματα της υλοποίησής του.
Παρά το γεγονός, ότι η Ελλάδα φιλοξενεί χιλιάδες νόμιμους και παράνομους μετανάστες, αλλά και παραθεριστές από όλο και αυξανόμενο αριθμό κρατών το θέμα της παροχής δικαστηριακής διερμηνείας σε όσους έρχονται αντιμέτωποι  με τη δικαισύνη στην Ελλάδα δεν έχει αντιμετωπιστεί. Τόσο τα νομικά κενά όσο και οι ελλείψεις που έχει η πολιτεία σε θέματα τεχνογνωσίας στέκονται εμπόδια στην ομαλή απονομή της δικαιοσύνης σε όσους δεν μιλούν Ελληνικά.
Αλλά και επιστημονικά το θέμα της δικαστηριακής διερμηνείας στην Ελλάδα δεν έχει ερευνηθεί διεξοδικά.  Πέρα από μεμονωμένες προσπάθειες συνολική θεώρηση του θέματος δεν έχει γίνει.
Σκοπός του ερευνητικού προγράμματος ΔΙΔΙ είναι η καταγραφή της υπάρχουας κατάστασης, η διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση της κατάστασης και η ενημέρωση των κέντρων λήψης αποφάσεων σχετικά με την παροχή υπηρεσιών διερμηνείας τόσο κατά την προανάκριση, την ανάκριση και τη δίκη. Συγκεκριμένα το πρόγραμμα αποβλέπει στην καταγράφή των απόψεων όχι μόνο των αλλοδαπών που έχουν έρθει σε επαφή με την ελληνική δικαιοσύνη, αλλά και των ελληνικών ασυνομικών αρχών και υπηρετών της Θέμιδας που καλούνται να διαχειριστούν υποθέσεις με αλλοδαπούς χωρίς να διαθέτουν την κατάλληλη έμψυχη και άψυχη υποδομή. Επίσης, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να σκιαγραφήσει  το προφίλ του διερμηνέα που έχει ανάγκη η ελληνική δικαιοσύνη.
Το πρόγραμμα εκπονείται στα πλαίσια της δράσης Αρχιμήδης ΙΙΙ και συγχρηματοδοτείται από την Ελληνική Δημοκρατία και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.

Ράνια Βοσκάκη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
rvoskaki@hotmail.com

Λεξικό-γραμματική και μετάφραση
Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας θα αναδείξουμε τη δυνατότητα χρήσης πινάκων λεξικού-γραμματικής στην αυτόματη μετάφραση. Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον μας θα εστιαστεί στις μη τοπικές μεταβατικές δομές με άμεσο συμπλήρωμα της Νέας Ελληνικής και στις αντιστοιχίες τους στη Γαλλική. Η μέθοδος του λεξικού-γραμματικής (M. Gross 1975), στην οποία βασιστήκαμε, συνιστά την τυπική, λεπτομερή και εξαντλητική περιγραφή και ανάλυση των κατηγορημάτων μιας φυσικής γλώσσας σε συντακτικό και σημασιολογικό επίπεδο.
Μελετώντας 16.560 λημματικούς τύπους ρημάτων της Νέας Ελληνικής (Kyriacopoulou 1990), ορίσαμε 24 κατηγορίες ταξινόμησης των μη τοπικών μεταβατικών δομών. Από αυτές, οι 12 κατηγορίες ενσωματώνουν ρήματα που δέχονται άμεσο συμπλήρωμα. Στη γενική κατηγορία των μη τοπικών μεταβατικών δομών με άμεσο συμπλήρωμα της Νέας Ελληνικής καταγράψαμε 2.934 ρήματα, τα οποία και κατανείμαμε σε 12 πίνακες λεξικού-γραμματικής, με βάση τη μέγιστη ορισματική ακολουθία μίας απλής πρότασης και το σημασιολογικό χαρακτηριστικό του άμεσου αντικειμένου (π.χ. ανθρώπινο, συγκεκριμένο, μέρος του σώματος, κ.ά.).
Πιο συγκεκριμένα, καταγράψαμε 1.884 ρήματα σε 9 πίνακες με πλήρη ανάλυση των συντακτικών και κατανεμητικών τους ιδιοτήτων και 1.050 ρήματα σε 3 πίνακες που δεν διαθέτουν προς το παρόν την ανάλυση των συντακτικών και κανεμητικών τους ιδιοτήτων. Για το σύνολο, όμως, των ρημάτων που καταγράψαμε, συνολικά 2.934, προσθέσαμε τα αντίστοιχα ρήματα στη Γαλλική, καθώς και τον αντίστοιχο πίνακα λεξικού-γραμματικής των γαλλικών στον οποίο ανήκουν (Boons, Guillet, Leclère 1976). Μελετώντας τις αντιστοιχίες, καταρτίσαμε μία τυπολογία των αντιστοιχιών που προέκυψαν, όπως η πλήρη αντιστοιχία μεταξύ ελληνικών και γαλλικών δομών καθώς και μεταξύ των πιθανών μετασχηματισμών. Π.χ.
Η συστηµατικότητα απλοποιεί τη διαδικασία
= La régularité simplifie la procédure
Mετασχηματισμός:
  Η συστηματικότητα κάνει/καθιστά τη διαδικασία πιο απλή
  = La régularité rend la procédure plus simple
Θα επιχειρήσουμε να αποδείξουμε ότι η ενσωμάτωση πινάκων λεξικού-γραμματικής σε συστήματα αυτόματης ανάλυσης φυσικών γλωσσών, ικανά να συνδυάσουν και να επεξεργαστούν αντιστοιχίες ρηματικών δομών μεταξύ ενός ζεύγους γλωσσών, θα βελτίωνε σημαντικά τα αποτελέσματα της αυτόματης μετάφρασης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Boons, Jean-Paul, Guillet, Alain, Leclère, Christian (1976). La structure des phrases simples en français : classes de constructions transitives, Rapport de Recherches nº 6, LADL, Université de Paris 7, Université de Paris-Vincennes. 
Gross, Maurice (1975). Méthodes en syntaxe. Régime des constructions complétives, Paris, Hermann.
Kyriacopoulou, Panayota-Tita (1990). Les dictionnaires électroniques : la flexion verbale en grec moderne, Thèse de doctorat, Paris, Université Paris 8, Saint-Denis.
Nenopoulou-Drossou, Tonia (2001). Περί ισοδυναµίας στη µετάφραση, University Studio Press, Thessaloniki. 

Παρασκευή Γάτου
ΥΠΕΠΘ
evigatou@gmail.com

Μετάφραση και προσαρμογή του ψυχομετρικού εργαλείου
«Χαρακτηριστικά Αναποφασιστικότητας στη λήψη επαγγελματικής απόφασης» - «Career Indecision Profile» του S.D. Brown
Σε μικρές χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η έρευνα και η ανάπτυξη ψυχομετρικών εργαλείων δεν διαθέτει τους υψηλούς πόρους που απαιτούνται, ενδεχομένως ούτε κατάλληλες συνθήκες στο σχετικό επιστημονικό χώρο, επιλέγεται η μετάφραση και προσαρμογή υπαρχόντων σταθμισμένων εργαλείων που χρησιμοποιούνται στο εξωτερικό, κυρίως στις ΗΠΑ. Τα αμερικανικά ψυχομετρικά εργαλεία έχουν τη φήμη να διαθέτουν αυξημένη εγκυρότητα, δεδομένου ότι αναφέρονται σε μία ευρεία πολυπολιτισμική πραγματικότητα και σταθμίζονται σε ποικίλο πληθυσμιακό δείγμα.
Στην εισήγησή μας αυτή αναλύουμε τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η μετάφραση των ψυχομετρικών εργαλείων εξαιτίας της επίδρασης πολιτισμικών παραγόντων, αλλά και της μεθοδολογίας που ακολουθείται κατά τη μετάφραση παρόμοιων εργαλείων. Το παράδειγμα είναι αυτό του ερωτηματολογίου με τίτλο Career Indecision Profile (Χαρακτηριστικά Αναποφασιστικότητας στη λήψη επαγγελματικής απόφασης) του S.D. Brown, θεμελιωτή και θεωρητικού της κοινωνικο-γνωστικής θεωρίας στο πεδίο της λήψης επαγγελματικής απόφασης.
Στην παρούσα περίπτωση το μετάφρασμα δύο μεταφραστών με γλώσσα-πηγή τα αγγλικά και γλώσσα-στόχο τα ελληνικά επαναμεταφράζεται προς τα αγγλικά από δύο φυσικούς ομιλητές της αγγλικής, που γνωρίζουν το χώρο της ψυχολογίας και του επαγγελματικού προσανατολισμού (back translation) και το ενδιάμεσο αυτό προϊόν περνάει από έλεγχο επικύρωσης από τους κατασκευαστές του εργαλείου. Με τη σειρά του ο κατασκευαστής προτείνει νέες προσαρμογές έως ότου το μετάφρασμα φτάσει να πληροί στο μεγαλύτερο δυνατόν όλες τις προϋποθέσεις του αρχικού εργαλείου.
Πρόθεσή μας είναι εξετάζοντας τη διαδικασία που ακολουθείται κατά τη μετάφραση του ερωτηματολογίου, συγκρίνοντας τα μεταφράσματα και αναδεικνύοντας τις διαφορές μεταξύ των δύο μεταφρασμάτων, καθώς, επίσης, ενσωματώνοντας τις προτάσεις του κατασκευαστή στο τελικό μετάφρασμα, να σχολιάσουμε τη μεθοδολογία, τις πρακτικές και τις επιστημονικές προτάσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στο σημαντικό αυτό χώρο. Απώτερος στόχος της μετάφρασης και προσαρμογής του εργαλείου είναι η χρήση του σε ελληνικό περιβάλλον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Allalouf, A. (2003). Revising translated differential item functioning items as a tool for improving cross-lingual assessment. Applied Measurement in Education, 16(1), 55–73.
Cook, L. I., & Schmitt-Cascallar, A. P. (2005). Establishing score comparability for tests given in different languages. In R. K. Hambleton, P. F. Merenda, & C. D. Spielberger (Eds.), Adapting educational and psychological tests for cross-cultural assessment (pp. 139–160). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
Ercikan, K., Gierl, M. J., McCreith, T., Puhan, G., & Koh, K. (2004). Comparability of bilingual versions of assessments: Sources of incomparability of English and French versions of Canada’s national achievement tests. Applied Measurement in Education, 17, 301–321.
Gierl, M. J., & Khaliq, S. N. (2001). Identifying sources of differential item and bundle functioning on translated achievement tests: A confirmatory analysis. Journal of Educational Measurement, 38, 16–187.
Grisay, A. (2003). Translation procedures in OECD/PISA 2000 international assessment. Language Testing, 20(2), 225–240.
Hambleton, R. K. (2005). Issues, designs, and technical guidelines for adapting tests into multiple languages and cultures. In R. K. Hambleton, P. F. Merenda, & C. D. Spielberger (Eds.), Adapting educational and psychological tests for cross-cultural assessment (pp. 3–38). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
Harkness, J. (2003). Questionnaire translation. In J. Harkness, F. J. R. Van de Vijver, and P. Mohler (Eds.), Cross-Cultural Survey Methods. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
Solano-Flores, G., & Trumbull, E. (2003). Examining language in context: The need for new research and practice paradigms in the testing of English-language learners. Educational Researcher, 32(2), 3–13.
Tanzer, N. K., & Sim, C. O. E. (1999). Adapting instruments for use in multiple languages and cultures: A review of the ITC guidelines for test adaptations. European Journal of Psychological Assessment, 15, 258-269.
van de Vijver, F. J. R., & Poortinga, Y. H. (2005). Conceptual and methodological issues in adapting tests. In R. K. Hambleton, P. F. Merenda, & C. D. Spielberger (Eds.), Adapting educational and psychological tests for cross-cultural assessment (pp. 39–63). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Βάσω Γιαννακοπούλου
Πανεπιστήμιο Κύπρου
vasso@ucy.ac.cy

Η έννοια του habitus ως μεθοδολογικό εργαλείο για την μελέτη του μεταφραστικού ύφους
Το μεταφραστικό ύφος είναι ένας τομέας της μεταφρασεολογίας που έχει ελάχιστα μελετηθεί. Οι λίγες προσεγγίσεις στο ζήτημα δε αφορούν κυρίως το ύφος του πρωτοτύπου και το βαθμό μεταφοράς του στο μετάφρασμα είτε για λόγους εκπαιδευτικούς, είτε για λόγους αξιολόγησης. Τι γίνεται, όμως, με τα υφολογικά στοιχεία του κειμένου στόχου που υιοθετεί ο μεταφραστής ως δρων υποκείμενο και που δεν αντιστοιχούν σε στοιχεία του πρωτοτύπου, ούτε αποτελούν αποκλίσεις επιβεβλημένες από τη γλώσσα ή τον πολιτισμό στόχο, αλλά είναι στοιχεία της προσωπικής του γραφής; Η ανακοίνωση θα προτείνει την έννοια του habitus του Bourdieu ως μεθοδολογικό εργαλείο κατανόησης της λειτουργίας των υφολογικών επιλογών μέσα από κοινωνιολογικές παραμέτρους βασιζόμενη στην μπουρντιεζιανή κοινωνιολογική ανάλυση του γούστου. Πιο συγκεκριμένα, το habitus μπορεί να ερμηνεύσει τον τρόπο που προσλαμβάνει το κείμενο πηγή ο μεταφραστής ως ο πρώτος αναγνώστης του πρωτοτύπου και τις μεταφραστικές επιλογές που κάνει κατά την καθεαυτό μεταφραστική διαδικασία ως συγγραφέας του κειμένου στόχου.
Μεθοδολογικά, προτείνεται ο συνδυασμός περικειμενικών στοιχείων στο μακροεπίπεδο με την ενδελεχή γλωσσική ανάλυση του μεταφράσματος στο μικροεπίπεδο. Επιπλέον, οι έννοιες της απόκλισης, τόσο από το κείμενο πηγή, όσο και από τις νόρμες του πολιτισμού στόχου, και της επαναληψιμότητας (patterning) στις μεταφραστικές επιλογές θα προταθούν ως εργαλεία για το διαχωρισμό των υφολογικών εκείνων στοιχείων που είναι άξια μελέτης μέσα από τον κυκεώνα των αναρίθμητων υφολογικών στοιχείων που ενυπάρχουν στο μετάφρασμα.
Μια εφαρμογή του προτεινόμενου μεθοδολογικού σχήματος θα παρουσιαστεί με παραδείγματα από την μετάφραση του Άμλετ από τον Γιώργο Χειμωνά (1980).

Λέξεις κλειδιά: habitus, Bourdieu, ύφος, πρόσληψη, μεταφραστικές επιλογές, μικρο-μάκρο, απόκλιση, επαναληψιμότητα (pattern).

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Baker, Mona. 2000. ‘Towards a Methodology for investigating the Style of a Literary
Translator’ in Target 12(2): 241-266.
Bourdieu, Pierre. 1984. Distinction. A Social Critique of the Judgement of Taste. (tr. Richard Nice). Cambridge and Massachussets: Harvard University Press.
Leech, Geoffrey N. and Michael H. Short. 1984 [1981]. Style in Fiction. A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. London and New York: Longman.
Meylaerts, Reine. ‘Translators and (their) norms: Towards a sociological construction of the individual’. On line at: https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/160041/1/Touryfinal.pdf (consulted 03.11.2011).
Shakespeare, William. 1988. Hamlet. (tr. Yorgos Himonas). Athens: Kedros.
Shakespeare, William. 2002 [1982]. Hamlet. (ed. Harold Jenkins) (The Arden Edition of the Works of William Shakespeare). London: Thomson.
Short, Mick. 1997 [1996]. Exploring the Language of Poems, Plays and Prose. London and New York: Longman.

Γεώργιος Δαμασκηνίδης
Centre for Research in Education and Educational Technology, The Open University (UK)
damaskinidis@hotmail.com

Έρευνα Δράσης στη Μετάφραση Πολυτροπικών Κειμένων σε Πέντε Βήματα
Η ανάπτυξη ικανοτήτων στον οπτικό γραμματισμό θα επιτρέψει στους μεταφραστές την ανάγνωση πολυτροπικών κειμένων, την ερμηνεία των μη-λεκτικών σημειωτικών τους στοιχείων και την εξέταση της κοινωνικής τους επίδρασης όσον αφορά στο σκοπό των κειμένων και το αναγνωστικό τους κοινό (Gottlieb, 2005). Στη μετάφραση πολυτροπικών κειμένων και συγκεκριμένα μεταξύ μη-λεκτικών και λεκτικών σημειωτικών στοιχείων, διασημειωτική μετάφραση κατά τον Jakobson (1966), έχει αναπτυχθεί μία νέα δυναμική στο πλαίσιο της στροφής στο οπτικό κατά τον 21ο αιώνα (Bamford, 2003). Αν και η διασημειωτική μετάφραση δεν αποτελεί καινοτόμο ιδέα, οι μεταφραστικές σπουδές φαίνεται να μην έχουν δώσει τη δέουσα προσοχή, τουλάχιστον σε πειραματικό επίπεδο, στον τρόπο με τον οποίο η εικόνα και το συνοδευόμενο κείμενο αλληλεπιδρούν στη μετάφραση (Tercedor-Sánchez et al 2009). Για παράδειγμα, η μετάφραση του λεκτικού μέρους μίας έντυπης διαφήμισης μπορεί να επηρεαστεί από την ύπαρξη μίας εικόνας (Barthes, 1964.  Forceville, 1999) η οποία αλληλεπιδρά με το λεκτικό με έναν ιδιαίτερο τρόπο (Unsworth, 2008). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, και σύμφωνα με την προτροπή προς την ανώτερη εκπαίδευση να υιοθετήσει τον οπτικό γραμματισμό (Bleed, 2005), η διδακτορική μου διατριβή (Damaskinidis, 2012) περιελάμβανε παρεμβατικές συνεδρίες με προπτυχιακούς φοιτητές των ξενόγλωσσων τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά τη μετάφραση πολυτροπικών κειμένων. Στην παρούσα ανακοίνωση θα παρουσιαστεί συνοπτικά η πειραματική φάση της έρευνας δράσης (Kiraly, 2001) με τη μορφή πέντε βημάτων και συγκεκριμένα τα επιμέρους στάδια των παρεμβατικών συνεδριών. Η συγκεκριμένη έρευνα δράσης αποσκοπούσε στην επισήμανση της ανάγκης οι μεταφραστές να εκπαιδεύονται στον οπτικό γραμματισμό. Κατά τη διάρκεια αυτών των σταδίων, οι φοιτητές μετάφρασαν το λεκτικό μέρος έντυπης διαφήμισης, απάντησαν σε ερωτηματολόγιο σχετικό με τη συνοδευόμενη εικόνα (Kress and Van Leeuwen, 2006), χρησιμοποίησαν τεχνικές οπτικοποίησης (Kussmaul, 1995. Rose, 2007) και συμμετείχαν σε αναστοχαστικές συζητήσεις (McIntosh, 2010). Βασιζόμενος στα αποτελέσματα των παρεμβατικών συνεδριών, θα παρατεθούν παραδείγματα βέλτιστης μεταφραστικής και ερευνητικής πρακτικής σε πολυτροπικά κείμενα γενικότερα.   

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bamford, A. (2003). The Visual Literacy Whitepaper, Adobe Systems Pty Ltd, Australia. Available from http://www.adobe.com/uk/education /pdf/adobe_visual_literacy_paper.pdf [accessed on 01 Apr 2010]
Barthes, R. (1964). ‘Rhetoric of the Image’. In S. Heath (1977) (tran. ed.) Image, Music, Text. New York: Hill and Wang, pp. 32-51.
Bleed, R. (2005). ‘Visual Literacy in Higher Education’ EDUCASE Learning Initiative. Available from http://www.educause.edu/ir/library/pdf/ELI4001.pdf [accessed on 01 Apr 2010]
Damaskinidis, G. (2012). ‘Translation-oriented Image Analysis. A Multimodal Semiotics Approach to Translation Training and Practice’. Unpublished doctoral thesis. Centre for Research in Education and Educational Technology. UK: The Open University. Current doctoral research in the Centre for Research in Education and Educational Technology. Open University (UK).
Forceville, C. (1999). ‘Educating the eye? Kress and Van Leeuwen’s Reading Images: The Grammar of Visual Design (1996)’ Review in Language and Literature vol. 8(2): 163-178.
Gottlieb, H. (2005). ‘Multidimensional Translation: Semantics turned Semiotics’ Proceedings of MuTra Conference: Challenges of Multidimensional Translation. 2-6 May, 2005, Saarbrücken.
Jakobson, R. (1966). ‘On Linguistic Aspects of Translation’. In R. Brower (ed.) On Translation. New York: Oxford University Press.
Kiraly, D. (2001) ‘Towards a Constructivist Approach to Translator Education’, Quaderns, Revista de traducció, vol. 6, pp. 50-53.
Kress, G. and van Leeuwen, T. (2006) Reading Images: The Grammar of Visual Design. London: Routledge.
Kussmaul, P. (1995) Training the Translator. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
McIntosh, P. (2010) Action Research and Reflective Practice: Creative and Visual Methods to Facilitate Reflection and Learning. New York: Routledge.
Rose, G. (2007) Visual Methodologies: An Introduction to the Interpretation of Visual Materials. London: Sage.
Tercedor-Sánchez, M. I., Alarcón-Navío E., Prieto-Velasco J.A. and López-Rodrígeuz, C. I. (2009) ‘Images as part of technical translation course: implications and applications’ The Journal of Specialized Translation, issue 11.
Unsworth, L. (2008) (ed) Multimodal Semiotics: Functional Analysis in Contexts of Education. London: Continuum.

Βασιλική A. Δραγάτση
Καθηγήτρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια ΑΠΘ
vasilikidragatsi@gmail.com

Η Comtesse de Ségur και οι μεταφράσεις της στην Ελλάδα
Η παρούσα εργασία εντάσσεται στον θεματικό άξονα «Η μετάφραση ως συνάντηση και αντιπαράθεση πολιτισμών» και διερευνά το παράδειγμα της Comtessse de Ségur και των ελληνικών μεταφράσεων της. Η συγκεκριμένη παρουσίαση αποτελεί αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας στις βιβλιογραφίες (Ηλιού – Πολέμη, Ντελόπουλος), στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, στα αρχεία των εκδοτικών οίκων και τον περιοδικό τύπο του 19ου αιώνα.
Στην περίπτωσή της Ségur συναντάμε το εξής παράδοξο: αν και θεωρείται από τις σημαντικότερες γαλλόφωνες συγγραφείς παιδικών βιβλίων του 19ου αιώνα, η παρουσία της στην Ελλάδα είναι ισχνή. Τα ερωτήματα, επομένως που τίθενται και στα οποία η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να απαντήσει είναι: Πρώτον, από ποιους, πότε και με ποια στόχευση μεταφράζεται η Ségur και δεύτερον, ποιοι πολιτισμικοί παράγοντες και ποιες συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες εμπόδισαν τη διάδοσή της στην Ελλάδα.
Η παιδαγωγική στόχευση της συγγραφέως και η ταύτισή της με το ρεύμα ‘instruire en s’ amusant’, κυρίαρχο στην παιδική και νεανική λογοτεχνία της εικοσαετίας 1850-1870, προσελκύει τους πρώτους μεταφραστές της. Η καθολική ιδεολογία της, ωστόσο, και η ρεαλιστική γραφή της φαίνεται να εμπόδισαν την περαιτέρω διάδοσή της στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.    
Μια παιδική συγγραφέας που διεκδικεί και διακηρύσσει την καθολική της πίστη και τη γαλλικότητά της (η Ségur ήταν Ρωσίδα, ορθόδοξη και μετά τον γάμο της στη Γαλλία ασπάστηκε τον καθολικισμό) με δυσκολία θα καθίστατο λαοφιλές ανάγνωσμα στην Ελλάδα κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, δεδομένου ότι δεν εξυπηρετούσε την επιδίωξη του νεοσύστατου κράτους για κατασκευή ομοιογενούς εθνικής ταυτότητας και την καλλιέργεια εθνικής μυθολογίας. Από την άλλη, η σκιαγράφηση μιας αναγνωρίσιμης παιδικής ηλικία χωρίς ίχνος μαγικού στοιχείου, σε έναν αναγνωρίσιμο κόσμο και σε μία δεδομένη κοινωνία απείχε πολύ από την αντίληψη περί παιδικής λογοτεχνίας της εποχής, αλλά και από τις αντι-ρεαλιστικές λογοτεχνικές προτιμήσεις του ελληνικού κοινού και των κριτικών του 19ου αιώνα.
Επομένως, η διερεύνηση της ελλειμματικής συνάντησης της Ségur με το ελληνικό κοινό προϋποθέτει τη μελέτη μίας σειράς παραγόντων, όπως οι ιστορικές συνθήκες σε Γαλλία και Ελλάδα, οι αντιλήψεις για την οικογένεια και την παιδική ηλικία στις δύο χώρες, οι απόψεις για το περιεχόμενο και τη στόχευση της παιδικής λογοτεχνίας. Παράλληλα, καταδεικνύει την πολυπλοκότητα των συγκυριών που επιτρέπουν την αποδοχή ενός ξένου συγγραφέα σε αλλότριο πολιτιστικό περιβάλλον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Berman Antoine, Η μετάφραση και το γράμμα ή το πανδοχείο του απόμακρου (μτφ. Σεσίλ Ιγγλέζη Μαργέλλου), Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002.
Caradec François, Histoire de la Littérature Enfantine en France, Albin Michel, Paris, 1977.
Chartier Robert & Martin Henri -Jean, Histoire de l’Edition Française : Le temps des éditeurs (Du romantisme à la Belle Epoque), Fayard, Paris, 1990.
Cohen Suzy, La Comtesse de Ségur: Romancière et Idéologue, Mc Gill University (Canada), 1972 ProQuest Dissertation and Thesis http://search.proquest.com/ docview/30269817 ? / accountid _8354 4/10/2012.
Giachetti Claudine, ‘Figures du père dans le roman de la Comtesse de Ségur”, Nineteenth Century French Studies, 38n(1&2), University of Nebraska Press, 2009 http:// muse.jhu.edu/journals/ncf/summary/v038/ 38.1.giachetti.html.
Heywood Sophie, The Comtesse de Ségur: Catholicism, Children’s Literature and the “Culture Wars” in Nineteenth Century France, PHD Thesis, University of Edinburgh, 2008 http://hdl.handle.net/1842/3279 4/10/2012.
Malarte – Feldman Claire – Lise, “La Comtesse de Ségur, a Witness of Her Time’, Children’s Literature Association Quarterly (vol.20, issue 3), pp. 135-139, The John Hopkins University Press, Baltimore, 1995.
Oittinen  Riitta, Translating for Children, Garland Publishing, N.Y. & London, 2000
Vinson Marie – Christine, L’Éducation des Petites Filles chez la Comtesse de Ségur, Presses Universitaires de Lyon, Lyon, 1987.
Ανθυπατοπούλου Μαρία, Η ανάλυση του Παιδικού Περιοδικού Τύπου κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με την οπτική του φύλου. ‘Φιλόστοργος Μήτηρ’(1862-1866), ‘Εφημερίς των Παίδων’(1868-1893), Διπλωματική Εργασία του ΔΠΜΣ «Παιδαγωγική της Ισότητας των Φύλων», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2010.
Θεοδώρου Βάσω- Κοντογιάννη Βασιλική (επιμ), Το παιδί στη νεολληνική κοινωνία 19ος- 20ος αιώνας: Αξίες, αναπαραστάσεις, αποτυπώσεις (Πρακτικά Διημερίδας), ΔΠΘ – ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1999.
Κανατσούλη Μένη, Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τυπωθήτω, Αθήνα, 2000.
Καρποζήλου Μάρθα, Ελληνικός Νεανικός Τύπος (1830-1914):Καταγραφή, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας ,ΓΓΝΓ, Αθήνα, 1987.
Κατσίκη- Γκίβαλου Άντα (επιμ.) Παιδική Λογοτεχνία: Θεωρία και Πράξη, Καστανιώτης, Αθήνα, 1993.
Μερακλής Μ.Γ., «Η παιδική ηλικία της λογοτεχνίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα» στο Το παιδικό βιβλίο στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Καστανιώτης, Αθήνα, 1997.
Ντενίση Σοφία, Μεταφράσεις μυθιστορημάτων και διηγημάτων 1830-1880: Εισαγωγική Μελέτη και Καταγραφή, Περίπλους, 1995.

Αναστάσιος Ιωαννίδης
Υποψήφιος Διδάκτορας ΑΠΘ
ioannidistassos@yahoo.de

Η δικαστική διερμηνεία στην ελληνική πραγματικότητα
Από την επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκύπτουν σαφείς διαφωνίες σχετικά με το ρόλο και τη φύση της δικαστικής διερμηνείας. Πολλοί μεταφρασεολόγοι (βλ. Mikelson 1996, Wadensjö 2002) την κατατάσσουν στον τομέα της κοινοτικής διερμηνείας, ενώ άλλοι (βλ. Pöllabauer 2002, Driesen  2002) την εξετάζουν ως ανεξάρτητο κλάδο. Επιπλέον, κάποιοι (βλ. González 1991) διατυπώνουν αναφορικά με τα καθήκοντα του δικαστικού διερμηνέα την επιταγή της λεγόμενης «κατά λέξη απόδοσης», κι άλλοι (βλ. Katschinka 2000, Kadrić ²2006, Shuttleworth & Cowie 1997), ορμώμενοι από τη θεωρία του σκοπού, προϋποθέτουν την επίτευξη της επικοινωνίας μεταξύ δικαστηρίου και κατηγορούμενου. Εξίσου αμφιλεγόμενος εμφανίζεται στη βιβλιογραφία ο ρόλος του δικαστικού διερμηνέα ως πολιτισμικού διαμεσολαβητή (βλ. Pöchhacker 2008) ή η θέση του στο εκάστοτε νομικό σύστημα ως εμπειρογνώμονα ή ως οργάνου που επικουρεί το δικαστή (βλ. Mikkelson 1998).
Στην Ελλάδα ο διορισμός των δικαστικών διερμηνέων γίνεται από το 1996 βάσει ενός ειδικού καταλόγου, ο οποίος επιδιώκει να προάγει το δικαίωμα του αλλοδαπού κατηγορούμενου σε διερμηνεία τερματίζοντας την μέχρι τότε συνήθη πρακτική «ο καθένας μπορεί να γίνει διερμηνέας». Ωστόσο, η ελληνική δικαστηριακή πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από μια σειρά «ελλείψεων».
Η έλλειψη κριτηρίων πιστοποίησης οδηγεί σε φαινόμενα όπως τον επί δεκαετίας διορισμό σε δίκες αλβανών κατηγορούμενων μιας διερμηνέως που δεν γνώριζε αλβανικά. Η έλλειψη εκπαιδευτικών προγραμμάτων επιφέρει πλημμελή κατάρτιση ή άγνοια τεχνικών διερμηνείας και νομικής ορολογίας. Η έλλειψη επαγγελματικής κατοχύρωσης και η σύγχυση στο νόμο της έννοιας του «μεταφραστή» με του «διερμηνέα» επιφέρει ασάφεια σχετικά με το ρόλο και το εύρος των καθηκόντων του και δυσπιστία εκ μέρους των εκπροσώπων του δικαστικού συστήματος. Οι συνθήκες εργασίας (π.χ. χαμηλές αμοιβές και υπέρμετρες καθυστερήσεις στην καταβολή τους) οδηγούν πολλούς δικαστικούς διερμηνείς στο συμπέρασμα: «Δεν αξίζει τον κόπο! Υποβαθμίζει τη δουλειά και την αξιοπρέπειά μας!» Πόσο μάλλον την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του κατηγορούμενου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Driesen, C. 2002. Gerichtsdolmetschen – Praxis und Problematik. In: Joanna Best/Sylvia Kalina (eds.) Übersetzen und Dolmetschen. Tübingen/ Basel: Francke Verlag, 299-306.
González D., [et al.] 1991. Fundamentals of court interpretation. Durham: Carolina Academic Press.
Kadric, M. ²2006. Dolmetschen bei Gericht. Wien: Facultas Verlags- und Buchhandels AG.
Katschinka, L. 2000. What is court interpreting? At http://www.aiic.net/ViewPage.cfm/article150.htm
Mikkelson, H. 1996. The Professionalization of Community Interpreting. At http://aiic.net/page/1546
Mikkelson, H. 1999. The Court Interpreter as Guarantor of Defendant Right. At http://www.acebo.com/papers/guarantr.htm
Mikkelson, H. 1998. Towards a redefinition of the role of the court interpreter. Interpreting 3:1, 21–45.
Pöchhacker, F, 2008. Interpreting as mediation. In: Valero-Garcés C. & Martin A., (eds.) Crossing Borders in Community Interpreting. Definitions and dilemmas. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 9-26.
Pöllabauer, Sonja. (2002). Community Interpreting als Arbeitsfeld – Vom Missionarsgeist und von moralischen Dilemmata. In: Joanna Best/Sylvia Kalina (eds.) Übersetzen und Dolmetschen. Tübingen/Basel: Francke Verlag, 286-298.
Shuttleworth, Μ. / Cowie, M. 1997. Dictionary of Translation Studies. Manchester: St.Jerome Publishing.
Wadensjö, C. 2002. The double role of a dialogue interpreter. In: Pöchhacker, Franz & Schlesinger, Miriam (eds.) The Interpreting Studies Reader. London/New York: Routledge, 355-369.

Μαριάννα Καπετανίδου
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, ΜΠΣ «Ιταλική γλώσσα και πολιτισμός», Τμήμα Ιταλικής γλώσσας & φιλολογίας, Κατεύθυνση Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας
markapgr@hotmail.com & markap@itl.auth.gr

Η μετάφραση υπό το βλέμμα του κριτικού: ο προβληματισμός της διαχρονικότητας σε μεταφρασμένα κείμενα, μια μελέτη περίπτωσης
Ο Ρενέ Ντεκάρτ είπε ότι «Το διάβασμα των καλών βιβλίων είναι σαν μια συζήτηση με τα καλύτερα μυαλά των περασμένων αιώνων». Σύμφωνα με τον μεγάλο Γάλλο φιλόσοφο γεννιέται το ερώτημα αν η «συζήτηση» αυτή μπορεί να επιτευχθεί, διαβάζοντας κάποιος σήμερα ένα παλαιότερο βιβλίο αλλά μεταφρασμένο 3-4 δεκαετίες πριν ή ακόμα προγενέστερα. Η εξέλιξη της γλώσσας καθιστά δύσκολη πολλές φορές ακόμα και την κατά πρόσωπο επικοινωνία ανάμεσα σε άτομα δύο διαφορετικών γενεών. Σε μια κοινωνία που οι εξελίξεις την προσπερνούν, η γλώσσα ως καθρέφτης της και πιο ζωντανός οργανισμός της, μεταλλάσσεται και εξελίσσεται συνεχώς. Η διαχρονικότητα της κάθε γλώσσας μελετάται, οπότε αναπόφευκτα και η διαχρονικότητα των μεταφρασμένων κειμένων εξετάζεται και ίσως αμφισβητείται από τη στιγμή που «παλιά κείμενα σε οποιαδήποτε γλώσσα είναι πιο δύσκολο να διαβαστούν από νέες μεταφράσεις στην ίδια γλώσσα» (Schjoldager et al., 2008).
Καθοριστικός στη διαχρονικότητα ενός μεταφρασμένου κειμένου είναι παράλληλα ο ρόλος των ισοδυναμιών ανάμεσα στο πρωτογενές κείμενο και το μετάφρασμα, όπου τίθεται το ερώτημα του παραδοσιακά απόλυτα ισοδύναμου μεταφραστικού προϊόντος ή του επαρκώς επικοινωνιακά ισοδύναμου. Ο μεταφραστής όντας μέρος και συμμέτοχος του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου του, δεν αποτελεί ένα «μηχανικό» μέσο επικοινωνίας αλλά επηρεάζεται από τον γλωσσικό κώδικα μέσα στον οποίο λειτουργεί και καλείται να μεταφράσει.
Στην παρούσα εισήγηση μελετώνται δύο μεταφράσεις του ίδιου λογοτεχνικού έργου, από την ιταλική στην ελληνική γλώσσα, αλλά διαφορετικής χρονικής περιόδου, με διαφορά 35 ετών μεταξύ τους. Μελετάται το πλαίσιο συγγραφής του πρωτογενούς κειμένου, ενός μυθιστορήματος, σε συνάρτηση με την εποχή και την βιογραφία της συγγραφέως για να γίνει καλύτερα αντιληπτή η μεταφραστική προσέγγιση του κάθε μεταφραστή. Αφού απομονώθηκε ένα απόσπασμα 3 σελίδων, εξετάζεται το κάθε μετάφρασμα σε σχέση με το πρωτότυπο και ακολουθεί σύγκριση μεταξύ των δύο μεταφρασμάτων στα ελληνικά και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Baker, M. & Saldanha, G. (eds.) (2009), The Routledge Encyclopedia of Translation Studies, 2nd edition. New York: Routledge.
Βλαχόπουλος, Σ., (2010), Μετάφραση και δημιουργικότητα. Αθήνα: Κλειδάριθμος.
Osimo, B. (2004), Traduzione e qualitá, la valutazione in ambito accademico e professionale. Milano: HOEPLI.
Schjoldager, A., Gottlieb, H. and Kitgard, I. (2008), Understanding translation. Denmark: Academica
Teubert, W. (2010), Meaning, discourse and society. Cambridge: Cambridge University Press.
Toury, G. (1995), Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam: ed. J. Benjamins.

Ε. Κασάπη,1 Ε. Νεοφυτίδου,2 Φ. Κουντή,3 και Μ. Τσολάκη 3, 4
1. Τμήμα Ιταλικής Α.Π.Θ, 2. Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης Α.Π.Θ, 3. Alzheimer Hellas, 4. Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ
kassapi@itl.auth.gr

Ο παράγοντας “μεταφραστική επιλογή” και η σιωπή του Υποκειμένου απέναντι στη διαγνωστική εκτίμηση νοητικού λεξικού
Με την παρουσίασή μας αυτή, θα συζητήσουμε για την αξιολόγηση της κατάστασης του νοητικού λεξικού [μέσα από την οπτική πρόσληψη μονολεκτικών, εκτός κειμένου, λεξικών μονάδων] που αποτελούν την ελληνική μετάφραση ξενόγλωσσου πρωτογενώς διαγνωστικού εργαλείου.
Δέν θα συζητήσουμε γενικά για το νοητικό λεξικό αλλά για τις δυνατότητες παρέμβασης που μας δίνει το μεταφρασμένο εργαλείο αξιολόγησής του, πρόωρης διάγνωσης δυσκολιών, στην ανάκληση νοητικού λεξικού. Τη δυνατότητα να συζητούμε για ένα μεταφρασμένο διαγνωστικό εργαλείο μας την πρόσφερε η, εναλλασσόμενα ποιοτική και ποσοτική, διαδικασία με την οποία συμμετείχαμε στη μακροκειμενική μετάφραση και μικροκειμενική στάθμιση στην ελληνική του διαγνωστικού εργαλείου αυτού. Η έρευνά μας βρίσκεται στο στάδιο στάθμισης του δευτερογενούς ελληνικού πλέον διαγνωστικού εργαλείου. Η στάθμιση που γίνεται με την μεθοδολογία η οποία επικρατεί στις νευροεπιστήμες είναι για μας τους μεταφραστές του τεστ, κάτι ανάλογο με αξιολόγηση του μεταφραστικού προϊόντος μας.
Το παράδειγμα που φέραμε της μετάφρασης που τώρα σταθμίζεται ή για την μεταφρασεολογλια αξιολογείται δε στηρίχθηκε σε ένα συγκεκριμένο κείμενο αφετηρίας της, αλλά, πραγματοποιήθηκε με βάση μακροκειμενικές οδηγίες της ερευνητικής ομάδας παραγωγής πρωτογενούς σουηδικού τεστ. Αυτό το χαρακτηριστικό του προϊόντος μας, μας ωθεί και μόνον για την θεώρησή του, υπο το πρίσμα της ένταξης της εφαρμογής σε κάποια κατηγορία υπαρκτού τύπου μετάφρασης, να συζητούμε το θέμα μαζί σας.
Για τη μετάφραση που πραγματοποιήσαμε με βάση την μεταφραστική εντολή, την λειτουργία του κειμένου, την ισοδύναμη αξιοποίηση με το πρωτότυπο, αρκούσαν οι μακροκειμενικές οδηγίες χωρίς μικροκειμενικές λεξικές μονάδες του πρωτοτύπου, καθώς η διαγλωσσική ασυμμετρία αγγλικής < > ελληνικής ή σουηδικής < > ελληνικής δεν προσφέρεται για τη σταθεροποίηση μεταξύ των διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων, απόλυτα ισοδύναμων μορφών [συλλαβές/ εναλλαγή συμφώνων και φωνηέντων/ συνθετότητα λεξικών μονάδων/ γραμματικό γένος/προσωδιακά χαρακτηριστικά] και κατά συνέπεια το ελληνικό, δευτερογενές, ερωτηματολόγιο είναι μεταφραστικό προϊόν που προέκυψε μικροκειμενικά.
Το adiectio στρατηγικά στην ελληνική μετάφραση συνίσταται στο γεγονός ότι στο ελληνικό κείμενο, οι μικροκειμενικές, υπό στάθμιση, μεταφραστικές μας επιλογές, παρείχαν στα υποκείμενα εκτός της κατηγοριοποίησης [όπως και στο πρωτότυπο] «υπάρχει» και «δεν υπάρχει» για λέξεις και ψευδολέξεις, τη δυνατότητα επίσης υιοθέτησης επιλογής ανοιχτού απαντητικού τύπου που ορίζεται από την πρόσθετη, στο ελληνικό τεστ, επιλογή της απάντησης «δεν ξέρω». Για την λήψη απόφασης ως προς το συγκεκριμένο adiectio  θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι, συνδέεται με την επίγνωση οτι ο βαθμός ελέγχου και εποπτείας ενός Υποκειμένου επί του νοητικού του λεξικού είναι μία ιδιότητα υγιών και μή που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε δια της άμεσης παρατήρησης. Μπορούμε, ωστόσο, να υπολογίσουμε τη συγκεκριμένη ιδιότητα έμμεσα, με βάση κάποιες μεταβαλλόμενες από άτομο σε άτομο αλλά και στο ίδιο άτομο, υπό ορισμένες συνθήκες προνοσηρότητας ή νοσηρότητας, ικανότητες υγειών και μή υποκειμένων να αναγνωρίζουν λέξεις και ψευδολέξεις στην μητρική τους γλώσσα ή να συνειδητοποιούν δυσκολίες αναγνώρισής τους σε προνοσηρά στάδια.

Λέξεις κλειδιά: μακροκειμενικός, μικροκειμενικός, λέξεις, ψευδολέξεις, διαγλωσσική ασυμμετρία

Άννα Κόλτσιου-Νικήτα
Τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή ΑΠΘ
akolts@theo.auth.gr

ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΣ ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΟΣ
Μια βασική διάσταση της χριστιανικής μεταφραστικής γραμματείας
Στην παρούσα ανακοίνωση, αφορμώμενοι από το γεγονός ότι οι μαρτυρίες που καταθέτουν οι μεταφραστές κειμένων της χριστιανικής γραμματείας -όσον αφορά την αυτοσυνειδησία τους, την αντίληψη του ρόλου τους και των μεταφραστικών τους επιλογών- ως επί το πλείστον τίθενται εντός απολογητικού πλαισίου, επιχειρούμε να παρουσιάσουμε αφενός τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των κειμένων που οδηγούν τους μεταφραστές να αισθάνονται την ανάγκη να «απολογηθούν» και αφετέρου τα επιχειρήματα επί των οποίων στηρίζουν την υπεράσπιση των μεταφραστικού τους έργου. Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χριστιανικής γραμματείας που συμβάλλουν στη δημιουργία ενός απολογητικού μεταφραστικού κλίματος περιλαμβάνονται η ιερότητα και το υψηλό κύρος των κειμένων αυτών, η κριτική στάση εξαρχής της εκκλησίας απέναντι στη μετάφραση, παρά την αποδοχή της αναγκαιότητάς της, η συχνή αμφισβήτηση των υπαρχουσών μεταφράσεων, οι επανειλημμένες μεταφραστικές αποδόσεις των ιδίων κειμένων και δη των βιβλικών, η απαίτηση για απόλυτη πιστότητα και δογματική ακρίβεια, ο φόβος αιρετικών παρεμβολών και δογματικών αλλοιώσεων, η δυσπιστία και η καχυποψία έναντι των μεταφραστών, η μεγάλη ειδολογική ποικιλία των κειμένων, οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και προκαταλήψεις, η ευρεία χρήση ορισμένων κειμένων ειδικά στο χώρο της λατρείας. Οι μεταφραστές, απευθυνόμενοι στους αποδέκτες της μετάφρασης, ομολογούν συχνά την αδυναμία τους  να επιτύχουν μια μετάφραση ισοδύναμη με το πρωτότυπο και απολογούνται προκειμένου είτε να αντιμετωπίσουν ήδη διατυπωθείσες κατηγορίες είτε να αποσπάσουν μια ευνοϊκή αποδοχή της μετάφρασης και να αυτοπροστατευθούν  προλαμβάνοντας  μια ενδεχόμενη κριτική (captatio benevolentiae). Στα επιχειρήματα επί των οποίων στηρίζουν την απολογία τους περιλαμβάνονται: προσωπική ανεπάρκεια (τόπος αυτοταπείνωσης), ανεπάρκεια και πενία της γλώσσας της μετάφρασης, η φύση και τα όρια της μετάφρασης, μεταφραστική τεχνική, πιστή απόδοση της σκέψης του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η ευθύνη του μεταφραστή έναντι αυτού, μετάθεση ευθύνης στους αποδέκτες κυρίως όσον αφορά υφολογικές ή γλωσσικές επιλογές, ανάγκη σεβασμού της παράδοσης με αποφυγή καινοτομιών ιδιαίτερα σε κείμενα πολύ γνωστά λόγω συχνής χρήσης.

Βασίλης Κόρκας
Centre for Translation Studies, University of Surrey, UK
V.Korkas@surrey.ac.uk

Το παρόν και το μέλλον της επαγγελματικής μετάφρασης: ο ρόλος του μεταφραστή και η θέση του σε έναν κόσμο που αλλάζει
Ο κόσμος της μετάφρασης αλλάζει. Οι ανάγκες για τη μετάφραση περισσότερων κειμένων αυξάνονται, οι πιέσεις για ολοένα μεγαλύτερη μεταφραστική παραγωγικότητα γίνονται πιο έντονες, και η μηχανική μετάφραση κερδίζει συνεχώς έδαφος. Σε πρόσφατες μελέτες, ερευνητές από διάφορους τομείς (Van Der Meer 2011, DePalma 2012, Gough 2012, Thicke 2013) συμφωνούν ότι οι αλλαγές είναι ραγδαίες και αφήνουν να εννοηθεί ότι πρέπει να υπάρξουν αντίστοιχες αλλαγές τόσο στις αντιλήψεις και τις πρακτικές των μεταφραστών όσο και στην κατάρτισή τους. Η πλέον πρόσφατη εκτίμηση για την αξία της μεταφραστικής αγοράς κυμαίνεται στα 20 δις. ευρώ παγκοσμίως, με τις ανάγκες της αγοράς να αυξάνονται κατά 12% μέσα στο 2012 και ακόμη μεγαλύτερη αύξηση να προβλέπεται για το άμεσο μέλλον (Kelly 2012). Υπό το πρίσμα αυτών των δεδομένων, σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι η εξέταση των διάφορων πτυχών ενός κεντρικού ερωτήματος: ποιό είναι το μέλλον της μετάφρασης; Λαμβάνοντας υπόψη τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα των μεταφραστικών τεχνολογιών και τις μεθόδους με τις οποίες αυτές βρίσκουν εφαρμογή στον επιχειρηματικό χώρο της μετάφρασης, θα γίνει προσπάθεια σκιαγράφησης της παρούσας κατάστασης και ανάλυσης των αναγκών που προκύπτουν από αυτές τις εξελίξεις. Επίσης, θα γίνει μία συνοπτική εκτίμηση των επιδράσεων που έχει η παρούσα κατάσταση στην εκπαίδευση των μεταφραστών που θα καλύψουν τις ανάγκες της αγοράς στο εγγύς μέλλον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
DePalma, Donald A. (2012) Machine Translation Continues Its Journey to the Promised Land. Διαθέσιμο στον ιστότοπο: http://bit.ly/QOOAxx
Gough, Joanna (2012) From translator’s black box to translator’s toolbox. Παρουσίαση (αδημοσίευτη) στο συνέδριο “Translating and the Computer 34” (Λονδίνο, Νοέμβριος 2012)
Kelly, Nataly (2012) How hot is the translation market? Διαθέσιμο στον ιστότοπο: http://bit.ly/QH9xZt
Thicke, Lori (2013) Post-editor shortage and MT. Multilingual, Jan-Feb 2013, pp. 42-44
Van Der Meer, Jaap (2011) The future for translators looks bright, but they will have to reinvent the profession first. Διαθέσιμο στον ιστότοπο: http://bit.ly/SEmHJU 

Μαίρη Κοσμίδου, Καλλιόπη Μέγαρη, Σταυρούλα Σταυρακάκη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
svoula@itl.auth.gr

Ταυτόχρονη διερμηνεία και ημισφαιρική εξειδίκευση στις γλωσσικές ικανότητες: Μια πειραματική μελέτη
Η ταυτόχρονη διερμηνεία (ΤΔ) θεωρείται επάγγελμα ‘ειδικών’ γνωστικών προδιαγραφών καθώς εκτός από την υψηλού επιπέδου γνώση δύο γλωσσών, προϋποθέτει ταχεία και σχεδόν ταυτόχρονη πρόσληψη και παραγωγή εκφωνήματος σε διαφορετικές γλώσσες. Για το λόγο αυτό, οι γνωστικές ικανότητες στην ΤΔ και οι εγκεφαλικές λειτουργίες που τις υποστηρίζουν απασχολούν τη νευροψυχολογία. Ένα ερώτημα αφορά στο αν η εγκεφαλική οργάνωση, συγκεκριμένα η ημισφαιρική εξειδίκευση για τη γλώσσα σε επαγγελματίες της ΤΔ, διαφέρει από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν διαφορετική εγκεφαλική οργάνωση για τη γλώσσα στους πολύγλωσσους συγκριτικά με τους μονόγλωσσους (Fabro κά. 1991): Οι περισσότεροι δεξιόχειρες μονόγλωσσοι έχουν το αριστερό ημισφαίριο κυρίαρχο για τη γλώσσα, με πλεονέκτημα του δεξιού αυτιού για την επεξεργασία του γλωσσικού εισερχομένου. Αντίθετα, στους πολύγλωσσους έχει βρεθεί συμμετοχή και των δύο ημισφαιρίων στη γλωσσική επεξεργασία. Στην παρούσα μελέτη διερευνήσαμε την ημισφαιρική εξειδίκευση των γλωσσικών ικανοτήτων σε δεξιόχειρες επαγγελματίες της διερμηνείας (Ν=15) σε σύγκριση με δεξιόχειρες καθηγητές ξένων γλωσσών με διδακτική εμπειρία (ΚΞΓ) (Ν=15) και δεξιόχειρες μη επαγγελματίες από τον τυπικό πληθυσμό (ΜΕΤΠ), ως ομάδα ελέγχου (Ν=35). Χρησιμοποιήσαμε το έργο της διχωτικής ακοής με συλλαβές (μπα, γκα, ντα, κα, τα, πα), που αξιολογεί το κυρίαρχο ημισφαίριο για τη γλώσσα. Το έργο αυτό περιλαμβάνει την ακρόαση, μέσω ακουστικών, δυο συλλαβών ταυτόχρονα, μια από το αριστερό και μια από το δεξί ακουστικό, ενώ ο συμμετέχων επαναλαμβάνει όλες τις συλλαβές που ακούει. Η ημισφαιρική κυριαρχία ορίστηκε ως η αναλογία ανάμεσα στις σωστές απαντήσεις από το δεξί και το αριστερό αυτί. Τα αποτελέσματα υπέδειξαν ότι οι ΚΞΓ και οι ΜΕΤΠ παρουσίασαν την αναμενόμενη υπεροχή του δεξιού αυτιού, ενώ οι διερμηνείς είχαν σωστές αποκρίσεις εξίσου και από τα δύο αυτιά. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν πως η πολύ καλή γνώση ξένης γλώσσας από μόνη της δε συνεπάγεται διημισφαιρική επεξεργασία γλωσσικών πληροφοριών.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Fabro (1991). Hemispheric specialization for semantic and syntactic components of language in Simultaneous Interpreters. Brain & Language, 41.

Κυριακή Κουκουράκη
Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ΤΞΓΜΔ
koukouraki@dflti.ionio.gr, koukourakik@gmail.com

Διερμηνείς και μεταφραστές εν μέσω πολεμικών συρράξεων
Διερμηνείς και μεταφραστές παίζουν των δικό τους πολύ σπουδαίο και καθοριστικό ρόλο εν μέσω πολεμικών συρράξεων και σε περιόδους κατοχής από ξένες δυνάμεις. Είναι εκείνοι που μεσολαβούν για να συνεννοηθούν οι αντίπαλοι μεταξύ τους, οι οποίοι συχνά δεν γνωρίσουν την γλώσσα του άλλου, ή δεν έχουν μία κοινή lingua franca. Από την αρχαιότητα υπάρχουν αμέτρητα τέτοια παραδείγματα. Η ιστορία βέβαια δεν ασχολείται με αυτά τα πρόσωπα, διότι δεν πρόκειται για επίσημους μεσολαβητές, αλλά για απλά «όργανα», κάτι που συνακόλουθα δυσκολεύει την ανεύρεση σχετικών στοιχείων. Συνήθως παραμένει άγνωστη η ταυτότητα και η βιογραφία αυτών των ανθρώπων, όπως και όλα τα δεδομένα γύρω από αυτή τους τη δουλεία και τις συνθήκες εργασίας τους.
Στην σύγχρονη ιστορία όμως, έχουμε περισσότερα στοιχεία που σχετίζονται με αυτό το θέμα. Η παρούσα έρευνα επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στις πολεμικές συγκρούσεις και την μετέπειτα κατοχική περίοδο στις χώρες του Ιράκ και του Αφγανιστάν των τελών του 20ου και των αρχών του 21ου αιώνα. Αποτελεί μία πρώτη προσπάθεια συλλογής στοιχείων, επί τω πλείστων από τον διεθνή ηλεκτρονικό τύπο, με απώτερο σκοπό την σκιαγράφηση όσων έχουν άμεση σχέση με την διερμηνεία και την μετάφραση σε αυτούς τους πολέμους. Ενδιαφέρον προκαλεί επίσης και η τύχη των διερμηνέων σε αυτές τις χώρες, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των κατακτητών και/ή απελευθερωτών, διότι θεωρούνται από πολλούς συμπατριώτες τους ως δοσίλογοι, επειδή προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στους ξένους κατακτητές / απελευθερωτές.

Κυριακή Κουρούνη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
electra@enl.auth.gr

Ανακαλύπτοντας το μεταφραστικό μας εαυτό με τη χρήση λογισμικού καταγραφής οθόνης
Με την παρούσα ανακοίνωση, το λογισμικό καταγραφής οθόνης αναδεικνύεται ως ένα εργαλείο υψηλής παιδαγωγικής, αλλά και ερευνητικής αξίας στο μεταφραστικό χώρο. Συγκεκριμένα, παρουσιάζουμε σχετικά προγράμματα και σχολιάζουμε τις αντίστοιχες αρχές λειτουργίας τους, αναφέρουμε περιπτώσεις κατά τις οποίες έχει χρησιμοποιηθεί λογισμικό καταγραφής οθόνης ως σήμερα και εντοπίζουμε πτυχές της μεταφραστικής διαδικασίας, όπως η προεργασία και η αναθεώρηση, τις οποίες μπορούμε να «φωτίσουμε» με λογισμικό καταγραφής οθόνης. Επιπλέον, προτείνουμε μεταφραστικές δραστηριότητες για την τάξη και το εργαστήριο, ενώ υπογραμμίζουμε τους περιορισμούς του εργαλείου.
Η ανακοίνωση βασίζεται σε αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας. Αποσκοπεί στην αναβάθμιση της εκπαίδευσης μεταφραστών με την ταυτόχρονη ενίσχυση ενός ισορροπημένου μαθησιακού περιβάλλοντος στο οποίο ενθαρρύνεται η αυτογνωσία και γίνονται σεβαστές οι διαφορετικές μεταφραστικές ιδιοσυγκρασίες. Ένα περιβάλλον το οποίο συνιστά εφαλτήριο για την ανάπτυξη ερευνητικής δραστηριότητας, ενώ συγχρόνως τροφοδοτείται από αυτή.

Σπυρίδων Κουτράκης1, Στυλιανή Μπίκα2 & Όλγα Τσέκρελη3
1 Καθηγητής Ιταλικών, Μεταπτυχιακός Φοιτητής του τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ, 2 Υποψήφια Διδάκτορας του τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ, Καθηγήτρια Ιταλικών, 3 Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ, Καθηγήτρια Ιταλικών
sout1972@yahoo.gr, stelbika@gmail.com, οlgats76@yahoo.gr

Η κουλτούρα των γεύσεων στα έργα του Andrea Camilleri ως μέσο πολιτισμικής προσέγγισης δύο λαών
Εργο του μεταφραστή είναι η μεταφορά ενός κειμένου σε μια άλλη γλώσσα, καθιστώντας το αντιληπτό σε ένα ετερόγλωσσο αναγνωστικό κοινό, ακολουθώντας τη διαδικασία του μετασχηματισμού του πρωτότυπου κείμενου σε ένα νέο, μέσω και της γλωσσικο-πολιτισμικής ταύτισης με τον συγγραφέα. Φυσικά ο μεταφραστής δεν αρκεί μόνο να ξέρει τις δύο γλώσσες, αλλά πρέπει να αντιλαμβάνεται και να αποκαθιστά στο καινούργιο κείμενο τις υπολανθάνουσες έννοιες που εύκολα χάνονται κατά τη μεταφραστική διαδικασία.
Η μετάφραση λογοτεχνικών έργων είναι άμεσα συνδεδεμένη με την μελέτη των παραμέτρων που συνέβαλαν στη δημιουργία τους, των ηθών, των εθίμων και των παραδόσεων των λαών και των τόπων που παρουσιάζονται μέσα σε αυτά. Εδώ υπεισέρχεται η κοινωνιολογία της λογοτεχνίας που προσδιορίζει και περιγράφει τις σχέσεις μεταξύ κοινωνίας και λογοτεχνικού έργου. Η κοινωνία υπάρχει πριν από το έργο, μέσα στο έργο και μετά από αυτό, κατά συνέπεια ο συγγραφέας επηρεάζεται από αυτήν και θέλει να την καθρεφτίσει, να την εκφράσει, να την μετασχηματίσει.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν τα αστυνομικά μυθιστορήματα του γνωστού Ιταλού συγγραφέα Andrea Camilleri. Τα έργα του ξεφεύγουν από την κοινότυπη σφιχτή δομή του αστυνομικού μυθιστορήματος (διάπραξη εγκλήματος, αναζήτηση και εντοπισμός ενόχου), καθώς διανθίζονται από πληθώρα κοινωνικών και πολιτισμικών στοιχείων, μεταξύ των οποίων η κουλτούρα του φαγητού που θα μας απασχολήσει στην παρούσα ανακοίνωση. Πρόκειται για ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας που παράλληλα φέρνει στο φως στοιχεία της γενικότερης πολιτιστικής αλλά και οικονομικής ιστορίας του τόπου.
Ο Andrea Camilleri, σε μια εποχή πλήρους παγκοσμιοποίησης, «επιμένει» να μας παρουσιάζει τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά που διατρέχουν τα σκηνικά των μυθιστορημάτων του. Με τον τρόπο αυτό και μέσα από τα μεταφρασμένα έργα του οι γαστρονομικές συνήθειες και οι διατροφικές παραδόσεις των Σικελών γίνονται ένας τρόπος επικοινωνίας που «μιλάει» κατευθείαν στην καρδιά των Ελλήνων αναγνωστών οι οποίοι αναγνωρίζουν κοινούς τόπους και χαρακτηριστικά με τη δική τους καθημερινότητα (απόρροια ίσως της εποχής της Magna Grecia;).

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bassnett, S., Portolano, D., La traduzione, teorie e pratica, Bompiani, Milano, 1993.
Camilleri, A., Gli arancini di Montalbano, Mondadori, Milano, 1999.
Camilleri, A., La gita a Tindari, Sellerio editore, Palermo, 2008.
Hall, J., H Κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας, μετφρ. Μ. Τσαούση, Gutenberg, Aθήνα, 1977.
Καμιλλέρι, Α., Τα πορτοκάλια του Μονταλμπάνο, μετφρ. Φ. Ζερβού, Πατάκης, Αθήνα, 2004.
Καμιλλέρι, Α., Eκδρομή στο Τίνταρι, μετφρ. Φ. Ζερβού, Πατάκης, Αθήνα, 2009.
Rega, L., La traduzione letteraria: aspetti e problemi, UTET  Università, Torino, 2001.
Σακελλαρίου, Χ., Κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1995.
Τοκατλίδου, Β., Γλώσσα, επικοινωνία και γλωσσική εκπαίδευση, Πατάκης, Αθήνα, 2003.

Παναγιώτης Γ. Κριμπάς & Μερόπη Σφακιανάκη
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
kribas.p@dsa.gr, md.sfakianaki@gmail.com

Ο βαθμός νομικής δεσμευτικότητας του μεταφράσματος ως παράγοντας διαμόρφωσης της πρόθεσης του νομικού μεταφραστή
Τα νομικά μεταφράσματα διακρίνονται από τα μη νομικά μεταφράσματα, μεταξύ άλλων, διότι στη μεταφραστική διαδικασία εμπλέκεται συχνά το στοιχείο της νομικής δεσμευτικότητας. Ο βαθμός νομικής δεσμευτικότητας μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με: α) την πρόθεση του συντάκτη του πρωτοτύπου, η οποία μπορεί να είναι σταθερά η ίδια σε όλα τα κείμενα του είδους· β) την πρόθεση του φυσικού ή νομικού προσώπου που ζήτησε να παραχθεί το μετάφρασμα· γ) την πρόθεση του τελικού λήπτη του μεταφράσματος (Šarčević 2000), όταν αυτός διαφέρει από το πρόσωπο που ζήτησε να παραχθεί το μετάφρασμα· δ) την πρόθεση του ίδιου του μεταφραστή· ε) ένα συνδυασμό περισσότερων ή όλων των παραπάνω παραγόντων. Το παρόν άρθρο επιχειρεί να θέσει και να απαντήσει ερωτήματα όπως: i) αν ο ρόλος του νομικού μεταφραστή επηρεάζεται από τους ποικίλους βαθμούς δεσμευτικότητας τόσο του πρωτοτύπου όσο και του μεταφράσματος, λαμβάνοντας υπόψη το βαθμό συνάρτησης μεταξύ πρωτοτύπου και μεταφράσματος ως προς τη χρήση τους και την εμπλοκή του λήπτη στην εκτίμηση κάθε περίπτωσης· ii) πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται τα πολιτισμοστρεφή (culture-oriented) στοιχεία ενός νομικού κειμένου-στόχος (Obenaus 1995) βάσει της νομικής δεσμευτικότητας του μεταφράσματος· iii) ποια είναι τα περιθώρια παρεμβολής (προσαρμογής και ερμηνείας) του μεταφραστή σε κείμενα-πηγή με άμεση ισχύ· iv) πώς διαχειριζόμαστε κείμενα αλλοδαπών έννομων τάξεων σε σχέση με κείμενα της ΕΕ (Κουτσιβίτης 1988). Για τις ανάγκες της συζήτησής μας δανειζόμαστε τη διάκριση των Alcaraz Varó και Hughes (2002), οι οποίοι περιγράφουν δεκατρία (13) είδη κειμένων που αφορούν τη νομική μετάφραση. Θα αναφερθούμε επίσης σε κείμενα που περιέχουν «νομική γλώσσα (legal language)» (Kurzon 1991). Τέλος, το άρθρο καταλήγει σε προτάσεις για τη διαχείριση των σχετικών ζητημάτων με βάση τα επιμέρους είδη κειμένων, επιχειρώντας παράλληλα να ανιχνεύσει αν υπάρχουν -και ποια είναι- τα γενικά χαρακτηριστικά των προς μετάφραση άμεσα δεσμευτικών νομικών κειμένων.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Alcaraz Varó, E. / B. Hughes (2002) Legal Translation Explained (Manchester: St. Jerome Publishing).
Koutsivitis, V. (1988) La traduction juridique : étude d’un cas : latraduction des textes législatifs de Communautés européennes, et en particulier à partir du français vers le grec (Paris : Université de la Sorbonne Nouvelle-Paris III) (διδακτορική διατριβή).
Kurzon, D. (l986) It is hereby performed…Explorations in legal speech acts (Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins).
Obenaus, G. (1995) “The legal translator as information broker” στο M. Μorris (ed.) (1995) Translation and the law (Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 247-259).
Šarčević, S. (2000) “Legal Translation and Translation Theory: A Receiver-Oriented Approach” στο J.-Cl. Gémar (ed.) (2000) La traduction juridique. Histoire, théorie(s) et pratique (Genève/Bern: ASTTI/ETI, 329-347).

Δρ. Κωνσταντίνος Κρίτσης1 και Δρ. Γεώργιος Φλώρος 2
1 Ειδικός Ερευνητής, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, 2 Επίκουρος Καθηγητής Μεταφραστικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών
k.kritsis@gmail.com, gfloros@ucy.ac.cy

Εικονικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης διερμηνέων: IVY - Interpreting in Virtual Reality
Στην εκπαίδευση διερμηνέων, οι σύγχρονες εξελίξεις επιτάσσουν τη χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων και γενικώς τη χρήση ηλεκτρονικού περιβάλλοντος εκμάθησης. Οι λόγοι συνοψίζονται στα εξής: α) ανάγκη για εκτεταμένα σώματα προφορικών κειμένων φυσικού λόγου από φυσικούς ομιλητές, β) ανάγκη για κείμενα διαφοροποιημένα ως προς το είδος και την ορολογία, γ) έλλειψη επαρκούς διδακτικού προσωπικού για την κάλυψη μεγαλύτερου αριθμού γλωσσικών συνδυασμών, δ) έλλειψη διαθέσιμων φυσικών ομιλητών στο πλαίσιο του μαθήματος διερμηνείας, και ε) η ανάδυση εκπαιδευτικών αναγκών σε είδη διερμηνείας πέρα από την παραδοσιακή διερμηνεία συνεδρίων, όπως π.χ. διερμηνεία σε εμπορικές συνομιλίες και σε πολιτισμικούς θεσμούς (π.χ. μουσεία), και διερμηνεία για κοινωνικούς σκοπούς (σε θεσμικά όργανα όπως η αστυνομία, τα νοσοκομεία, οι δημοτικές αρχές κ.λπ.). Άμεσα συνδεδεμένη με τα παραπάνω είναι και η πρόσφατα διαπιστωμένη ανάγκη εκπαίδευσης όχι μόνο των διερμηνέων αλλά και των τελικών χρηστών του προϊόντος της διερμηνείας. 
Σε αυτό το πολύπλοκο πλαίσιο αναγκών, ελλείψεων και νέων δεδομένων η παρούσα ανακοίνωση θα παρουσιάσει το αποτέλεσμα του διετούς διάρκειας (2010 - 2012) ερευνητικού προγράμματος IVY (Interpreting in Virtual Reality), το οποίο είχε ως κύριο σκοπό τη δημιουργία ενός πρωτότυπου περιβάλλοντος εκπαίδευσης διερμηνέων και χρηστών διερμηνείας σε εικονική πραγματικότητα, μέσω της πλατφόρμας SecondLife. Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση του Πανεπιστημίου Surrey με τη συμμετοχή πέντε πανεπιστημίων της Ευρώπης και του Ισραήλ, καθώς και μιας εταιρείας γλωσσικής τεχνολογίας. Σε σχέση με τα Ελληνικά, το εικονικό περιβάλλον εκπαίδευσης περιλαμβάνει υλικό εκπαίδευσης σε 4 γλωσσικούς συνδυασμούς (Ελληνικά προς/από Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Ρωσικά) με τη χρήση αυθεντικού προφορικού λόγου χωρίς τη φυσική παρουσία ομιλητών των γλωσσών αυτών, σε επικοινωνιακές περιστάσεις διερμηνείας για κοινωνικούς σκοπούς.
Η παρουσίαση θα επικεντρωθεί στο υλικό που δημιουργήθηκε, στον τρόπο χρήσης του από εκπαιδευτές, φοιτητές διερμηνείας και πιθανούς πελάτες, κυρίως όμως στους τρόπους με τους οποίους το εικονικό περιβάλλον επιχειρεί να απαντήσει στα προβλήματα και τις ανάγκες που περιγράψαμε πιο πάνω. 
 
Ενδεικτική βιβλιογραφία
http://www.virtual-interpreting.net
Braun, S. & Kohn, K. (2012). Towards a pedagogic corpus approach to business and community interpreter training. Eds B. Ahrens, B. et al., forthcoming.
Braun, S. & Taylor, J. (Eds) (2011). Videoconference and remote interpreting in legal proceedings. Guildford: University of Surrey. Online: http://www.videoconference-interpreting.net/BraunTaylor2011.html; print version to appear in 2012.
Braun, S. & Taylor, J. (2011) AVIDICUS comparative studies - part I: Traditional interpreting and remote interpreting in police interviews. In S. Braun & J. Taylor (Eds), 85-100.
Braun, S., Taylor, J., Miler-Cassino, J., Rybinska, Z., Balogh, K., Hertog, E., vanden Bosch, Y. & Rombouts, D. (2011). Training in video-mediated interpreting in criminal proceedings: modules for interpreting students, legal interpreters and legal practitioners. In S. Braun & J. Taylor (Eds), 205-254.
Braun, S. (2010). Getting past ‘Groundhog Day’: Spoken multimedia corpora for student-centred corpus exploration. In T. Harris & M. Moreno Jaén (Eds), Corpus Linguistics in Language Teaching. Frankfurt: Peter Lang, 75-98.
Braun, S. (2007). Interpreting in small-group bilingual videoconferences: challenges and adaptation processes. Interpreting 9:1, 21-46.
Ritsos, P.D., R. Gittins, J.C. Roberts, C. Slater & S. Braun (2012). “Using Virtual Reality for Interpreter-mediated Communication and Training“. International Conference on Cyberworlds (CW), Darmstadt, Germany, September 2012.

Παναγιώτα Κυριακοπούλου & Βασιλική Φούφη
Εργαστήριο Μετάφρασης και Επεξεργασίας του Λόγου, Α.Π.Θ.
tita@auth.gr, foufi@auth.gr

Μετάφραση ονοματικών οντοτήτων: μελέτη και επεξεργασία
Αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης είναι το φαινόμενο της σύμπτυξης των ονοματικών οντοτήτων σε αρκτικόλεξα ή ακρωνύμια και τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά τη μεταφραστική διαδικασία. Οι ονοματικές οντότητες απασχολούν την επιστημονική κοινότητα λόγω της έντονης παρουσίας τους στα σώματα κειμένων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, όπως η απουσία τους από τα έντυπα λεξικά, η αέναη δημιουργία νέων ονοματικών οντοτήτων και η ποικιλία μορφών εμφάνισής τους στα κείμενα (εκτεταμένη μορφή, συντετμημένη μορφή ή ταυτόχρονη παρουσία και των δύο μορφών).
Η αναγνώριση μιας ονοματικής οντότητας και η εξεύρεση των κατάλληλων τρόπων απόδοσής της από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο αποτελούν βασικούς πυλώνες της μεταφραστικής διαδικασίας. Ωστόσο, τόσο οι αναντιστοιχίες μεταξύ των γλωσσών όσο και τα φαινόμενα της ομωνυμίας και της πολυσημίας που απαντούν στα αρκτικόλεξα που περιγράφουν ονοματικές οντότητες δυσχεραίνουν τη μετάφραση και κυρίως την αυτόματη μετάφραση. Για παράδειγμα, το αρκτικόλεξο Α.Ε. μπορεί να αντιστοιχεί στις ονοματικές οντότητες Ανώνυμη Εταιρεία και Ασφαλιστική Εταιρεία. Επιπλέον, παρατηρούνται περιπτώσεις όπου το ίδιο αρκτικόλεξο αντιστοιχεί σε ονοματικές οντότητες διαφορετικού γένους, π.χ. Γ.Σ.: Ο Γυμναστικός Σύλλογος, Γ.Σ.: Η Γενική Συνέλευση, Γ.Σ.: Το Γενικό Συμβούλιο.
Δεδομένου ότι το πρώτο στάδιο για τη μεταφορά μιας δεδομένης ακολουθίας από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο είναι η αναγνώριση, στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης θα παρουσιάσουμε μία μέθοδο αναγνώρισης ονοματικών οντοτήτων μέσω πεπερασμένων αυτομάτων. Ο όρος ‘ονοματική οντότητα’ περικλείει διάφορες υποκατηγορίες λεξικών μονάδων όπως τα ανθρωπωνύμια, τα τοπωνύμια, ονόματα οργανισμών, συγγραφικών έργων, γεγονότων κ.ά. Στη μελέτη μας θα περιοριστούμε στις ονοματικές οντότητες που περιγράφουν οργανισμούς. Οι ονοματικές αυτές οντότητες αποτελούνται στην πλειονότητά τους από ένα ουσιαστικό-κεφαλή, όπως εταιρεία, οργανισμός, ομοσπονδία, κόμμα, σύλλογος, ένωση κτλ., το οποίο αποτελεί συστατικό λεξικής φράσης που μπορεί να προσδιορίζεται από ένα άλλο ουσιαστικό ή επίθετο, π.χ.: Α.Χ.Ε.: Ανώνυμη Χρηματιστηριακή Εταιρεία, Δ.Ο.Ε.: Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, ΕΛ.ΤΑ.: Ελληνικά Ταχυδρομεία, ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.: Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Ά. (1986) Η νεολογία στην κοινή νεοελληνική, Διδακτορική Διατριβή, A. Π. Θ., Θεσσαλονίκη.
Chinchor N. (1998) “MUC-7 Named Entity Task Definition (version 3.5)”, Proceedings of the 7th Message Understanding Conference (MUC-7), 19 Avril -1er Mai 1998, Fairfax, Virginia, USA.
Grass Th. & D. Maurel (2008) « Les noms propres d’association et d’organisation : traduction et traitement automatique », Nouveaux Cahiers d’Allemand no 2/2008, Nancy, pp. 161-174.
Kyriacopoulou T. (2005) L’analyse automatique des textes écrits : le cas du grec moderne, University Studio Press, Thessalonique.
Μήτσκα Α. & Ι. Μιχαηλίδης (2004) «Αυτόματη επεξεργασία αρκτικολέξων και ακρωνύμων της Νέας Ελληνικής», Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα-Πρακτικά της 24ης ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, Α.Π.Θ, Θεσσαλονίκη, 9-11 Μαΐου 2003, σσ. 482-493.

Ευθυμία Ληξουργιώτη
Τελειόφοιτος του ΤΞΓΜΔ του Ιονίου Πανεπιστημίου
femilixti@hotmail.com

Τοπική Προσαρμογή Εμπορικών Ιστοτόπων: νέες προκλήσεις για το σημερινό μεταφραστή
Το Διαδίκτυο σήμερα θεωρείται ως το ΜΜΕ με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, ενώ οι ειδικοί του διεθνούς μάρκετινγκ αναγνωρίζουν τα πολλαπλά του πλεονεκτήματα (μη περιορισμός από χωροχρονικά όρια, χαμηλό κόστος χρήσης κ.α.) συμπεριλαμβάνοντάς το ολοένα και περισσότερο στις στρατηγικές τους. Οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες καταβάλλουν υπέρογκα ποσά στην προώθηση και πώληση των προϊόντων τους μέσω του Διαδικτύου, ενώ οι μικρότερες επιχειρήσεις το αντιμετωπίζουν ως ένα οικονομικό κι εύκολο τρόπο “ανοίγματός” τους σε νέες αγορές. Ταυτόχρονα, έρευνες αποδεικνύουν ότι μόνο το 1/3 των χρηστών του ομιλούν την αγγλική, ενώ οι περισσότεροι δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στις ιστοσελίδες που είναι γραμμένες στη μητρική τους γλώσσα. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι ο χώρος της μετάφρασης δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη σημαντική πηγή εργασίας, η οποία όμως φέρνει το μεταφραστή αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις.
Η μετάφραση των ιστοτόπων, μη περιοριζόμενη στην μεταφορά νοημάτων από γλώσσα σε γλώσσα κι εκτεινόμενη στην προσαρμογή περαιτέρω στοιχείων στην κουλτούρα-στόχο, εντάσσεται στον ξεχωριστό τομέα της Τοπικής Προσαρμογής. Σε αυτήν περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα στοιχείων που χρήζουν προσαρμογής. Μερικά έχουν καθαρά τεχνικό χαρακτήρα και είναι σχετικά μετρήσιμα κι εμφανή (μορφότυποι ώρας, ημερομηνίας, νομισματικών μονάδων, διευθύνσεων κλπ.). Κάποια άλλα απαιτούν ιδιαίτερη γνώση της κουλτούρας-στόχου, καθώς σχετίζονται με ποικίλους κοινωνικούς παράγοντες (αξίες, ηθικοί και θρησκευτικοί κανόνες, χρωματικοί και ηχητικοί συμβολισμοί κλπ.) που καθορίζουν την καταναλωτική συμπεριφορά του εκάστοτε λαού. Τέλος, οι ιστότοποι περιέχουν ένα υβριδικό είδος κειμένου, το ηλεκτρονικό κείμενο. Αυτό, βασισμένο σε συγκεκριμένο κώδικα, βρίσκεται σε διάφορα σημεία μιας ιστοσελίδας, πιθανώς μη ορατά με την πρώτη ματιά, (τίτλος, ειδικοί περιγραφείς, λέξεις-κλειδιά μηχανών αναζήτησης, οπτικοακουστικά αρχεία και γραφικά) και περιορίζεται σε μέγεθος και ποικιλομορφία, εξυπηρετώντας τη λειτουργικότητα του ιστότοπου. Πώς δύναται, λοιπόν, να ανταποκριθεί σε όλα τα παραπάνω ο “παραδοσιακός” μεταφραστής και μάλιστα εντός των συντομότατων χρονικών ορίων που θέτουν οι ανταγωνιζόμενες αγορές;

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Michael Cronin, Μετάφραση και Παγκοσμιοποίηση – Πρόλογος, Σχόλια, Μετάφραση: Παναγιώτης Ι. Κελάνδριας, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2007.
Γεώργιος Γ. Πανηγυράκης, Διεθνές Εξαγωγικό Marketing, Τόμος Ι, Εκδόσεις Α. Σταμούλης, Αθήνα 1999.
Σέργιος Δημητριάδης - Γεώργιος Μπάλτας, Ηλεκτρονικό Εμπόριο και Μάρκετινγκ, Εκδοτικός Οίκος Rosili, Γέρακας 2003.
Nabil Freij, Enabling Globalization: A Guide to Using Localization to Penetrate International Markets, GlobalVision International Inc., 2011.
Peter Sandrini (Innsbruck): Website Localization and Translation στο   Challenges of Multidimensional Translation: Conference Proceedings, MuTra 2005.
Pym Antony (2010): Website localization στο Oxford Companion to Translation Studies, Oxford: Oxford.
 

Τατιάνα Λιάνη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
tatianaliani@yahoo.com

Ψευδεπίγραφος Στέφαν Τσβάιχ: Εξαργυρώνοντας την επιτυχία του «πιο πολυμεταφρασμένου γερμανόφωνου συγγραφέα»
Ο Στέφαν Τσβάιχ υπήρξε ο πιο δημοφιλής και πολυμεταφρασμένος γερμανόφωνος συγγραφέας του μεσοπολέμου. Το σύνολο σχεδόν του λογοτεχνικού του έργου έχει μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα, ενώ κάποια από τα έργα του έχουν ξεπεράσει τις δέκα διαφορετικές μεταφράσεις. Στην πλημμυρίδα αυτή των μεταφράσεων εντοπίσαμε, ωστόσο, ένα φαινόμενο μοναδικό στη διεθνή πρόσληψη του Τσβάιχ: δύο έργα τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των «μεταφράσεων χωρίς πρωτότυπο» (Emily Apter). Με αφορμή τις δύο αυτές νουβέλες με την ελληνική θεματολογία («Η γέννηση της Αφροδίτης» και «Το νησί των γυναικών») που πρωτοκυκλοφόρησαν το 1953 από τις Εκδόσεις Κεραμεύς σε μετάφραση Πολύβιου Βοβολίνη και ξανά το 1971 από τις εκδόσεις Αργώ επιχειρούμε μια περιδιάβαση στο εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο των «ψευδομεταφράσεων». Σύμφωνα με τον Gedeon Toury το επικρατέστερο, ίσως, κίνητρο για τη δημοσίευση μιας ψευδομετάφρασης είναι η απόπειρα να εισαχθεί στο πολιτισμικό  πλαίσιο μιας εθνικής λογοτεχνίας ένα καινοτόμο σχήμα, το οποίο ενδεχομένως θα συγκρουόταν με τον ορίζοντα προσδοκίας του αναγνωστικού κοινού αν παρουσιαζόταν ως έργο ενός εγχώριου συγγραφέα. Στο πλαίσιο των σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων στις ψευδομεταφράσεις και αναλύοντας τα κειμενικά και εξωκειμενικά δεδομένα θα επιχειρήσουμε στην παρούσα ανακοίνωση να υποδείξουμε ότι στην περίπτωση του Στέφαν Τσβάιχ το κίνητρο της «μεταμφιεσμένης» παρουσίασης των δύο έργων εντοπίζεται αλλού: αφενός στις συγγραφικές φιλοδοξίες του Πολύβιου Βοβολίνη και αφετέρου στην εξαιρετική δημοφιλία του Τσβάιχ στην Ελλάδα, που εγγυόταν μια σίγουρη εκδοτική επιτυχία.

Ειρήνη Λουλακάκη-Moore
Υπουργείο Παιδείας
irene.loulakaki@gmail.com

«Με ανάγκαζαν να ασκήσω υπερβολική βία στη γλώσσα μας»: Οι μεταφράσεις των Τεσσάρων Κουαρτέτων στα ελληνικά
Η παρούσα εισήγηση καλύπτει ζητήματα μεταφραστικών πρακτικών και εστιάζεται σε δύο από τους άξονες της συνάντησης: Μετάφραση και Γλώσσα και Συστημικές Προσεγγίσεις της Μετάφρασης. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιείται η συστημική προσέγγιση όπως ορίζεται από τον Theo Hermans για να παρουσιαστούν συγκριτικά οι μέχρι τώρα σημαντικότερες μεταφράσεις της τελευταίας ποιητικής συλλογής του Έλιοτ με τίτλο Τέσσερα Κουαρτέτα στα ελληνικά. Η έρευνα ξεκινά με μια σύντομη παρουσίαση των βασικών δομικών χαρακτηριστικών του πρωτοτύπου. Στη συνέχεια τοποθετείται το έργο σε σχέση με την Έρημη Χώρα, παλαιότερο έργο του Έλιοτ, το οποίο είχε ήδη μεταφράσει στα ελληνικά ο Σεφέρης. Διατυπώνονται υποθέσεις για την περίφημη δήλωση του ποιητή σχετικά με τα αξεπέραστα προβλήματα που συνάντησε στην προσπάθειά του να μεταφράσει για πρώτη φορά τα Τέσσερα Κουαρτέτα. Παρουσιάζονται οι κυριότερες μέχρι τώρα μεταφράσεις του έργου από τους Αντώνη Δεκαβάλλε (1952), Έφη Αθανασίου (1978), Αριστοτέλη Νικολαΐδη (1984), Κλείτο Κύρου (1988), μέχρι και την πρόσφατη μετάφραση από τον ποιητή Χάρη Βλαβιανό (2012). Σχολιάζονται συγκριτικά οι εκδοτικές λεπτομέρειες των μεταφράσεων, ο χρόνος εμφάνισής τους στην εγχώρια λογοτεχνική παραγωγή καθώς και τα κείμενα που τις περιστοιχίζουν (περικείμενα). Εξετάζονται οι μεταφραστικές επιλογές σε επίπεδο δομής του κειμένου-στόχου (μακροεπίπεδο), καθώς επίσης και σε λεκτικό, γραμματικό και συντακτικό επίπεδο (μικροεπίπεδο). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τρόπο που οι διαφορετικοί μεταφραστές διαχειρίζονται ζητήματα μορφής του πρωτοτύπου και το υφολογικό αποτέλεσμα αυτών των επιλογών. Τέλος παρουσιάζεται η πρόσληψη από το αναγνωστικό κοινό και εκτιμάται ο ρόλος των μεταφράσεων αυτών τόσο μέσα στο πλαίσιο του εγχώριου λογοτεχνικού συστήματος όσο και στο πλαίσιο του ευρύτερου έργου του κάθε μεταφραστή χωριστά. Βασική υπόθεση της παρούσας εργασίας είναι ότι η μετάφραση των Τεσσάρων Κουαρτέτων στα ελληνικά, πέρα από μια απλή μετάφραση, αποτελεί μια ταυτόχρονη αναμέτρηση με δύο ισχυρότατους λογοτεχνικούς προγόνους, υποσχόμενη, μετά την παραίτηση του Σεφέρη από το εγχείρημα, να βγάλει από την αφάνεια κάθε φιλόδοξο επίγονο που δέχθηκε την μεταφραστική πρόκληση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Έλιοτ 1984. Έλιοτ, Τ. Σ., Άπαντα τα Ποιήματα, μετάφραση – εισαγωγή Αριστοτέλης Νικολαΐδης, Αθήνα: Κέδρος.
Έλιοτ 1988. Έλιοτ, Τ. Σ., Η Τετάρτη των Τεφρών, Τα Τραγούδια του Άριελ, Τέσσερα Κουαρτέτα, μετάφραση Κλείτος Κύρου, Αθήνα: Ρόπτρον.
Έλιοτ 2012. Έλιοτ, Τ. Σ., Τέσσερα Κουαρτέτα, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια Χάρης Βλαβιανός, Αθήνα: Πατάκης.
Eliot 1969. Eliot, T. S., The Complete Poems and Plays of T. S. Eliot, London: Faber.
Eliot 1992 [1952]. Eliot, T. S., Τέσσερα Κουαρτέτα, απόδοση – εισαγωγή – δοκίμια – σχόλια, Αντώνης Δεκαβάλλες, Αθήνα: Καστανιώτης.
Eliot 2002 [1978]. Eliot, T. S., Τέσσερα Κουαρτέτα: ένα μήνυμα για το μέλλον της ανθρωπότητας, μετάφραση – ερμηνευτικό δοκίμιο, Έφης Αθανασίου, Αθήνα Ίκαρος.
Hermans 1985. Hermans, Theo (επιμ.), The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation, London: Croom Helm.
— 1999. Translation in Systems, Manchester: St Jerome Publishing.
Toury 1985. Toury, Gideon, ‘A rationale for Descriptive Translation Studies’, στο Theo Hermans (επιμ.), The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation, London: Croom Helm, 16-41.
— 1995. Descriptive Translation Studies and Beyond, Amsterdam: Benjamins.

Άννα Μαγγίνα
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή
annamangina@yahoo.com

Καισαρίων και Δαρείος: μια κειμενογλωσσολογική προσέγγιση στη μετάφραση της καβαφικής ποίησης
Με γνώμονα τις κειμενογλωσσολογικές θεωρίες για τις ρητορικές δομές των αφηγηματικών κειμένων και τους μηχανισμούς λεξικής συνοχής, η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να συγκρίνει πώς τα στοιχεία αυτά μπορούν να αναλυθούν στα κείμενα αφετηρίας (ΚΑ) και κατά συνέπεια να ληφθούν υπόψη στη μετάφραση και να διατηρηθούν στα κείμενα υποδοχής (ΚΥ). Για το λόγο αυτό έχουν επιλεγεί δύο ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη (Καισαρίων και Δαρείος) τα οποία αναλύονται στην πρωτότυπη εκδοχή τους αλλά και σε δυο μεταφράσεις τους στα αγγλικά. Η επιλογή του Καβάφη αλλά και των συγκεκριμένων ποιημάτων δεν είναι τυχαία: η καβαφική ποίηση ακροβατεί ανάμεσα στο πεζολογικό και το ποιητικό ύφος με ένα στίχο απελευθερωμένο που βασίζεται αρκετά στην επανάληψη και τον παραλληλισμό. Σκοπός της εργασίας επομένως είναι να:
• ελέγξει κατά πόσο οι κειμενογλωσσολογικές θεωρίες μπορούν να εφαρμοσθούν στην ανάλυση ενός τόσο ιδιαίτερου κειμενικού είδους όπως η ποίηση και να συμβάλλουν στη μετάφρασή του Proslipsis.gr
• εξετάσει πώς μεταφέρονται οι αφηγηματικές δομές και οι μηχανισμοί λεξικής συνοχής από τα ΚΑ στα ΚΥ
• αξιολογήσει κατά πόσο επιτυγχάνεται η απόδοση της περίφημης «καβαφικής ειρωνείας».
Η συστηματική μελέτη των ΚΑ και η αντιπαραβολική ανάλυση τους με τα ΚΥ δύναται να φανερώσει ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των δύο γλωσσών όσον αφορά στις αφηγηματικές δομές και τη λεξική συνοχή, καθώς και πιθανές προσωπικές προτιμήσεις των μεταφραστών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, θα προσπαθήσω να εντοπίσω, μέσω μιας περιγραφικής προσέγγισης, στρατηγικές για τη μετάφραση της ποίησης γενικά και στρατηγικές απόδοσης του καβαφικού ύφους ειδικά.

Κείμενα
Καβάφης, Κ.Π. 1984α. Ο Δαρείος [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=33&cat=1 [Ημερομηνία πρόσβασης 10 Ιουνίου 2012]
Καβάφης, Κ.Π. 1984β. Καισαρίων [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=20&cat=1 [Ημερομηνία πρόσβασης 1 Ιουνίου 2012]
Cavafy, C.P. 1992α. Dareios [online], Διάθεσιμο στη διεύθυνση: http://www.cavafy.com/poems/content.asp?id=102&cat=1 [Ημερομηνία πρόσβασης 11 Ιουνίου 2012]
Cavafy, C.P. 1992β. Kaisarion [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.cavafy.com/poems/content.asp?id=77&cat=1 [Ημερομηνία πρόσβασης 1 Ιουνίου 2012
Cavafy, C. P. 1961. The complete poems of Cavafy, translated by Rae Dalven; with an introduction by W. H. Auden. New York: Harcourt, Brace & World.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. 2011. Κείμενο και επικοινωνία. Αθήνα: Πατάκης.
Baker, M. 1992. In Other Words. London: Routledge.
Georgakopoulou, A. 1997. Narrative Performances. A Study of Modern Greek Storytelling. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
Hatim, B & Mason, I. 1990. Discourse and the Translator. London: Longman.
Korda, D. 1994. The Translation of Style and the Style of Translation: Cavafy’s poetry in English and the translation of his poetics. Lancaster: Lancaster University. Department of Linguistics and Modern English Language.
Labov, W. 1972. Language in the Inner City. Oxford: Blackwell.
Βαγενάς, Ν. 1979. Η ειρωνική γλώσσα του Καβάφη [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.kavafis.gr/kavafology/articles/content.asp?id=16 [Ημερομηνία πρόσβασης 16 Ιουνίου 2012].
Μαρωνίτης, Δ.Ν. 1970. «Υπεροψία και μέθη. Ο ποιητής και η Ιστορία» [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.kavafis.gr/kavafology/articles/content.asp?id=10 [Ημερομηνία πρόσβασης 16 Ιουνίου 2012].
Τζιόβας, Δ. 2003.  Η ομοφυλοφιλία του Καβάφη [online], Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=155770 [Ημερομηνία πρόσβασης 2 Ιουνίου 2012]

Ροδόλφος Μασλίας
Προϊστάμενος του Τμήματος Συντονισμού Ορολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
rodolfos.maslias@ep.europa.eu

Το έργο της ορολογίας και το δίλημμα της πολυγλωσσίας στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση
Η παρουσίαση θα αποτελείται από τρία μέρη: Πρώτον, το έργο και την οργάνωση του Τμήματος Ορολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ιδρύθηκε το 2008 για να συντονίζει την παραγωγή ορολογίας στα 23 μεταφραστικά τμήματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την εισαγωγή της στη διαδραστική βάση δεδομένων ΙΑΤΕ που περιέχει 11,5 εκατομμύρια όρους από την νομοθεσία της ΕΕ που από την ψήφιση της Συνθήκης της Λισαβόνας εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Θα αναλυθούν η οργάνωση του συντονισμού αυτού μέσω ενός δικτύου 100 μεταφραστών/ορολόγων από όλες της γλώσσες, τα διάφορα εργαλεία και λογισμικά, τα ειδικά εργαστήρια επιμόρφωσης, τα τακτικά σεμινάρια, οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τη σπουδαιότητα της ορολογίας στην αναγκαία αντιστοιχία της μετάφρασης νομοθετικών διατάξεων που μετατρέπονται σε εθνικό δίκαιο 27 χωρών και που θεμελιώνουν δικαίωμα προσφυγής του κάθε πολίτη σε εθνικό ή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δεύτερον, τη συνεργασία μεταξύ 10 Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την τροφοδότηση και τη  διαχείριση του ΙΑΤΕ, τη διάρθρωσή της και τις μεγάλες προκλήσεις, τον εκσυγχρονισμό της βάσης δεδομένων και τη δημιουργία μιας διοργανικής Πύλης Ορολογίας εντός του 2013 ύστερα από πρωτοβουλίες του τμήματός μας που εισήγαγε μια νέα προσέγγιση της ορολογίας συναρτημένη με την ραγδαία εξέλιξή της σε αυτοτελή επιστήμη. Οι εξωτερικές σχέσεις του τμήματος μέσα από μία ιστοσελίδα και λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής διασύνδεσης, συνδέουν τα Όργανα της ΕΕ με τους φορείς των διεθνών οργανισμών και τα πολυάριθμα τμήματα ορολογίας και μετάφρασης πανεπιστημίων  με την διοργάνωση κοινών σχεδίων, την επιμόρφωση ασκουμένων, επισκέψεις και παρουσιάσεις. Το τρίτο μέρος είναι τμήμα μαθήματος του ομιλητή σε μάστερ του Πανεπιστημίου του Λουξεμβούργου σχετικά με το δίλημμα που έχει να αντιμετωπίσει η ΕΕ που καλείται να συνδυάσει την αποτελεσματικότητα με την ορθολογική μείωση της πολυγλωσσίας  στη μετάφραση που έχει φτάσει τους 502 γλωσσικούς συνδυασμούς με την υποχρέωσή της να προασπίσει τις γλώσσες, όχι μόνο τις επίσημες αλλά και τις τοπικές, ως βασικό χαρακτηριστικό του κάθε πολιτισμού.

Βασιλική Μήσιου
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
vmisiou@enl.auth.gr, v_misiou@yahoo.gr

«Κ’ ἐγώ μήπως δὲν εἶμαι τάχ’ ἀντίλαλος;»: η ενασχόληση σύγχρονων ελλήνων ποιητών με τη μετάφραση
Η συγγραφή ποίησης συνδέεται άρρηκτα με τη μετάφρασή της, κάτι το οποίο αποτυπώνεται με τον πιο εύγλωττο τρόπο στη μεταφραστική ενασχόληση των περισσότερων ποιητών, ορισμένοι εκ των οποίων διατυπώνουν και τις απόψεις τους για ζητήματα που σχετίζονται με τη μεταφραστική διαδικασία.
Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στην Ελλάδα, όπου τον 20ό αιώνα το ρόλο του μεταφραστή αναλαμβάνουν ως επί το πλείστον οι ποιητές. Παρ’ όλα αυτά, το μεταφραστικό τους έργο αυτό καθαυτό, όπως επίσης και οι αντιλήψεις που εξέφρασαν ορισμένοι για τη μετάφραση, δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο συλλογικής και συστηματικής έρευνας μέχρι στιγμής. Η απουσία ανάλογης μελέτης λειτούργησε ως εφαλτήριο για τη δημιουργία της παρούσας ανακοίνωσης, στην οποία εξετάζονται έλληνες ποιητές-μεταφραστές οι οποίοι δημοσίευσαν τις μεταφράσεις τους από τη Μεταπολίτευση μέχρι και σήμερα.
Η ανακοίνωση αυτή φιλοδοξεί να προβάλει τον πρωτεύοντα ρόλο των μεταφραστών, εν προκειμένω ποιητών-μεταφραστών, σε αντίθεση με την κυρίαρχη αντίληψη για το δευτερεύοντα ρόλο τους. Εστιάζει στην εξέταση του βασικού κινήτρου ενασχόλησής τους με τη μετάφραση, το οποίο συνδέεται με το στόχο τους ως μεταφραστών, καθώς επίσης και των παραγόντων που καθορίζουν την επιλογή των ποιητών και, συνακόλουθα, των έργων που μεταφράζουν. Τα ζητήματα αυτά, αφενός, καλύπτουν σημαντικές πτυχές της ιστορίας της ελληνικής ποιητικής μετάφρασης, αφετέρου, επιτρέπουν να αναδειχθεί ο ψυχικός ταυτισμός που υπάρχει μεταξύ ποιητή-μεταφραστή και υπό μετάφραση ποιητή, καθώς και η αγάπη του πρώτου για το έργο του δεύτερου, στα οποία δεν εστιάζουν συνήθως οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις. Αν και η εξέταση είναι δειγματοληπτική και σε καμία περίπτωση εξαντλητική, απώτερος στόχος της ανακοίνωσης είναι να φέρει στο προσκήνιο το επίμοχθο έργο των μεταφραστών ποίησης, συγκεκριμένα αυτό ορισμένων αναγνωρισμένων ελλήνων ποιητών, αναδεικνύοντας και αυτήν την πτυχή του έργου τους που δεν έχει λάβει ακόμα την προσοχή και σημασία που της αξίζει.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Βαγενάς, Νάσος. Ποίηση και Μετάφραση. Αθήνα: Στιγμή, 1989. Τυπ.
Βαρβέρης, Γιάννης. «‘Αυτοτιμωρούμενοι’ Μεταφραστές.» Μανδραγόρας 20-21 (1999): 38-39. Τυπ.
Βαρβιτσιώτης, Τάκης. Ποιήματα Stéphane Mallarmé. Ἀθήνα: Ἐκδ. Ἁρμός, 1999. Τυπ.
Βλαβιανός, Χάρης. «Η Μετάφραση Είναι Χειρονομία Αγάπης.» Ελευθεροτυπία 3.3.2006. Web. 28 Dec. 2010.
---. «Μεταφραστής: ‘Αδέξια Μέλισσα’;» Απηλιώτης. Σεπτέμβριος 2010. Web. 19 Dec. 2010.
Connolly, David. Μεταποίηση. 6 (+1) Μελέτες για τη Μετάφραση της Ποίησης. Αθήνα: Ύψιλον, 1997. Τυπ.
---. Ο Μεταφραστής και Ποιητής. Μια Εκλεκτική Συγγένεια. Αθήνα: ύψιλον/βιβλία, 2012. Τυπ.
Cummings, Edward. E. 44. Μτφρ. Βασίλης Αμανατίδης. Αθήνα: Νεφέλη, 2010. Τυπ.
Gouanvic, Jean-Marc. “A Bourdieusian Theory of Translation, or the Coincidence of Practical Instances: Field, ‘Habitus’, Capital and ‘Illusio’.” The Translator 11.2 (2005): 147-166. Print.
Inghilleri, Moira. “Habitus, Field and Discourse. Interpreting as a Socially Situated Activity.” Target 15.2 (2003): 243-268. Print.
Καραβασίλης, Γιώργος. Ποιήματα τοῦ Πὼλ Ἐλυὰρ. Ἀθήνα: Σπηλιώτης, 1978. Τυπ.
Καραντώνης, Ἀντρέας. Ἠχὼ. Αθήνα: Εκδ. Γνώση, 1982. Τυπ.
Κύρου, Κλείτος. Ξένες Φωνές. Αθήνα: Κέδρος, 1979. Τυπ. 
---. «Τό Χρονικό μιᾶς Πλάνης ἤ τό Μεγάλο Διαμέτρημα.» ἡ λέξη 53 (Μάρτης-Ἀπρίλης ’86): 269-271. Τυπ.
---. Τόμας Στὲρνς Ἔλιοτ. Ἡ Τετάρτη τῶν Τεφρῶν. Τά Τραγούδια τοῦ Ἄριελ. Τέσσερα Κουαρτέτα. 2η ἔκδ. Ἀθήνα: ὕψιλον/βιβλία, 1994. Τυπ.
Νικολαΐδης, Αριστοτέλης. Τ. Σ. Έλιοτ. Άπαντα τα Ποιήματα. Αθήνα: Κέδρος, 1984. Τυπ.
Παγουλάτος, Αντρέας. «12 Προτάσεις για τη Μετάφραση.» Μανδραγόρας 20-21 (1999): 4-5. Τυπ.
Παλαμᾶς, Κωστῆς. Ξανατονισμένη Μουσικὴ. Μὲ Προλογικὰ Σημειώματα. Ἐν Ἀθήναις: Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», 1930. Τυπ.
Πασχάλης, Στρατής. «Τι Είναι Μετάφραση;» Μανδραγόρας 20-21 (1999): 30-32. Τυπ.
Sela-Sheffy, Rakefet. “How to Be a (Recognised) Translator.” Target 17.1 (2005): 1-26. Print.
Simeoni, Daniel. “The Pivotal Status of the Translator’s Habitus.” Target 10.1 (1998): 1-39. Print.
Wolf, Michaela, and Alexandra Fukari, eds. Constructing a Sociology of Translation. Amsterdam and Philadelphia: Benjamins, 2007. Print.
Φωκάς, Νίκος. «Ἡ Μετάφραση ὡς Πρωτότυπο καί ὡς Βοήθημα.» Πλανόδιον 11 (Νοέμβριος 1989): 217-229. Τυπ.
---. Κάρολος Μπωντλαίρ: Δεκαπέντε Ποιήματα. Αθήνα: Ύψιλον, 1994. Τυπ.
---. «Η Διπλή Μετάφραση (Συνέντευξή του στην Έλενα Νούσια).» Μανδραγόρας 20-21 (1999): 24-27. Τυπ.
Χατζόπουλος, Θανάσης. «Η Μετάφραση ως Άσκηση Ακρίβειας (Δώδεκα και Ένα Λήμματα για τη Μετάφραση).» Μανδραγόρας 20-21 (1999): 33-35. Τυπ.
 

Βασίλης Μπαμπούρης
Κέντρο Εκπαίδευσης Μεταφραστών meta|φραση
vbabouris@gmail.com

Τα μεταφραστικά φόρουμ στο Διαδίκτυο ως εργαλεία ορολογικής έρευνας και τεκμηρίωσης
Καθημερινά, εκπαιδευόμενοι, ερασιτέχνες και επαγγελματίες μεταφραστές χρησιμοποιούν μεταφραστικά φόρουμ όπως το Translatum, η Lexilogia ή το φόρουμ της πλατφόρμας ProZ.com για να ζητήσουν από τα μέλη τη σωστή μετάφραση εξειδικευμένων όρων. Ένα τέτοιο ερώτημα ορισμένες φορές καλύπτεται με ένα απλό απαντητικό μήνυμα, ενώ άλλες αποτελεί έναυσμα για μια συζήτηση που εκτείνεται σε αρκετές σελίδες προτού τα μέλη που συμμετέχουν στο νήμα καταλήξουν σε μια κοινώς (ή σχετικά κοινώς) αποδεκτή λύση. Άλλες φορές, η συζήτηση δεν οδηγεί σε λύση και το ερώτημα παραμένει αναπάντητο. Τις απαντήσεις που δίνονται τις χρησιμοποιούν σε πρώτη φάση οι ερωτήσαντες στις μεταφράσεις τους, αλλά σε μεταγενέστερη φάση τις χρησιμοποιούν και άλλοι χρήστες του Διαδικτύου (μεταφραστές, φοιτητές, δημοσιογράφοι, συγγραφείς κ.λπ.) όταν η έρευνά τους για έναν όρο που τους ενδιαφέρει τους οδηγεί στις συζητήσεις των μεταφραστικών φόρουμ. Υπό μια έννοια, τα μεταφραστικά φόρουμ, με τις χιλιάδες αρχειοθετημένες συζητήσεις τους σχετικά με την απόδοση όρων στην τάδε ή τη δείνα γλώσσα, λειτουργούν κατά κάποιον τρόπο ως διαδικτυακά λεξικά τόσο για τους μεταφραστές όσο και για το ευρύ κοινό.
Με αφετηρία τις παραπάνω παρατηρήσεις, διεξήγαγα έρευνα στα ελληνικά φόρουμ Translatum και Lexilogia, με στόχο να αξιολογήσω την αξιοπιστία των μεταφραστικών φόρουμ ως εργαλείων ορολογικής έρευνας και τεκμηρίωσης. Στην ανακοίνωσή μου:
α) παρουσιάζω το σύστημα ποσοτικής αλλά και ποιοτικής ανάλυσης που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα
β) μελετώ τους παράγοντες που επηρεάζουν την τελική απόφαση των μελών και κυρίως του εκάστοτε μέλους που θέτει το αρχικό ερώτημα
γ) εντοπίζω τα πιθανά μειονεκτήματα και προβλήματα της χρήσης των φόρουμ για ορολογική έρευνα και τεκμηρίωση
δ) προτείνω οδηγίες χρήσης των μεταφραστικών φόρουμ για τη λήψη όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστων απαντήσεων σε ορολογικά ερωτήματα.

Λέξεις-κλειδιά: μεταφραστικά φόρουμ, ορολογική έρευνα, ορολογική τεκμηρίωση, ανάλυση περιεχομένου, μετάφραση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bell, D. (2001). “Community and cyberculture”. In D. Bell (2001) An Introduction to Cybercultures. Abingdon: Routledge.
Berelson, B. (1952). Content Analysis in Communications Research. New York: Free Press.
Blanchard, A. & Horan, T. (1998). “Virtual communities and social capital”. In Social Science Computer Review, vol. 16 (3), 293-307. [http://goo.gl/5nQl2].
Burnett, G. (2000). “Information exchange in virtual communities: a typology”. In Information Research, vol. 5 (4). [http://informationr.net/ir/5-4/paper82.html].
De Wever, B., Schellens, T., Valcke, M. & Van Keer, H. (2006). “Content analysis schemes to analyze transcripts of online asynchronous discussion groups: a review”. In Computers and Education, vol. 46, issue 1, January 2006, 6-28.
Dickinson, A. (2002). “Knowledge sharing in cyberspace: virtual knowledge communities”. In Practical Aspects of Knowledge Management: Lecture Notes in Computer Science, vol. 2569/2002, 457-471. [http://goo.gl/OvK0w].
Elo, S. & Kyngäs, H. (2008). “The qualitative content analysis process”. In Journal of
Advanced Nursing, vol. 62 (1), 107–115. [http://goo.gl/GkldF].
Enriquez, J. G. (2009) “Discontent with content analysis of online transcripts”. In : Research in Learning Technology, vol. 17, no 2, 101-113.
Gunawardena, C. N., Lowe, C. A. & Anderson, T. (1997). “Analysis of global online debate and the development of an interaction analysis model for examining social construction of knowledge in computer conferencing”. In Journal of Educational Computing Research, vol. 17 (4), 397-431.
Henri, F. (1992). “Computer conferencing and content analysis”. In A. R. Kaye (ed), Collaborative Learning through Computer Conferencing (2002), 117–136. Berlin: Springer.
Holsti, O. R. (1969). Content Analysis for the Social Sciences and Humanities. Reading, MA: Addison-Wesley.
Krippendorff, K. (2004). Content Analysis: An Introduction to its Methodology (2nd edition). Thousand Oaks, CA: Sage.
Kollock, P. & Smith, M. (1996). “Managing the virtual commons: Cooperation and conflict in computer communities”. In S. Herring (ed), Computer-Mediated Communication: Linguistic, Social and Cross-Cultural Perspectives. Amsterdam: John Benjamins. [http://www.sscnet.ucla.edu/soc/csoc/papers/virtcomm/].
Lee-Baldwin, J. (2005). “Asynchronous discussion forums: a closer look at the structure, focus and group dynamics that facilitate reflective thinking”. In Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, vol. 5 (1), 93-115. [http://www.editlib.org/f/5409].
Marra, R. M., Moore, J. L. & Klimczak, A. K. (2004). “Content analysis of online discussion forums: a comparative analysis of protocols”. In Educational Technology Research and Development, vol. 52, no. 2, 23-40. [http://goo.gl/GVyvn].
Mazur, J. (2004). “Conversation analysis for educational technologists: theoretical and methodological issues for researching the structures, processes and meaning of on-line talk”. In D. H. Jonassen (ed), Handbook for Research in Educational Communications and Technology, 2nd Edition. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Neuendorf, K. A. (2002). The Content Analysis Guidebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
O'Hagan, M. & Ashworth, D. (2002). Translation Mediated Communication in a Digital World: Facing the Challenges of Globalization and Localization. Clevendon: Multilingual Matters.
Risku, H. & Dickinson, A. (2009). “Translators as networkers: the role of virtual communities”. In Hermes: Journal of Language and Communication Studies, vol. 42, 49-70. [http://download2.hermes.asb.dk/archive/2009/Hermes42.html].
Rogers, M. (2006). “How do specialist translators research their terminology? A case study approach with a historical perspective”. In M. Gotti and S. Šarčević (eds), Insights into Specialized Translation, 329-345. Bern: Peter Lang.
Rourke, L., Anderson, T., Garrison, D. R. & Archer, W. (2001). “Methodological issues in the content analysis of computer conference transcripts”. In International Journal of Artificial Intelligence in Education, vol. 12, 11.
Rourke, L. & Anderson, T. (2004). “Validity in quantitative content analysis”. In Educational Technology Research and Development, vol. 52 (1), 5-18. [http://goo.gl/nrbvR].
Strijbos, J. W., Martens, R. L., Prins, F. J. & Jochems, W. M. G. (2006). “Content analysis: What are they talking about?”. In Computers and Education, vol. 46, issue 1, January 2006, 29-48.
Wenger, E. (1999). “Communities of practice: the key to knowledge strategy”. In Lesser, E. L., Fontaine, M. A. and Slusher, J. A. (eds), Knowledge and Communities, 2000, 3-20. Boston: Butterworth-Heinemann.

Φρειδερίκη Μπατσαλιά και Ελένη Σελλά
Πανεπιστήμιο Αθηνών
fbatsal@gs.uoa.gr / elesella@turkmas@uoa.gr

Μεταφραστικές δεξιότητες και διαμεσολαβητική χρήση της γλώσσας
Θεωρούμε ότι οι έννοιες δεν αναπτύσσονται σε ένα κενό, δεν συνιστούν εγγενείς ιδιότητες της γλώσσας και υιοθετούμε την άποψη ότι οι χρήστες παράγουν τα όποια νοήματα καθώς ακούν, διαβάζουν, μιλούν ή γράφουν, καθώς χρησιμοποιούν τη γλώσσα για συγκεκριμένο επικοινωνιακό σκοπό εντός συγκεκριμένου κοινωνικού πλαισίου.
Κατά συνέπεια διακρίνουμε διάφορα είδη χρήσης της γλώσσας, όπως πληροφοριακή, διαπροσωπική, δημιουργική και δίνουμε έμφαση στη διερεύνηση της σπουδαιότητας  και του κεντρικού ρόλου παραμέτρων των πράξεων λόγου, όπως:
• μήνυμα, νόημα και επικοινωνιακός σκοπός, 
• συνθήκες, τρόποι και συμβάσεις κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης, καθώς και
• γλωσσικές συμβάσεις που αφορούν υφολογικά και πραγματολογικά δεδομένα που διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος κειμένου.
Σε αυτό πλαίσιο κινούμενες και θεωρώντας την μετάφραση ως ένα από τα διάφορα είδη διαμεσολαβητικής χρήσης της γλώσσας, μας παραξένεψε η παρατήρηση ότι πρόσφατα εμφανίζεται ως επάγγελμα ο ‘διαμεσολαβητής’.
Εξετάζοντας συστηματικά τα διάφορα είδη διαμεσολαβητικής χρήσης της γλώσσας, τόσο ενδογλωσσικά όσο και διαγλωσσικά, θα διερευνήσουμε εάν και κατά πόσον ένας ‘διαμεσολαβητής’ μπορεί να αναλάβει ρόλο μεταφραστικό, εάν και κατά πόσο διαθέτει μεταφραστικές δεξιότητες, καθώς και πως και από ποιον πιστοποιούνται αυτές. Τέλος, θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε  ποιοι και γιατί χρίζουν ποιους και με ποια κριτήρια ως ‘διαμεσολαβητές’.

Χριστιάνα Μυγδάλη
christiana.mygdali@gmail.com

Μηχανισμοί καταπίεσης και μηχανές επιθυμίας: Γυναίκες μεταφράστριες στη χούντα
Στην ανακοίνωση αυτή θα επικεντρωθώ στο μεταφραστικό έργο τριών γυναικών κατά την περίοδο της δικτατορίας παρακολουθώντας την ανάδυση ενός λόγου (discourse) περί καταπίεσης και περιθωριοποίησης ομάδων και ατόμων, όπως καταγράφεται από τη μεταφραστική δραστηριότητα της εποχής. 
Το πρώτο κείμενο στο οποίο θα αναφερθώ είναι ο Δράκος του Evgeny Lvovich Shvarts.  Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο – μεταφρασμένο το 1968 από τη νεαρή τότε ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ – που εκδόθηκε από τον ‘Κάλβο’, τον πρώτο μικρό εκδοτικό οίκο με σαφώς αντιδικτατορικό χαρακτήρα. Συνιστά μια αλληγορία για τους μηχανισμούς εξουσίας που στοχοποιούν τη γυναικεία φύση αναπαράγοντας στερεότυπα μέσα σε καθεστώτα τρομοκρατίας, αλλά και για τις δυνατότητες ανατροπής αυτών των μηχανισμών.
Το δεύτερο έργο είναι το  Άκου Ανθρωπάκο του Wilhelm Reich σε μετάφραση της Μαρίας Νεοφωτίστου-Ζήκα, ένα εμβληματικό μανιφέστο ριζοσπαστικών απόψεων που εκδόθηκε από την ‘Πύλη’ το 1972, και η διάχυσή του τόσο στο φοιτητικό όσο και στο ευρύτερα σκεπτόμενο αναγνωστικό κοινό της εποχής είναι παροιμιώδης. 
Τέλος, θα εξετάσω τη συστηματική προσπάθεια της ακαδημαϊκού Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου να φέρει το αναγνωστικό κοινό σε επαφή με ρηξικέλευθα φιλοσοφικά κείμενα. Ενδεικτικά θα μελετήσω αποσπάσματα  από το έργο Αντιοιδίποδας των Gilles Deleuze και Félix Guattari, που πραγματεύεται τη σχέση μεταξύ επιθυμίας και εξουσίας ανιχνεύοντας τους μηχανισμούς καταστολής της πρώτης από τη δεύτερη στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, και τη μετάφραση αποσπασμάτων από την Ιστορία της Τρέλας του Michel Foucault, όπως δημοσιεύονται στην  περιοδική έκδοση ‘Η΄ Ηριδανός. 
Τα παραπάνω κείμενα, μεταφρασμένα από γυναίκες, έχουν ως άξονα δυνάμεις που περιθωριοποιούν και εξορίζουν από τον κοινωνικό ιστό τη διαφορετικότητα, επιβάλλοντας με βίαιο τρόπο συντηρητικές πρακτικές. Θα υποστηρίξω επομένως  ότι η επιλογή τους όχι μόνο δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία, αλλά, αντίθετα, είναι κεντρική στη δόμηση ενός αντιστασιακού λόγου, απαραίτητου για την κατανόηση των πολιτικοκοινωνικών συνθηκών της Ελλάδας την περίοδο της χούντας.  

Πολυξένη Μυρίλλα
Διδάκτωρ Ιονίου Πανεπιστημίου
paulinemyrilla@yahoo.gr

Γλωσσική ποικιλία στη λογοτεχνική μετάφραση
Η παρούσα εισήγηση επικεντρώνεται στη διαμόρφωση των γλωσσικών προσεγγίσεων και των μεταφραστικών τεχνικών αναφορικά με το έργο του Balzac Eugènie Grandet.Στηριζόμενοι στο σημασιολογικό μοντέλο του Delisle, το υφολογικό του Tatilon και το πραγματολογικό του Κανάκη μελετήσαμε τη χρήση της γλώσσας στις τέσσερεις πιο χαρακτηριστικές για την εποχή τους μεταφράσεις και εστιάσαμε στο διαφορετικό αποτέλεσμα που πήγαζε από το έργο του κάθε μεταφραστή. 
Στην εν λόγο εισήγηση τέσσερεις ενδεικτικές μεταφράσεις από ισάριθμους μεταφραστές διαφορετικών χρονικών στιγμών – του Παπαλεξάνδρου το 1930, της Βρανά το 1973, της Μπιτζιλέκη το 1983 και του Κονδύλη το 1995 – κρίνονται ως προς την οργάνωση του λόγου τους και την απόδοση της ισοδυναμίας εν διαφορά.
Διαπιστώσαμε ότι η οργάνωση του λόγου του εκάστοτε μεταφραστή συγκροτείτο με διαφορετικό τρόπο και η ισοδυναμία εν διαφορά άλλοτε υπερτερούσε σε σημασιολογικό επίπεδο, άλλοτε υστερούσε σε πραγματολογικό κι άλλοτε το υφολογικό επίπεδο μαρτυρούσε τις αδυναμίες των δύο προαναφερθέντων. Οι διαφορές έγκειτο σε οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
Ο Παπαλεξάνδρου ως γνήσιος εκπρόσωπος του ’30 χρησιμοποίησε όρους της εποχής του, μετέφρασε ακόμη και μουσικούς όρους, έδωσε έμφαση στην κειμενική σημασία, ενώ ήθη που ήταν ασυμβίβαστα για τότε, τα απέρριψε. Στον επίλογο προσέθεσε μιάμιση σελίδα, για να δικαιολογήσει την αγγελικά πλασμένη εικόνα της Ευγενίας. Το προσαρμοσμένο έργο του στην δημοτική 76 χρόνια αργότερα έχει αλλοιωμένο ύφος.
Η Βρανά απέδωσε το έργο στα ελληνικά το 1973 μέσα σε δύσκολο πολιτικό κλίμα. Απέφυγε να μεταφράσει έντονους διαλόγους και περιγραφές συναισθημάτων με ψυχική ανάταση, έδωσε έμφαση στην λεξιλογική σημασία και εστίασε σε διαφορετικά πραγματολογικά στοιχεία.
Η Μπιτζιλέκη παρουσίασε το 1983 ένα πιστό μετάφρασμα σε υφολογικό και πραγματολογικό επίπεδο δίνοντας σημασία στο περικείμενο και δημιουργώντας θεατρική ατμόσφαιρα στο κοινό.
Ο Κονδύλης ταίριαξε μοναδικά μορφική συμμετρία και σημασιακή ισοδυναμία, αξιοποιώντας όρους του 1995 και υπογραμμίζοντας την εμπρόθετη ανθρώπινη δράση.
Καθένας τους έδωσε με ιδιαίτερο τρόπο πνοή στη γλώσσα. 

Βιβλιογραφία
ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (2002), Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και η πρόσληψή της στα χρόνια του Μεσοπολέμου (1918-1940), τόμος Ά, Καστανιώτης, Αθήνα.
COROMILAS, DEMETRIOS A. (1878), Catalogue des livres publiés en Grèce depuis 1868 jusqu’ en 1872. Rédigé sur l’invitation de la commission pour l’encouragement de l’industrie nationale en Grèce, Athènes.
ΓΚΙΝΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. & ΜΕΞΑΣ, ΒΑΛΕΡΙΟΣ Γ. Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863.Αναγραφή των κατά την χρονική ταύτην περίοδον οπουδήποτε ελληνιστί εκδοθέντων βιβλίων και εντύπων εν γένει. Τόμοι 1ος, 2ος, 3ος.Γραφείον δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, 1937-1957.
ΔΡΑΝΔΑΚΗΣ, ΠΑΥΛΟΣ (1931), Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός Τόμος 17ος.Αθήνα.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1975), Ελληνική Βιβλιογραφία του 1972. Τόμος Α’. Αθήνα.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1977), Ελληνική Βιβλιογραφία του 1976. Τόμοι Α’, Β’. Αθήνα.
ΗΛΙΟΥ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ & ΠΟΛΕΜΗ ΠΟΠΗ (2006), Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900 Συνοπτική αναγραφή, Τόμοι Α΄, Β΄, Γ,΄ Βιβλιογραφικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» Ελληνικό λογοτεχνικό και ιστορικό αρχείο, Αθήνα.
ΘΕΟΤΟΚΑΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ (1929), Ελεύθερο πνεύμα, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
ΚΑΡΥΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΑΝΟΣ (1976), Bulletin analytique de bibliographie hellénique 1945-1970. Εκδόσεις Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
ΚΑΣΙΝΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (2006), Βιβλιογραφία των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας 1800-1900, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, Αθήνα.
ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ (1996), Θεωρία και πράξη της μετάφρασης, Δίαυλος, Αθήνα.
ΜΑΡΜΑΡΙΔΟΥ, ΑΓΓΕΛΙΚΗ-ΕΛΙΝΑ (2008), Η προσαρμογή στη μετάφραση και ο στόχος της επικοινωνίας Περιοδικό Intellectum, τεύχος 5ο, σ. 131-136, Αθήνα. 
ΜΕΡΑΚΛΗΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ (1980), Η αναγκαιότητα της προδοσίας της μεταφράσεως,  Πρωτότυπο και Μετάφραση. Πρακτικά Συνεδρίου Αθήνα 11-15 Δεκεμβρίου 1978, σ. 161-166, Αθήνα.
ΜΟΥΛΑΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (1996), Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), Εκδόσεις Σόκολη, Αθήνα.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1980),  Η γλωσσολογική σκοπιά της μετάφρασης, Πρωτότυπο και Μετάφραση. Πρακτικά Συνεδρίου Αθήνα 11-15 Δεκεμβρίου 1978, σ. 42-69, Αθήνα.
ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ, ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ & ΣΕΛΛΑ-ΜΑΖΗ, ΕΛΕΝΗ (1997), Γλωσσολογική προσέγγιση στη θεωρία και τη διδακτική της μετάφρασης, Έλλην, Αθήνα.
ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΥΡΙΑΚΟΣ (1990), Βιβλία για τα παιδιά και τους νέους που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα το 1989 Ελλήνων συγγραφέων και ξένων σε μετάφραση. Εκδόσεις Πατάκης. Αθήνα.
ΠΑΝΤΕΛΟΔΗΜΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ (1994), Λογοτεχνική μετάφραση και κοινωνικό περιβάλλον. Η τύχη του Guy de Maupassant στην Ελλάδα. Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Διδασκαλία των Γλωσσών και Ευρωπαϊκή Αλληλοκατανόηση, 17-18 Δεκεμβρίου 1993, Αθήνα.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΕΤΡΟΣ & ΚΕΝΤΡΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ (1995), Από τα γαλλικά στα ελληνικά. Οδηγός μεταφράσεων 1945-1995, Collection de l’Institut d’Athènes. Centre de la traduction littéraire.
ΠΟΛΙΤΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ (1909), Ελληνική Βιβλιογραφία. Κατάλογος των εν Ελλάδι ή υπό Ελλήνων αλλαχού εκδοθέντων βιβλίων από του έτους 1907. Τόμοι Α΄,Β΄,Γ΄.Αθήνα.
ΡΑΜΦΟΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ (1980), Η προδοσία της μετάφρασης,  Πρωτότυπο και Μετάφραση. Πρακτικά Συνεδρίου Αθήνα 11-15 Δεκεμβρίου 1978, σ.291-301, Αθήνα.
ΡΙΤΣΟΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ (1975), Καπνισμένο τσουκάλι, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα.
ΣΚΙΑΔΑΣ, ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΣ (1980), Από το πρωτότυπο στη μετάφραση,  Πρωτότυπο και Μετάφραση. Πρακτικά Συνεδρίου Αθήνα 11-15 Δεκεμβρίου 1978, σ.27-40, Αθήνα.
ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ, ΕΛΕΝΗ (1983), Η προεισήγησις του μεταφραστού στην Ευγενία Γκραντέ, στο: Διαβάζω, τ.χ. 60, σ. 40-42.
BAKER, MΟΝΑ (1992), In other words, Routledge, London, New York.
BEYLAND–OZEROFF, ANNA / KRALOVA, JANA / MOSER–MERCER, BARBARA. Translators’ strategies and creativity: selected papers from the 9th International Conference on Translation and Interpreting, Prague, September, 1995: in honour of Jiri Levy and Anton Popoviιc.
CATFORD, JOHN (1965), A linguistic theory of translation. An essay in applied linguistics. London.
CONNOLY, DAVID. Λογοτεχνική μετάφραση: σε τι χρησιμεύει η θεωρία; Στο Πρακτικά Ημερίδας. Η γλώσσας της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης, Κριτική επιμέλεια: Τάκης Καγιαλής. Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 1998. www.greek-language.gr. Η πύλη για την ελληνική γλώσσα.
DUGORGE, OLIVIER (1983), Μπαλζάκ: η ζωή και το έργο του, στο: Διαβάζω, τ.χ. 60, σ.16-24.
GARMAL, MICHAEL (1990), Psycholinguistics, Cambridge University Press.
GARNIER, GEORGES (1985), Linguistique et traduction, Paradigme, Caen.
GUISLAIN, GΙILBERT (2004), Balzac, Studyrama.
DELISLE, JEAN (1980), L’analyse du discours comme méthode de traduction, Editions de l’Université d’Ottawa.
ΗΑΤΙΜ, BASIL & MASON IAN. (1990), Discourse and the translator, Longman group limited, New York.
HATIM, BASIL & MUNDAY JEREMY (2004), Translation. An advanced resource book, Routledge, London, New York.
JAKOBSON, ROMAN (1998), Δοκίμια για τη γλώσσα της λογοτεχνίας, Μετάφραση: Άρης Μπερλής, Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
JUIN, HUBERT (1983),Ο Μπαλζάκ και η πολιτική, Διαβάζω, τ.χ. 60, σ. 29-36.
LAFORGUE, PIERRE (2006), Balzac dans le texte, Christian Pirot.
LEDERER,  MARIANNE (1994), La traduction aujourd’ hui, Hachette, Paris.
LYONS, JOHN (2004), Εισαγωγή στη γλωσσολογία, Μετάφραση: Μαρία Αραποπούλου, Μαρία Βραχιονίδου, Αργύρης Αρχάκης, Αικατερίνη Καρρά. Πατάκης, Αθήνα.
MOUNIN, GEORGES (2002), Τα θεωρητικά προβλήματα της μετάφρασης, Μετάφραση: Παπασπυρίδου Ιωάννα, Τραυλός.
NEWMARK, PETER (1988), A textbook of translation, Prentice Halla, London.
NIDA, EUGENE. ALBERT & TABER, CHARLES (1969) The theory and practice of translation, E.J. Brill, Leiden.
PERGNIER, MAURICE (1993), Les fondements sociolinguistiques de la traduction. Presses Universitaires de Lille.
SELESKOVITCH, DANICA & LEDERER MARIANNE. (1984), Interpréter pour traduire, Didier Erudition, coll. Traductologie 1, Paris.
TAILLANDIER, FRANÇOIS (2005), Balzac, Folio.
VINAY, JEAN-PAUL & DARBELNET, JEAN (1995). Comparative Stylistics of French and English, John Benjamins, Amsterdam. Translated and edited by J.C.Sager and M.J. Hamel.
WILLS, WOLFRAM (1996) Knowledge and skills in translator behavior, John Benjamins, Amsterdam.

Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία
www.biblionet.gr Υπηρεσία Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.
www.greek-language.gr Η πύλη για την ελληνική γλώσσα. David Connoly, (1998), Λογοτεχνική μετάφραση: σε τι χρησιμεύει η θεωρία; Πρακτικά Ημερίδας. Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Περιοδικά και εφημερίδες
Εφημερίδα «Εστία» 1883 τεύχη 366-379
Περιοδικό «Διαβάζω», 12 Ιανουαρίου 1983, αρ. 60, σ 17-50.
Εφημερίδα «Το Βήμα», 30 Μαΐου 1999.
Περιοδικό «Intellectum», τεύχος 5ο, Δεκέμβριος 2008, σ. 131-136, Αθήνα.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
kkpp@hol.gr

Εργαστήριο συλλογικής μετάφρασης ποιημάτων του Κάρλος Βιτάλε παρουσία του ποιητή ή μια εμπειρία άμεσης δημοκρατίας στη μεταφραστική διαδικασία
Μπορεί άραγε ένα εργαστήριο μετάφρασης ποίησης να είναι επωφελές, και με ποιο τρόπο, για τη μύηση των σπουδαστών του στη μεταφραστική διαδικασία ή για την επιμόρφωση ατόμων που ήδη σχετίζονται επαγγελματικά με αυτή; Είναι βοηθητική, και υπό ποιες προϋποθέσεις, η παρουσία του δημιουργού σε ένα τέτοιο εργαστήριο; Μπορεί ο ποιητής –φιγούρα κεντρική, «θεματοφύλακας» και ταυτόχρονα ακροατής– να αιφνιδιάσει τόσο τους συντονιστές όσο και τη μεταφραστική ομάδα, όσο καλά προετοιμασμένοι και αν είναι; Η διδακτική της μετάφρασης, γενικότερα, και της λογοτεχνικής μετάφρασης, ειδικότερα, έχει πολλάκις κατηγορηθεί ότι μετέρχεται αυταρχικών και καθοδηγητικών μεθόδων• είναι συνήθης, άλλωστε, η πρακτική της ανάδειξης του διδάσκοντα σε κεντρική φυσιογνωμία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και σε εκφραστή της «υπέρτατης αλήθειας», δηλαδή της δήθεν «ορθής μετάφρασης». Από την άλλη, είναι συζητήσιμη, και κατά πολλούς αμφισβητήσιμη, η χρησιμότητα της παρέμβασης του δημιουργού στη μεταφραστική διαδικασία και η άμεση επαφή του με το εν τω γίγνεσθαι μετάφρασμα.
Η παρούσα ανακοίνωση φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις στα ανωτέρω ερωτήματα, βασιζόμενη στην εμπειρία της διοργάνωσης, από το Ινστιτούτο Θερβάντες, με υπεύθυνους και συντονιστές τους Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και Νίκο Πρατσίνη, εργαστηρίου συλλογικής μετάφρασης ποιημάτων του αργεντινού συγγραφέα Κάρλος Βιτάλε, παρουσία του δημιουργού και στην ανατροφοδότηση που λάβαμε, ως διδάσκοντες/συντονιστές, από όλους όσοι συμμετείχαν στο εν λόγω εγχείρημα: συγγραφέα και σπουδαστές (πολλοί εκ των οποίων ήταν μεταφραστές και/ή συγγραφείς και οι ίδιοι).

Μαρία Παπαδήμα, Μαβίνα Πανταζάρα
Πανεπιστήμιο Αθηνών
mpapadima@frl.uoa.gr, mavinap@frl.uoa.gr

Το κύριο όνομα στη μεταφρασμένη λογοτεχνία: το αδιάσειστο ίχνος του Άλλου
Δεν υπάρχει λογοτεχνικό κείμενο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, που να μην φέρνει τον μεταφραστή αντιμέτωπο με την παρουσία του κύριου ονόματος, είτε πρόκειται για ανθρωπωνύμιο είτε για τοπωνύμιο είτε για πολιτισμική αναφορά (π.χ. τίτλο βιβλίου, όνομα μνημείου κτλ.). Παρά τη συχνότητα του φαινομένου, οι συνήθεις μεταφραστικές τεχνικές που ακολουθούνται σήμερα δεν φαίνεται να υπακούουν σε συγκεκριμένους κανόνες που να λαμβάνουν υπόψη την κατηγορία ή τη λειτουργία του κύριου ονόματος μέσα στο κείμενο. Αν ο 19ος αιώνας συνήθιζε να  πολιτογραφεί το ξένο όνομα μέσω της μετάφρασης ή της γλωσσικής προσαρμογής του, της εξελληνισμένης δηλαδή μεταγραφής του, ο 20ός και 21ος αιώνας δηλώνουν ίσως την αμφισημία της στάσης τους απέναντι στην παρουσία του Άλλου, ακολουθώντας διάφορες μεταφραστικές τεχνικές όπως η αυτόματη αναπαραγωγή, η φωνητική μεταγραφή, η ισοδυναμία, η μετάφραση, συνδυασμός των ανωτέρω κτλ. Η ίδια αμφισημία παρατηρείται πολλές φορές στο εσωτερικό του ίδιου κειμένου, όπου ο ίδιος μεταφραστής, μπροστά στην ίδια κατηγορία κυρίων ονομάτων που επιτελούν την ίδια λειτουργία, συμπεριφέρεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο γλωσσικός χειρισμός του κύριου ονόματος δεν αποτελεί αντικείμενο μιας εκλογικευμένης μεταφραστικής στρατηγικής αλλά είναι προϊόν του τυχαίου, της διαίσθησης ή της αμηχανίας.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι:
α) ο προσδιορισμός των πλέον συχνών πρακτικών, όπως απαντώνται σε μεταφράσεις της τελευταίας δεκαετίας, τόσο κλασικών όσο και σύγχρονων λογοτεχνικών κειμένων, μέσα από ένα σώμα μεταφρασμένης γαλλικής λογοτεχνίας,
β) η διατύπωση ορθών πρακτικών για τη διαγλωσσική μεταφορά των κύριων ονομάτων με βάση όχι μόνο την κατηγορία τους αλλά και τη λειτουργία τους στο εκάστοτε κείμενο, ως δεικτών του πραγματικού, του φανταστικού ή άλλων υφολογικών λειτουργιών, εντέλει ως αδιάσειστων εκπροσώπων του Άλλου.

Μιχάλης Πολίτης
ΤΞΓΜΔ Ιονίου Πανεπιστημίου
michel.politis@gmail.com

Ανασταλτικοί παράγοντες στη διαδικασία διαχείρισης μεταφραστικών δυσκολιών
Στο πλαίσιο της ανακοίνωσής μας προτιθέμεθα να παρουσιάσουμε πορίσματα έρευνάς μας, η οποία επικεντρώθηκε στη μελέτη των ανασταλτικών παραγόντων που καθιστούν δυσχερή -αν όχι αδύνατη- τη διαδικασία διαχείρισης μεταφραστικών δυσκολιών από πλευράς εκπαιδευομένων μεταφραστών.
Από το σύνολο των ανασταλτικών παραγόντων που καταγράψαμε, προτιθέμεθα να παρουσιάσουμε αυτούς που σχετίζονται με τη σημειακή αδυναμία επιλογής της κατάλληλης μεθοδολογίας για τη διαχείριση μιας δυσκολίας.
Για την έρευνά μας επιλέξαμε δείγμα φοιτητών του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου και ως πηγές χρησιμοποιήσαμε κατά κύριο λόγο γραπτά και εργασίες τους. Για την επεξεργασία του υλικού, εκτός από τη σχετική βιβλιογραφία, αξιοποιήσαμε υλικό το οποίο είχε προκύψει α) από κατ’ ιδίαν συζήτηση που ακολούθησε με τους φοιτητές που είχαν παραδώσει τις μεταφράσεις τους και β) από συζήτηση στην τάξη των σημείων που δυσκόλεψαν τους φοιτητές (στην προκειμένη περίπτωση δεν γινόταν αναφορά των στοιχείων των φοιτητών που αξιολογούνταν).
Από την έρευνά μας προέκυψε ότι ο εκπαιδευόμενος μεταφραστής που αντιμετωπίζει δυσκολίες μεθοδολογικής φύσης, οι οποίες δεν έχουν καταρχήν σχέση με τις γλωσσικές του δεξιότητες, οφείλονται:
- είτε επειδή θέτει αυθαίρετα και ασύνειδα αυτοπεριορισμούς, δηλαδή περιορισμούς που δεν θέτουν ούτε το κείμενο αφετηρίας, ούτε η εντολή που έχει λάβει, ούτε οι λοιπές επικοινωνιακές συνθήκες που διέπουν τη μεταφραστική πράξη,
- είτε επειδή εμμένει σε γνωστούς και δοκιμασμένους τρόπους διαχείρισης δυσκολιών, καθώς δεν αντιλαμβάνεται ότι διαφέρει η φύση της δυσκολίας την οποία καλείται να διαχειριστεί,
- είτε στην αδυναμία να αντιληφθεί ότι μπορεί να διαχειριστεί μια δυσκολία με τα διαθέσιμα εκείνη τη στιγμή εργαλεία,
- είτε στην αδυναμία αναλυτικής και συνθετικής επεξεργασίας του συνόλου των επιμέρους δυσκολιών μιας μακράς περιόδου, οφειλόμενη στην καταπόνηση των γνωσιακών πόρων του λόγω παρατεταμένης και έντονης χρήσης του μνημονικού του συστήματος.

Nίκος Πρατσίνης
Διευθυντής Τμήματος Μετάφρασης από τα ισπανικά στα ελληνικά στο Κέντρο Διδασκαλίας ισπανικών, πορτογαλικών και καταλανικών ABANICO και Δ/ντής Τμήματος Μετάφρασης της COM Ν. Πρατσίνης-Κ. Ζησίμου ΟΕ, Διερμηνεία-Μετάφραση
pratsinis@pra-zis.gr

Οι σημειώσεις στη μετάφραση πεζογραφίας προς τα ελληνικά: επισημάνσεις και σκέψεις με βάση τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή – το περίγραμμα μιας πρώτης προσεγγιστικής μελέτης στο θέμα
Η μετάφραση και η (μη) ανάγκη της σημείωσης. Από τις “γλώσσες” στο hypertext, περνώντας από το βιβλίο.
Δείγμα μελέτης: ο πάγκος τριών μεγάλων αθηναϊκών βιβλιοπωλείων (ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ)  το Μάρτιο, τον Απρίλιο και το Μάιο του 2013 (ένα βιβλιοπωλείο κάθε μήνα).
Είδη σημειώσεων και σχολιασμός των ειδών: α) γλωσσοκεντρική ή προκύπτουσα από τη γλωσσική απόσταση, β) πραγματολογική ή προκύπτουσα από την πολιτισμική απόσταση, γ) ιστορική ή προκύπτουσα από τη χρονική απόσταση, δ) μικτή. Και μια ειδική περίπτωση: η «προσαρμογή»  μιας σημείωσης που προέρχεται από σχολιαστή του πρωτοτύπου. 
Θέση σημειώσεων και λειτουργικότητα κάθε θέσης: υποσημειώσεις, σημειώσεις στο τέλος του κεφαλαίου, σημειώσεις στο τέλος (του βιβλίου).
Ο ρόλος (και ο λόγος) του μεταφραστή, του επιμελητή, του διευθυντή σειράς και/ή του εκδότη σε ό,τι αφορά το είδος των σημειώσεων και τη θέση τους.
Εισαγωγή, επίμετρο, σημειώσεις: συνάψεις, αποκλεισμοί και επικαλύψεις.
Από τη θέση του αναγνώστη και από τη θέση του «ξένου»: κάποιες προτάσεις σχετικά με μια ανθρωπολογική προσέγγιση στην εκπαίδευση των μεταφραστών όσον αφορά τη χρήση των σημειώσεων.

Κοσμάς Ρασπίτσος
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Freiburg i.Br., Εκπαιδευτικός
kosras76@yahoo.gr

Μετάφραση και φιλοσοφία. Η περίπτωση του Martin Heidegger
Η προτεινόμενη εισήγηση πραγματεύεται το θέμα της μετάφρασης στο έργο του Γερμανού  φιλοσόφου Martin Heidegger. Η μετάβαση από γλώσσα σε γλώσσα, τόσο ως πρακτική διαδικασία όσο και ως θεωρητική δυνατότητα, απασχόλησε συχνά τη σκέψη του κορυφαίου αυτού διανοητή του 20ου αιώνα. Χαρακτηριστικά ο ίδιος έγραφε μεταξύ άλλων «Πές μου τι γνώμη έχεις για τη μετάφραση και θα σου πω ποιος είσαι» (Heidegger, Hölderlins Hymne „Der Ister“, Gesamtausgabe τμ. 53, σελ. 76). Μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά σημεία της σκέψης του επί των προβλημάτων της μετάφρασης είναι οι θεωρητικές του αναλύσεις για αυτήν, οι απόψεις του για την μετάφραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στα λατινικά και στις νεώτερες γλώσσες, αλλά και ο δικός του ιδιαίτερος και «εναλλακτικός» τρόπος απόδοσης κεντρικών εννοιών της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στα γερμανικά, ο οποίος ακόμη και σήμερα προκαλεί κριτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ φιλοσόφων και κλασικών φιλολόγων.
Ο στοχασμός του Martin Heidegger για τη μετάφραση προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από τη μακρά του ενασχόληση με την αρχαία φιλοσοφία, την οποία σχεδόν σε ολόκληρο το φιλοσοφικό του βίο δεν έπαψε να μεταφράζει και να ερμηνεύει. Ταυτόχρονα συνδέεται με κεντρικά σημεία της φιλοσοφίας του, όπως τις αντιλήψεις του για τη γλώσσα και για το φαινόμενο της κατανόησης και της ερμηνείας, δηλαδή με τα θεμέλια κάθε απόπειρας επιστημονικής περιγραφής του μεταφράζειν. Η διεισδυτική του ματιά και η φιλοσοφική πραγμάτευση των νευραλγικών αυτών σημείων κάθε μεταφρασεολογικής συζήτησης μπορεί να διασαφήσει κριτικά τις βάσεις της θεωρητικής επεξεργασίας της μετάφρασης, αλλά και των φαινομένων που συνδέονται άμεσα με αυτήν, όπως το κατανοείν, τη σχέση γλώσσας και σκέψης, τον γνωστικό και πολιτισμικό ορίζοντα που συνέχει την κάθε μετάφραση κλπ. Με αυτόν τον τρόπο η μεταφρασεολογία μπορεί να καταλάβει βαθύτερα τόσο τον εαυτό της όσο και την αλληλεπίδρασή της με τις άλλες σύγχρονες επιστήμες του ανθρώπου.

Μαριάννα Ραψωματιώτη
Μεταφράστρια
m_rapsomatiotis@yahoo.gr

Ανάλυση παραπομπών: μια επιστημομετρική προσέγγιση για τη μετάφραση στην Ελλάδα
Η ανάλυση παραπομπών αποτελεί επιστημομετρική μέθοδο που βασίζεται στη στατιστική ανάλυση παραπομπών για την εξαγωγή ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων σχετικά με το εκάστοτε προς μελέτη ζήτημα. Αν και γενικότερα είναι αρκετά διαδεδομένη, η χρήση της για μεταφρασεολογικούς σκοπούς είναι μάλλον περιορισμένη.
Η παρούσα εισήγηση βασίζεται σε υλικό που συγκεντρώθηκε και έτυχε επεξεργασίας στο πλαίσιο μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας στην ESIT, (Paris 3 Sorbonne Nouvelle) αντικείμενο της οποίας ήταν η μελέτη κειμένων ελληνόφωνων συντακτών σχετικά με τη μετάφραση .
Τα δεδομένα οργανώθηκαν βάσει του μοντέλου που έχει αναπτύξει ο Daniel Gile. Συνολικά, αποδελτιώθηκαν 170 άρθρα που συντάχθηκαν το χρονικό διάστημα 1985 – 2010 από 108 διαφορετικούς συντάκτες που συνδέονται με το χώρο της μετάφρασης και απέδωσαν πάνω από 3.000 παραπομπές οι οποίες αντιστοιχούν σε πάνω από 1.000 διαφορετικούς συγγραφείς.
Τα βασικά ερωτήματα που προέκυψαν κατά την ανάλυση των δεδομένων επικεντρώθηκαν: α) στις επιρροές των συντακτών, όπως αυτές μαρτυρούνται από τους συγγραφείς στους οποίους εκείνοι παραπέμπουν, β) στους συσχετισμούς μεταξύ της γλώσσας στην οποία έχει συνταχθεί καθένα από τα 170 άρθρα που μελετήθηκαν και αυτής στην οποία έχει συνταχθεί το κείμενο στο οποίο εκείνα παραπέμπουν, και γ) στον τύπο (μονογραφία, άρθρο, συλλογικός τόμος) που ανήκει το κείμενο στο οποίο ο εκάστοτε συντάκτης παραπέμπει, δεδομένο που μπορεί να προσφέρει αξιόλογα στοιχεία συνδεόμενα με τις κατά καιρούς αξιολογήσεις και «κατατάξεις» ακαδημαϊκών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων βάσει της συγγραφικής τους παραγωγής.
Βεβαίως, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι η ανάλυση παραπομπών παρουσιάζει όπως και κάθε άλλη μέθοδος πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ενώ περαιτέρω στη δεδομένη περίπτωση θα πρέπει να συνυπολογιστούν και λοιποί περιορισμοί που επηρέασαν τη συλλογή και ανάλυση του συγκεκριμένου corpus.
Εν κατακλείδι, η ανάλυση του υλικού στο οποίο βασίστηκε η παρούσα εισήγηση παρέχει ενδιαφέροντα αποτελέσματα μετα-μεταφρασεολογικής φύσεως ενώ παράλληλα δίνει μια εικόνα της μεταφρασεολογικής έρευνας στην Ελλάδα, η οποία σαφώς επηρεάζεται από τις λειτουργικές παραμέτρους που χρησιμοποιήθηκαν.

Ζωή Ρέστα
Συμβασιούχος ΠΔ 407/80, Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο/ υπ. διδάκτωρ, Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
zoirest@hotmail.de

Ο χάρτης της εκπαίδευσης διερμηνέων συνεδρίων στην Ελλάδα
Ο τομέας της διερμηνείας συνεδρίων στην Ελλάδα δεν έχει χαρτογραφηθεί μέχρι σήμερα. Δεν υπάρχει κάποια ολιστική καταγραφή και περιγραφή της εκπαίδευσης διερμηνέων στη χώρα, ενώ η περιορισμένη σχετική βιβλιογραφία στην ελληνική γλώσσα εντείνει την έλλειψη πληροφοριών. Μέσω της παρούσας ανακοίνωσης θα παρουσιαστούν τα εξής:
o όλα τα προγράμματα εκπαίδευσης διερμηνέων –ιδιωτικά και δημόσια– τα οποία λειτουργούν στην Ελλάδα κατά το ακαδημαϊκό έτος 2012-2013 και ο τρόπος με τον οποίο εντοπίστηκαν,
o η διαδικασία σύστασης του κοινού ερωτηματολογίου το οποίο υποβλήθηκε σε καθένα από τα παραπάνω προγράμματα εκπαίδευσης, καθώς επίσης και το ερωτηματολόγιο αυτό καθαυτό. Σε αυτό το σημείο ακολουθήθηκε πιστά το μοντέλο που προτείνει ο Pöchhacker (2007) σχετικά με τις επιμέρους κατηγορίες της παιδαγωγικής τη διερμηνείας. Πιο συγκεκριμένα οι ερευνητικοί στόχοι του ερωτηματολογίου συνοψίστηκαν στο πρόγραμμα σπουδών, στην επιλογή των διδασκόμενων, στην εκπαίδευση τους, στην αξιολόγησή τους και στην περαιτέρω κατάρτιση των διδασκόντων.
o τα στατιστικά αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της έρευνας. Σε αυτά έχουν οδηγήσει τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από την υποβολή του ερωτηματολογίου και αφορούν –μεταξύ άλλων: το εκπαιδευτικό ίδρυμα που παρέχει το πρόγραμμα, τους γλωσσικούς συνδυασμούς, τον αριθμό των φοιτητών, τη συχνότητα και τη μορφή των εξετάσεων, το προφίλ της εξεταστικής επιτροπής, τις ιδιαιτερότητες των εισαγωγικών και των απολυτήριων εξετάσεων, το ωρολόγιο πρόγραμμα, τις θεματικές ενότητες των ομιλιών, τον τρόπο διδασκαλίας, τη χρήση (ή μη) ομιλητών, τη διπλωματική εργασία, την πρακτική άσκηση, το επίπεδο και βασικό αντικείμενο σπουδών των διδασκόντων, τη μέθοδο διδασκαλίας, τη διοργάνωση διαλέξεων, τις προσομοιώσεις συνεδρίων κα.
Οι παραπάνω πληροφορίες αποτελούν τα πρώτα συμπεράσματα μιας ευρύτερης έρευνας που διεξάγεται, στο πλαίσιο της συγγραφής διδακτορικής διατριβής με θέμα τη γενική κατάσταση της διερμηνείας συνεδρίων στην Ελλάδα συγκριτικά με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
AIIC Training committee: Setting up a Conference Interpreting Training Programme. (2004): <http://www.aiic.net/ViewPage.cfm?article_id=27&plg=1>.
Cantor, Jeffrey A. (1995) Experiential Learning in Higher Education: Linking Classroom and Community. ASHE-ERIC Higher Education Report series 95-7, Vol. 24, No 7, σύμφωνα με D' Hayer (2006).
Cohen, Louis; Manion, Lawrence; Morrison, Keith: Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Μεταίχμιο: Αθήνα (2007).
Conférence internationale permanente d’instituts universitaires des traducteurs et interprètes: <http://www.ciuti.org/ >. 
D’Hayer, Danielle (2006) “Training Conference Interpreters: an experiential approach to teaching and learning” Investigations in university teaching and learning Vol. 3, No 2, σ. 67-72.
Garzone, Giuliana; Mead, Peter; Viezzi, Maurizio (επιμ.) (2002) Perspectives on Interpreting, Φορλί: Biblioteca della Scuola Superiore di Lingue Moderne per Interpreti e Traduttori.
Gile, Daniel: Optimizing Conference Interpreter Training through research; General conclusion.
Grabbi, Lili: The repercussions of native and non-native English accents on perceived quality and comprehension in conference interpreting. Tartu: 2010: <http://dspace.utlib.ee/dspace/bitstream/handle/10062/17210/Grabbi_Lili.pdf?sequence=1>.
Grbic, Nadja: Constructing interpreting quality. Interpreting 10:2: John Benjamins Publishing Company [2008]: <http://benjamins.com/series/intp/10-2/art/04grb.pdf>.
Pöchhacker, Franz: (2007) Introducing Interpreting Studies, Νέα Υόρκη: Routledge.
— (2010) “The role of research in interpreter education” Translation & Interpreting Vol 2, No 1, σ. 1-10.
Sandrelli, Annalisa (2002) “Computers in the training of interpreters: Curriculum Design Issues,” σύμφωνα με Garzone, Giuliana; Mead, Peter; Viezzi, Maurizio(επιμ.) (2002), σ. 189.
Sawyer, D. B. (2004). Fundamental aspects of interpreter education: Curriculum and assessment. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, σύμφωνα με  Pöchhacker (2010).
Schweda Nicholson, N. (1989) “Documentation and Text Preparation for Simultaneous Interpretation,” σύμφωνα με το Hammond (επιμ.) (1989) Languages at Crossroads: Proceedings of the 29th Annual Conference of the American Translators Association, Medford, NJ: Learned Information, σύμφωνα με τον Pöchhacker (2007).
Takeda, Kayoko (2010) “What interpreting teachers can learn from students: A case study,” Translation & Interpreting, Vol. 2, No 1, σ. 38-47.

Σαμπάνη Βασιλική
Καθηγήτρια Γαλλικών, τελειόφοιτη ΔΠΜΣ Μετάφρασης-Μεταφρασεολογίας ΕΚΠΑ
v_sabani@yahoo.gr

Η μεταφρασιμότητα του χιούμορ σε έργα του Αρκά
Χιούμορ, στη βασική του έννοια, είναι μια ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας, που ως στόχο έχει να προκαλέσει γέλιο. Εκτός από το γλωσσικό χαρακτήρα που ενυπάρχει στο χιούμορ, αναπόσπαστο κομμάτι αυτού είναι και ο πολιτιστικός ή ακόμα και θρησκευτικός του χαρακτήρας.
Έτσι, για να προκαλέσει κάτι γέλιο πρέπει να αποκλίνει είτε από τη γλωσσική νόρμα είτε από τη νοηματική είτε να σχετίζεται με την πολιτιστική ταυτότητα μιας χώρας. Συνεπώς, η προσπάθεια για απλή μεταγραφή ή μετάφραση των λεκτικών και συντακτικών δομών από τη γλώσσα-πηγή που είναι τα ελληνικά στη γλώσσα-στόχο, που είναι τα γαλλικά, μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική για το μεταφραστή. Όταν πρόκειται για έργα, όπως ο Αρκάς, που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό, τότε η απόδοση του χιούμορ γίνεται πιο πολύπλοκη.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι έκφρασης του χιούμορ, οι λεκτικοί και οι μη λεκτικοί. Με την παρούσα μελέτη θα ασχοληθώ με το λεκτικό χιούμορ σε άλμπουμ του Αρκά. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παραγωγής αστείου, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί πρόβλημα για το μεταφραστή, είναι ο συνοπτικός τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται. Όπως επισημαίνει η Γαλίτη (1995:508) «τα κάθε είδους λογοπαίγνια, οι χιουμοριστικές παρεμβάσεις στη συνομιλία ή στην αφήγηση και τέλος τα ίδια τα ανέκδοτα χαρακτηρίζονται συχνά από σύντομη και περιεκτική διατύπωση».
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν το χιούμορ είναι αμετάφραστο ή μπορεί να μεταφραστεί υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Συνεπώς, θα εξεταστούν περιπτώσεις στις οποίες θα υπάρχει η δυνατότητα μετάφρασης και ταυτόχρονη παραγωγή γέλιου καθώς και περιπτώσεις αμετάφραστου από τη γλώσσα-πηγή προς τη γλώσσα-στόχο. Στις περιπτώσεις αμετάφραστου θα αναλυθούν οι λόγοι που μας επιβάλλουν να καταλήξουμε σε ένα τέτοιο συμπέρασμα, καθώς επίσης και θα προταθούν πιθανές λύσεις για αυτές τις περιπτώσεις.
Βέβαια, η μεταφραστική πρακτική μας έχει αποδείξει ότι είτε λογοπαίγνια, είτε ανέκδοτα, είτε πολιτιστικά φορτισμένα κωμικά στοιχεία μπορούν και έχουν μεταφραστεί. Μένει μόνο να το διαπιστώσουμε μέσα από παραδείγματα αμετάφραστων βιβλίων του Αρκά.  

Μαρία Στυλιανίδου
King's College London
stylianidou.maria@gmail.com

Ο Κωστής Παλαμάς ως μεταφραστής: συγκριτολογική ανάλυση δύο ενδεικτικών ποιημάτων
O Κωστής Παλαμάς, εκτός από έναν διάσημο Έλληνα ποιητή και μια μεγάλη προσωπικότητα, είναι και ένας από τους πιο παραγωγικούς μεταφραστές στην Ελλάδα. Όλα τα μεταφρασμένα ποιήματά του περιέχονται στο βιβλίο με τίτλο "Ξανατονισμένη Μουσική". Ο Παλαμάς επιλέγει κυρίως να μεταφράσει το έργο Γάλλων ποιητών, όπως του Victor Hugo, Leconte de Lisle, Charles Baudelaire, Sully Prudhomme, Paul Verlaine κτλ. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσω μια συστηματική αναλυτική προσέγγιση των μεταφράσεων του Παλαμά στο μικροεπίπεδο. Συγκεκριμένα, επέλεξα δύο μεταφρασμένα ποιήματα: Η ζωή από μακρυά και Το παιδί που πεθαίνει, τα οποία είναι γραμμένα από τον Sully Prudhomme που αντιπροσωπεύεται με τα κατεξοχήν περισσότερα ποιήματα (σύνολο τριάντα). Και τα δύο ποιήματα είναι σονέτα γραμμένα σε ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο και είναι ενδεικτικά για τις μεταφραστικές στρατηγικές του Παλαμά. Οι μεταφράσεις αυτές θα εξεταστούν συγκριτικά με τις πηγές τους και μέσω αυτής της σύγκρισης θα καταγραφούν οι σημαντικότερες αποκλίσεις και ομοιότητες στο γραμματικό, συντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο. Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται σε αυτή την έρευνα, βασίζεται σε σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες για τη μετάφραση και σε σχετικές γλωσσολογικές θεωρίες. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιεί ο Παλαμάς για τη μετάφραση και οι μεταφραστικές του δεξιότητες διερευνώνται και αυτό επιτρέπει την κατηγοριοποίηση των μεταφράσεων του στον τύπο της μετάφρασης όπου ανήκουν. Κύριος ερευνητικός σκοπός είναι να εξηγηθεί ο ρόλος των μεταφράσεων Παλαμά στην εποχή της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής και ταυτόχρονα στο δικό του πρωτότυπο έργο. Τέλος, η πράξη της μετάφρασης σε αυτή την έρευνα αποδεικνύεται να είναι ένα ισχυρό εργαλείο για τη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και της σχέσης της με άλλες λογοτεχνίες και κινήματα της εκάστοτε εποχής.

Βάσια Τζανακάρη
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
vasia.tzanakari@gmail.com

Ζητήματα μετάφρασης και διακειμενικότητας στο Who Sings the Nation States των Judith Butler και Gayatri Spivak
Το Who Sings the Nation State? Language, Politics Belonging (2007) είναι ένας φιλοσοφικός διάλογος ανάμεσα σε δύο σύγχρονες φιλοσόφους: τη Judith Butler και τη Gayatri Spivak. Το έργο πραγματεύεται το ζήτημα και την έννοια του έθνους-κράτους αλλά και των απάτριδων με την ευρύτερη έννοια ενώ θίγει ζητήματα βιοπολιτικής και δικαιωμάτων. Έργα της Judith Butler έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά ωστόσο η Spivak παραμένει αμετάφραστη. Η συνύπαρξη και η συζήτηση των δύο σε ένα έργο αποτελεί σημαντικό γεγονός, έτσι η μετάφρασή του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιάφερον και αποτελεί πρόκληση για τον μεταφραστή ή τη μεταφράστρια.
Με βάση τις προσωπικές μου παρατηρήσεις κατά τη συλλογική μετάφραση του έργου στα πλαίσια μεταπτυχιακού προγράμματος, θα εστιάσω, στην παρούσα ανακοίνωση, σε δύο κυρίως ζητήματα: α) Τον χειρισμό λεξιλογικών ζητημάτων που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή αφενός στα πλαίσια του δοκιμιακού λόγου αφετέρου στα πλαίσια του συγκεκριμένου κείμενου. β) Ζητήματα που αφορούν στη μετάφραση φιλοσοφικών όρων. Το κείμενο είναι διάσπαρτο με αναφορές στο έργο του Michel Foucault, του Giorgio Agamben, του Jacques Derrida, του Karl Marx, του Hayden White, του Carl Schmitt, της Hannah Arendt κ.α. που απαιτούν αν όχι πρότερη γνώση, πάντως συστηματική έρευνα και προσεκτική αντιμετώπιση. Λεξικά στοιχεία τα οποία θα ερμηνεύονταν με άλλον τρόπο σε διαφορετικό πλαίσιο αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στο συγκεκριμένο κείμενο και απαιτούν όχι μόνο γνώση της σκέψης της Butler και της Spivak αλλά και εξοικείωση με το φιλοσοφικό δοκίμιο. Ποιες ειναι, επί παραδείγματι, οι «κρυμμένες» σημασίες των dispositions, spectral, state of exception, emplotment κ.ο.κ;
Στόχος της ανακοίνωσής μου είναι να παρουσιαστούν ενδεικτικές και συγκεκριμένες δυσκολίες στη μετάφραση σύγχρονου φιλοσοφικού λόγου, συγχρόνως με τρόπους και διαδικασίες αντιμετώπισης αυτών, με απώτερο σκοπό να τονιστεί η σπουδαίοτητα της θεωρητικής/φιλοσοφικής κατάρτισης του μεταφραστή ή της μεταφράστριας δοκιμίων. Ταυτόχρονα φιλοδοξώ να προκύψει ένα μικρό πλην περιεκτικό γλωσσάρι για όσους και όσες μελλοντικά ασχοληθούν με τη μετάφραση σχετικών κειμένων. 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Butler J. and Spivak G. (2007). Who sings the nation-state? language, politics, belonging, London/New York/Calcutta: Seagull Books.
Αγκάμπεν, Τζ. (2007). Κατάσταση Εξαίρεσης. Αθήνα: Πατάκης.
Κάλερ, Τζ. (2000). Λογοτεχνική Θεωρία: Μια συνοπτική εισαγωγή. Ηράκλειο/Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Μπαμπινιώτης Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
Ντεριντά, Ζ. (1995). Τα Φαντάσματα του Μαρξ. Αθήνα: Εκκρεμές.

Αικατερίνη Τσαούση
Universitat Autònoma de Barcelona
Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης
kate.tsaou@gmail.com

Στοιχεία προφορικότητας στους υπότιτλους: Οι προτιμήσεις των Ελληνόφωνων θεατών
Παρ' όλο τον ραγδαίο ρυθμό με τον οποίο έχει εξελιχθεί και συνεχίζει να εξελίσσεται ο τομέας της οπτικοακουστικής μετάφρασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μεγάλη πλειοψηφία των σχετικών ερευνών αφορά περισσότερο την διαδικασία της μετάφρασης και το αποτέλεσμά της, παρά το κοινό στο οποίο απευθύνεται (Gambier 2006: 2). Το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα παρότι αποτελεί μια χώρα που παραδοσιακά χρησιμοποιεί τον υποτιτλισμό ως βασικό μέσο αναπαραγωγής των διαλόγων των ξενόγλωσσων οπτικοακουστικών προϊόντων (βλ. Karamitroglou 2000), γεγονός το οποίο αναμφισβήτητα φανερώνει μεγάλο βαθμό έκθεσης στις ιδιαιτερότητες αυτής της μεταφραστικής τεχνικής. Μια από τις ιδιαιτερότητες αυτές — καρπός της μεταφοράς του προφορικού λόγου στον γραπτό — είναι η παράλειψη πολλών στοιχείων προφορικότητας λόγω των χωροχρονικών ορίων που εφαρμόζονται στον υποτιτλισμό (βλ. Díaz-Cintas & Remael 2007). Παράλληλα, οι παραλείψεις αυτές έχουν τον ανάλογο αντίκτυπο στο διαπροσωπικό νόημα του πολυτροπικού κειμένου, αφήνοντας την κατανόηση της δυναμικής μεταξύ των χαρακτήρων κυρίως στην εικόνα. Συνεπώς ο μεταφραστής έχει την ελευθερία να παραλείψει ή να συμπεριλάβει τα στοιχεία προφορικότητας οποιουδήποτε κειμένου, έχοντας ως γνώμονα τα τεχνικά όρια του υποτιτλισμού και την προσωπική του κρίση. Προφανώς αυτό είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης δεδομένων σχετικά με τις προτιμήσεις και την κατανόηση της διαπροσωπικής δυναμικής του οπτικοακουστικού κειμένου από μέρους των θεατών.
Βάσει αυτής της απουσίας δεδομένων, η παρούσα ανακοίνωση αφορά τα αποτελέσματα πιλοτικής έρευνας που διεξήχθη σε δείγμα 13 Ελληνόφωνων φοιτητών του Πανεπιστημίου του Σάρεϊ (Ηνωμένο Βασίλειο) σχετικά με τις προτιμήσεις τους ως προς την προσθήκη ή μη στοιχείων προφορικότητας στους υπότιτλους. Αν και τα δεδομένα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικά, προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με την αντικρουόμενη συμπεριφορά των θεατών, άλλοτε σε συνάρτηση με τις συνήθεις μεταφραστικές τεχνικές και άλλοτε ενάντια στη γνωστή υποτιτλιστική πρακτική της παράλειψης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Díaz-Cintas, J. & A. Remael (2007). Audiovisual Translation: Subtitling. Manchester: St. Jerome.
Gambier, Y. (2006). ‘Multimodality and audiovisual translation’. In Audiovisual Translation Scenarios: Conference Proceedings. EU-High-Level Scientific Conference Series, pp. 1-8. Online. <http://www.euroconferences.info/proceedings/2006_Proceedings/2006_Gambier_Yves.pdf> (Last accessed 15 December 2011).
Karamitroglou, F. (2000). Towards a Methodology for the Investigation of Norms in Audiovisual Translation: The Choice Between Subtitling and Revoicing in Greece. Amsterdam: Rodopi.

Γεωργία Τσατσάνη
Δήμος Ηρακλείου, τμήμα Δια Βίου Μάθησης
tsatsanig@gmail.com

Μεταφράζοντας από τα Λατινικά: το παράδειγμα του Κικέρωνα
Η μετάφραση είναι τέχνη, τεχνική ή επιστήμη; Επαγγελματίες μεταφραστές, επιμελητές εκδόσεων και φιλόλογοι αναπτύσσουν τις απόψεις τους. Ενδεχομένως, το ερώτημα παραμένει περισσότερο ενδιαφέρον από τις όποιες απόπειρες απάντησής του. Επαληθεύεται, άραγε, και στην περίπτωση που μεταφράζουμε τους κλασικούς;
Ο Marcus Tullius Cicero (106-43 π.Χ.) αποτελεί ίσως το κορυφαίο παράδειγμα Ρωμαίου πολιτικού, ρήτορα και φιλοσόφου. Οι τέσσερις πύρινοι λόγοι που εκφωνεί εναντίον του Κατιλίνα το 63 π.Χ. προσφέρονται για μεταφραστική αναμέτρηση. Ποιες εκφράσεις θα επέλεγε σήμερα ο Κικέρων για να ενημερώσει τη Σύγκλητο και το ρωμαϊκό λαό για την πλεκτάνη που εξύφαιναν εναντίον του οι συνωμότες; Με ποια επιχειρηματολογία ο Συγκλητικός κι άρτιος τεχνίτης της γλώσσας θα κατόρθωνε να βγει αλώβητος και νικητής;  Ο Κικέρων μάλλον θα ένευε συγκαταβατικά στο εγχείρημα απόδοσής του στην ελληνική, καθώς ο ίδιος φέρεται να είχε μεταφράσει στα λατινικά τα Φαινόμενα του Αράτου και λόγους του Δημοσθένη και του Αισχίνη. Στο έργο του De optimo genere oratorum επεξηγεί το σκεπτικό της μεταφραστικής φιλοσοφίας του.
Ο Ι. Θ. Κακριδής στο κλασικό εγχειρίδιο Το Μεταφραστικό Πρόβλημα καταγράφει τις μεταφραστικές παραμέτρους από μία συνθετική γλώσσα, όπως η πυκνή στην ύφανση λατινική προς μία αναλυτική, όπως η νέα ελληνική. Σύμφωνα με τον Κακριδή, η περίφραση, η μετάσταση, η απλοποίηση και η συμπλήρωση δίνουν το ασφαλές περίγραμμα εργασίας όταν μεταφράζουμε τους κλασικούς.  Όταν ο Κικέρωνας επανειλημμένως προσφωνεί τους Ρωμαίους Συγκλητικούς ‘patres conscripti’ κατά πόσον νομιμοποιούμαστε να μεταγράψουμε «εγγραμμένοι πατέρες» ή «Συγκλητικοί»;
Η λατινική λογοτεχνία είναι παράγωγη υπό την έννοια ότι αποτελεί προϊόν μετάφρασης: η ρωμαϊκή γραμματεία γεννάται στη Ρώμη στα μέσα του 3ου αι. π.Χ. όταν ο Λίβιος Ανδρόνικος μεταφράζει την Οδύσσεια στη λατινική. Η λατινική (Source Language) είναι δωρική γλώσσα, αντίθετα προς τη νέα ελληνική (Target Language) που είναι περισσότερο αναλυτική, όπως όλες οι νεολατινικές γλώσσες (γαλλικά, ιταλικά κ.ά.). Ο κικερώνειος λόγος αποτελεί αφορμή, αλλά και πρόκληση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κακριδής, Ι.Θ. (2000). Το Μεταφραστικό Πρόβλημα. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
Lianeri, Al. – Zajiko, V. (επιμ.). (2008). Translation and the Classic. Oxford.
Munday, J. (2008). Introducing Translation Studies. Routledge.

Ευαγγελία Τσιαβού
Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Ναυτικών Δοκίμων
evangelia.tsiavou@gmail.com

Ο Φάουστ I και ΙΙ του Goethe: Οι μεταφράσεις τους στην Ελλάδα
Η παγκόσμια αναγνώριση της λογοτεχνικής αξίας και των δύο τραγωδιών του Φάουστ του Goethe δεν αποτυπώνεται ανάλογα και στην πρόσληψή τους στην Ελλάδα. Τα έργα μεταφράστηκαν σχετικά αργά: ο Φάουστ Ι μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 19. αι. και η πρώτη μετάφραση του Φάουστ ΙΙ εκδόθηκε μόλις το 1935. Προτεραιότητα δόθηκε στη μετάφραση του πρώτου μέρους της τραγωδίας,  ενώ λίγοι μεταφραστές επιχείρησαν να ασχοληθούν με το δεύτερο μέρος.
Η επικείμενη ανακοίνωση φιλοδοξεί να παρουσιάσει τις μεταφράσεις και των δύο τραγωδιών του Φάουστ και να δώσει μια πιθανή εξήγηση για την καθυστερημένη πρόσληψη για τη μεταφραστική έμφαση στο Φάουστ Ι. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εισαγωγικά σημειώματα και οι παρατηρήσεις των μεταφραστών, όπως και τα ερμηνευτικά σχόλιά τους. Παράλληλα, θα επιδιωχθεί η μελέτη των τρόπων επεξεργασίας των αρχικών κειμένων τόσο από την άποψη περιεχομένου όσο και από την άποψη των μεταφραστικών προσεγγίσεων. Αξιοπρόσεκτες είναι οι μεταφραστικές προσπάθειες αυτών των έργων του Goethe και οι επιλογές των μεταφραστών από γλωσσική και από ερμηνευτική άποψη.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
von Goethe, Johann Wolfgang: Urfaust, Faust, ein Fragment, Faust, eine Tragödie: Paralleldruck der drei Fassungen. Keller,  Werner (Hrsg.). Frankfurt am Main: Insel-Verlag 1985.
von Goethe, Johann Wolfgang: Faust, eine Tragödie. http://de.wikisource.org/wiki/Faust_-_Der_Trag%C3%B6die_erster_Teil. Ημερομηνία πρόσβασης: 11. 1. 2012.
von Goethe, Johann Wolfgang: Faust. Der Tragödie zweiter Teil. Dresden: Verlag der Kunst 1989.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Αυγέρης, Μάρκος. Αθήνα: Γεώργιος Φέξης 1914.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση με αισθητική και φιλοσοφική ερμηνεία. Μετάφραση: Θεοδωρακόπουλος, Ιωάννης Ν.. Αθήνα: Αποστολική Διακονία της εκκλησίας της Ελλάδος 1956.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Λάμψας, Δημήτριος Ι. Αθήνα: Εστία 1938.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Λο Σκόκκo, Ιάνης. Αθήνα: Αναγνωστίδης 198-?.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Μάρκαρης, Πέτρος. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2002.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ Α’ κ Β’ μέρος. Μετάφραση: Παυλάκης,  Ιωάννης. Αθήνα: Αστήρ 1982.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Προβελέγγιος, Αριστομένης. Αθήνα: Κάρολος Μπεκ 1887.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Σαμέλης, Κυριάκος. Αθήνα: Διώνη 2000.
von Goethe, Johann Wolfgang: Γκέτε. Φαύστος. Μετάφραση: Στρατήγης, Γεώργιος. Αθήνα: Εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου 1887.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Χατζόπουλος, Κωνσταντίνος. Αθήνα: Εστία 1916.
von Goethe, Johann Wolfgang: Φάουστ. Μετάφραση: Χατζόπουλος, Κωνσταντίνος. Αθήνα: Γκοβόστης 1950.

Ουρανία Τσιάκαλου
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
otsiakal@gmail.com

Φεμινιστική Μετάφραση: Από την Écriture au Féminin Προς μία Queeriture
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 οι Μεταφραστικές Σπουδές γνώρισαν τη λεγόμενη «πολιτισμική στροφή» (Simon, 2005: x). στα πλαίσια της οποίας τέθηκαν στο ερευνητικό μικροσκόπιο μεταξύ άλλων φυλετικές, έμφυλες και σεξουαλικές ταυτότητες και οι τρόποι με τους οποίους αναπαρίστανται τόσο κατά την μεταφραστική διαδικασία, όσο και στον κυρίαρχο λόγο των Μεταφραστικών Σπουδών. Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τη φεμινιστική μετάφραση, προσέγγιση η οποία προέκυψε στο προαναφερθέν κλίμα και δέχτηκε επιρροές από θεωρητικά πεδία όπως η αποδόμηση, η ψυχανάλυση, η θεωρία φύλου.
Το πρώτο μέρος της ανακοίνωσης σκιαγραφεί το πλαίσιο ανάδειξης της φεμινιστικής μετάφρασης μέσα από το παράδειγμα μεταφραστριών από το Κεμπέκ στα τέλη του 20ου αιώνα καθώς και τις βασικές μεταφραστικές στρατηγικές  που προέκυψαν μέσα από τους πειραματισμούς της εποχής. Οι φεμινίστριες μεταφράστριες του Κεμπέκ βρίσκονταν υπό την άμεση επιρροή των πολιτικών του φεμινισμού δεύτερου κύματος και ιδιαίτερα του γαλλικού και τη σχέση του με τη αποδόμηση. Εφήρμοσαν ήδη αυτό που ο Venuti θεωρητικοποίησε ως ξενοποιητική μετάφραση (Venuti, 2004) στο όνομα της πολιτικής πρόθεσης να αναδείξουν την γραφή στο θηλυκό (écriture au féminin) και την γυναίκα μέσα στην γραφή.
Το δεύτερο μέρος της ανακοίνωσης επιχειρεί την ανίχνευση της ιστορικής συνέχειας της φεμινιστικής μετάφρασης στις αρχές του 21ου αιώνα, μετά το εγχείρημα των Κεμπεκιανών μεταφραστριών και υπό το πρίσμα της ανάδειξης της Κουίρ θεωρίας ή του λεγόμενου τρίτου κύματος φεμινισμού. Οι σύγχρονες φεμινιστικές ή κουίρ μεταφραστικές προσεγγίσεις, τις οποίες επιχειρεί να περιγράψει ο νεολογισμός queeriture βρίσκονται σε μία μάλλον νομαδική κατάσταση και βαθιά επηρεασμένες από την επιτελεστική θεώρηση του φύλου (Butler, 2007). Θέτουν υπό ερώτηση την προϋπόθεση μίας σταθερής και ομογενούς γυναικείας ταυτότητας εκ μέρους των μεταφρασεολόγων και μεταφραστριών του δεύτερου κύματος και της γραφής στο θηλυκό και ενσωματώνουν γλωσσικά ιδιώματα και λογοτεχνίες ομοφυλόφιλων κοινοτήτων σε μεταφράσεις και μεταφρασεολογικές έρευνες.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Butler, Judith (2007) [1990]. Gender Trouble. New York and London: Routledge.
Simon, Sherry (2005) [1996]. Gender in Translation. London and New York: Routledge.
Venuti, Lawrence (2004) [1995]. The Translator’s Invisibility. London and New York: Routledge.
Von Flotow, Luise (1991). Feminist Translation: Contexts, Practices and Theories. Érudit, 4 (2), 69-84.
Von Flotow, Luise (2011). Gender and Sexuality. In: Baker, Mona and Saldanha, Gabriela, eds. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. London and New York: 122-126.
Weibegger, Roland (2011). Queering Translation: Transcultural Communication and the Site of the You. Graduate Journal of Social Studies, 8 (2), 164-178.

Μαρία Τσίγκου
Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ΤΞΓΜΔ
mtsigou@ionio.gr, tsigoum@yahoo.gr

Η τύχη της γλωσσικής ποικιλίας ως φορέα πολιτισμού στη μετάφραση
Η παρούσα ανακοίνωση σκοπό έχει να καταδείξει την τύχη της γλωσσικής ποικιλίας κατά τη μεταφραστική διαδικασία, ερευνώντας, κυρίως, τις επιτυχείς ή ανεπιτυχείς αποδόσεις των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της Ελληνικής προς τη Γαλλική σε παράλληλα κείμενα. Τούτο σημαίνει ότι θα θιγούν θέματα όπως ο ίδιος ο ορισμός της γλωσσικής ποικιλίας, η γλωσσική ποικιλία της Ελληνικής και της Γαλλικής και οι μεταξύ τους (αν)αντιστοιχίες, το επίπεδο της έρευνας της γλωσσικής ποικιλίας στον ελλαδικό χώρο, καθώς και τα γλωσσικά επίπεδα στα οποία εντοπίζονται εν γένει τα πολιτισμικά στοιχεία.
Υποστηρίζοντας ότι η γλωσσική ποικιλία εκτείνεται από τα επίπεδα λόγου έως τα ιδιώματα και τις διαλέκτους κάθε γλώσσας, θα γίνει, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, μια προσπάθεια να διευκρινισθεί: τι είδους γλωσσικά στοιχεία λειτουργούν ως φορείς πολιτισμού (ιδιωτισμοί ή και απλές λέξεις), σε ποια γλωσσικά επίπεδα ανήκουν (λεξιλογικό μόνο ή και μορφο-συντακτικό και πραγματολογικό) καθώς και με ποιους τρόπους αυτά μεταφέρονται ή αν τελικώς πολλά από αυτά χάνονται κατά τη μετάφραση από τα ελληνικά στα γαλλικά (κυρίως οι μορφολογικές ποικιλίες αλλά και άλλα).
Η παρούσα προσέγγιση εντάσσεται σε έναν ευρύτερο προβληματισμό σχετικά με το μέγεθος της απώλειας πολιτισμικών στοιχείων κατά τη μεταφραστική πράξη και την αδυναμία των εκάστοτε υπολογιστικών ή, γενικότερα, μηχανικών εργαλείων να υποκαταστήσουν το μεταφράζον υποκείμενο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
BAKER M., 1992, In other words: A Coursebook on Translation, London, Routledge.
ΓΡΑΜΜΕΝΙΔΗΣ Σ., 2009, Μεταφράζοντας τον Κόσμο του Άλλου. Θεωρητικοί προβληματισμοί – Λειτουργικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Δίαυλος.
ΔΕΛΒΕΡΟΥΔΗ Ρ., 2001, Γλωσσική ποικιλία [A9], in Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός στον ιστότοπο
http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_a9/index.html
ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν., 1998, Γλώσσες και διάλεκτοι της Ευρώπης, τόμος Α΄, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ρούλα Τσιτούρη
Θεατρολόγος - μεταφράστρια, πτυχιούχος του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης [C.T.L.] του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, Υποψήφια Διδάκτορας του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων & Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
roula.tsitouri@gmail.com

Μεταφράζοντας για το θέατρο: ζητήματα γλώσσας και πολιτισμού
Αν αποδεχτούμε το γεγονός πως κάθε μεταφραστικό εγχείρημα εμπεριέχει την έννοια της αμφισημίας – εφόσον ο μεταφραστής ακροβατεί ανάμεσα σε δύο γλωσσικούς κώδικες, μεταξύ των οποίων τα σημεία απόκλισης συχνά είναι περισσότερα από τα σημεία σύγκλισης, πράγμα που ενίοτε καθιστά την ισορροπία μεταξύ αυτού που δύναται ή δεν δύναται να διατυπωθεί λεκτικά αδύνατη – στη μετάφραση θεατρικών κειμένων προστίθεται η δυσκολία που προκύπτει από το πέρασμα από το γλωσσικό κώδικα στους κώδικες της σκηνής. Αυτοί με τη σειρά τους θέτουν ζητήματα ύφους, αισθητικής και πρόσληψης από τα οποία η μετάφραση δεν εξαιρείται. Απεναντίας, δεδομένης της σύγχρονης ελληνικής εκδοτικής πραγματικότητας, όπου οι σειρές μεταφρασμένων θεατρικών έργων σπανίζουν, η μετάφραση καλείται να συμμετάσχει ενεργά στη διαδικασία της παράστασης λαμβάνοντας υπόψη, αφενός τις συνθήκες που διαμόρφωσαν το εκάστοτε έργο, αφετέρου αυτές υπό τις οποίες θα λάβει χώρα η αναπαράστασή του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα μεταφραστικά ζητήματα άπτονται των αναπαραστατικών και τούμπαλιν.
Η πρόκληση είναι ακόμα μεγαλύτερη στα έργα όπου το πρωτότυπο είναι απομακρυσμένο χρονικά από τη στιγμή της μετάφρασης ή των οποίων το συγκείμενο, πολιτιστικό και ιδεολογικό, έχει εκλήψει. Ας πάρουμε π.χ. το εμβληματικότερο ίσως έργο του Ζαν Ζενέ με τίτλο Les Paravents [1966]. Πίσω από την πολιτική διάσταση που του έχει αποδοθεί, υπάρχει ένα πολύπλοκο πλέγμα πολιτιστικών αναφορών που φαντάζει απροσπέλαστο στα μάτια του σημερινού – και επιπλέον μη γαλλόφωνου – κοινού. Ακόμα και τα κύρια ονόματα που χρησιμοποιούνται και των οποίων η επιλογή από τον αραβικό κόσμο είναι άκρως υπαινικτική θέτουν ένα μεταφραστικό πρόβλημα. Ένα άλλο συχνό ζήτημα αφορά στις μεταφραστικές-πολιτιστικές υπερβάσεις που απαιτούνται ώστε να διατηρηθεί η υφολογική συνέπεια σε μια παράσταση που μετατοπίζει την αφηγούμενη ιστορία προκειμένου να την επανεγγράψει στο «σήμερα». Τέτοιας φύσης ερωτήματα εμφανίζονται περισσότερο επιτακτικά στο πολιτικό θέατρο και στα αποκαλούμενα έργα ρεπερτορίου.
Η βασική προβληματική που διατρέχει το κείμενο είναι σε ποιο βαθμό η γλωσσική και κειμενική διαδικασία μπορεί και οφείλει να λειτουργήσει ως πολιτιστική μεταγραφή, δεδομένου του κινδύνου της διασκευής ή της ελεύθερης απόδοσης που ελλοχεύει.

Μάρα Τσούμαρη1 και Γεώργιος Πετάσης 2
1 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ανατολικής Θεσσαλονίκης, 2 ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Εργαστήριο Τεχνολογίας Γνώσεων και Λογισμικού
mtsoum2@gmail.com, petasis@iit.demokritos.gr

Δημιουργία νέου εργαλείου επισημείωσης για μεταφραστική έρευνα και η εφαρμογή του σε δίγλωσσο σώμα κειμένων
Το πεδίο της έρευνας που αποτέλεσε κίνητρο για τη δημιουργία αυτού του εργαλείου συνδυάζει τους χώρους της μετάφρασης, των παράλληλων κειμένων, της σημασιολογίας, της πραγματολογίας, της ανάλυσης λόγου, αλλά και της επικοινωνίας. Το εργαλείο, έχοντας δημιουργηθεί σε αυτό το ευρύτερο ερευνητικό πλαίσιο με επίκεντρο όμως την ανάλυση παράλληλων κειμένων από μεταφραστική σκοπιά, παρουσιάζει κάποια χαρακτηριστικά που μέχρι τη στιγμή της δημιουργίας του δεν υπήρχαν συγκεντρωμένα σε ένα ενιαίο εργαλείο.
Το πρώτο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό αφορά τη δυνατότητα εισαγωγής δεδομένων – σώματος κειμένων – που έχουν παραλληλοποιηθεί με άλλο εργαλείο. Το δεύτερο κύριο χαρακτηριστικό αφορά την εμφάνιση των δεδομένων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ότι η εμφάνιση των δεδομένων γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ευδιάκριτη η μεταφραστική μονάδα (translation unit) αλλά και το υπόλοιπο κείμενο (τόσο το κείμενο πηγή όσο και το κείμενο στόχος) στο οποίο αυτή ανήκει, να παρέχεται εύκολη πρόσβαση στην γλωσσολογική επισημείωση του κάθε γλωσσικού στοιχείου η οποία περιλαμβάνει πληροφορίες για το ζεύγος: γλωσσικό στοιχείο στο κείμενο πηγή και το αντίστοιχο γλωσσικό στοιχείο με το οποίο αποδίδεται στο κείμενο στόχος με τις καταχωρημένες πληροφορίες να εμφανίζονται ξεχωριστά για το κάθε γλωσσικό στοιχείο. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό που πηγάζει από τον τρόπο εμφάνισης των δεδομένων αφορά τη δυνατότητα αναλύσεων σε επίπεδο όχι μόνο μετάφρασης αλλά και ανάλυσης λόγου, πραγματολογίας κ.λπ.
Το εργαλείο μπορεί να διαχειριστεί πολύγλωσσα σώματα κειμένων και είναι ανεξάρτητο γλώσσας. Οι επισημειώσεις είναι χειροκίνητες αλλά υπάρχει δυνατότητα ημιαυτόματων ή αυτόματων επισημειώσεων.
Επίσης, θα παρουσιαστεί το δίγλωσσο σώμα κειμένων στο οποίο εφαρμόστηκε το εργαλείο επισημείωσης με παραδείγματα λειτουργίας του εργαλείου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Tsoumari, M., Petasis, G. (2011). “Coreference Annotator - A new annotation tool for aligned bilingual corpora”. In Proceedings of AEPC 2, RANLP 2011.
Petasis, G. Tsoumari, M. (2012). “A New Annotation Tool for Aligned Bilingual Corpora”. In P. Sojka et al. (Eds.): TSD 2012, LNCS 7499, pp. 95-104, 2012. Springer-Verlag Berlin Heidelberg.

Σταυρούλα Τσούπρου
Δρ. Φιλογογίας ΕΚΠΑ, Π. Δ. 407/80
tmatsa@otenet.gr

Ο Κοσμάς Πολίτης μεταφράζει Σαίξπηρ
Στο εμβληματικό Λεμονοδάσος του ο Κοσμάς Πολίτης, μεταξύ των ποικίλων παραπομπών του στους αρχαίους έλληνες τραγικούς, αναφέρεται και σε έναν άλλον κλασικό συγγραφέα, πολύ μεταγενέστερό τους, στον Σαίξπηρ. Μάλιστα, ο ίδιος ο Πολίτης μεταφράζει (υποστηρίζουμε ότι μεταφράζει ο ίδιος διότι, στην πρώτη έκδοση του έργου, όποτε παραθέτει μεταφράσεις άλλων το διευκρινίζει σε υποσημείωση - οι υποσημειώσεις αυτές λείπουν από την οριστική έκδοση) ένα σονέτο του Σαίξπηρ (την μετάφραση την παραθέτει σε υποσημείωση, η οποία επίσης λείπει από την οριστική έκδοση), ενώ μερικές σελίδες νωρίτερα, στο κυρίως κείμενο, έχει παρεμβάλει, με το στόμα ενός ήρωά του, φράσεις από έναν εκ των περίφημων μονολόγων τού Άμλετ. Σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία της Ιώς Μαρμαρινού, ο Κοσμάς Πολίτης είχε μεταφράσει σχεδόν όλα τα έργα του Σαίξπηρ. Δυστυχώς, από αυτές τις μεταφράσεις, έχει εκδοθεί μόνον μία, Ο Βασιλιάς Ληρ, ενώ όλες οι άλλες λανθάνουν ή έχουν οριστικά χαθεί. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα έγινε γνωστό πως έχει διασωθεί και η μετάφραση του Άμλετ, η ίδια εκείνη την οποία η Μαρμαρινού είχε παροτρύνει τον Κοσμά Πολίτη να δώσει στην Μαριέττα Ριάλδη για το Πειραματικό Θέατρο. Σύμφωνα με μαρτυρίες της τελευταίας, επρόκειτο για μία εξαιρετική, ποιητική μετάφραση (η ίδια θυμάται «πόσο όμορφα ερχόταν το κείμενο του Πολίτη στην γλώσσα»), προσιτή, μοντέρνα («μοντέρνα, όχι πομπώδης - μεταφραστές υπάρχουν πολλοί»), υπέροχη. Το ερώτημα που τίθεται, πλέον, σήμερα, απέναντι σε μια ακόμη μετάφραση του κορυφαίου έργου τού μεγαλύτερου ίσως δραματουργού, τουλάχιστον των νεότερων χρόνων, εξακτινώνεται σε ποικίλα πεδία: Πώς μεταφράζεται ο Σαίξπηρ από τον ποιητικότερο πεζογράφο της περίφημης Γενιάς του '30; Με τι ζητήματα έρχεται αντιμέτωπος ο αναγνώστης/μελετητής τού κειμένου μίας μετάφρασης η οποία προσαρμόστηκε στις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης, πιθανότατα χωρίς την έγκριση του μεταφραστή; Ποιες πρωτοβουλίες πήρε ο συγκεκριμένος μεταφραστής απέναντι σε χρόνια μεταφραστικά προβλήματα του Σαιξπηρικού κειμένου; Στα παραπάνω κρίσιμα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να δώσουμε κάποιες απαντήσεις.

Τάσος Τυφλόπουλος
Υποψήφιος διδάκτορας στις κλασικές σπουδές, King’s College London, Υπότροφος Ιδρύματος Νιάρχου
anastasios.tyflopoulos@kcl.ac.uk

Μεταφράζοντας Οβίδιο στα ελληνικά: η περίπτωση του Θ. Παπαγγελή
Η αρχαιότητα στην Ελλάδα ανάμεσα σε πολλά άλλα δεν περιλαμβάνει και τη Ρώμη. Το γεγονός αυτό κατοπτρίζεται στη φτωχή μεταφραστική σοδειά λατινόφωνων έργων στην ελληνική και μάλιστα σε μια περίοδο (από το 2000 μέχρι σήμερα) με σχετικά ευνοϊκές καιρικές συνθήκες. Η περίπτωση του Θ. Παπαγγελή συνιστά μάλλον εξαίρεση, καθώς η μετάφραση της οβιδιακής Ερωτικής τέχνης που κυκλοφόρησε το 2000 θα μπορούσε να περιληφθεί στην κατηγορία των μπεστσέλερ• η απόδοση αυτή δεν θα συνιστούσε όμως ενδεικτικό παράδειγμα άξιο περαιτέρω μελέτης, αν ο μεταφραστής δεν χαρακτηριζόταν από διακριτικά συνοδά γνωρίσματα: υψηλή θεωρητική κατάρτιση, κριτική ενασχόληση με τη λατινική γραμματεία, δημόσιο ρόλο διανοητή. Από αυτά ακριβώς τα συνοδά χαρακτηριστικά εφορμάται η παρούσα ανακοίνωση και σε αυτό το πλαίσιο θα προσπαθήσει να απαντήσει σε ερωτήματα που σχετίζονται με τα εξής: 1) η επιλογή του συγκεκριμένου συγγραφέα και έργου σε σχέση π.χ. με τον Βεργίλιο, τις Εκλογές του οποίου έχει σχεδόν στο συνολό τους μεταφράσει ο Παπαγγελής και ενθέσει σε προηγούμενο θεωρητικό του πόνημα, 2) Η επιμονή στον Οβίδιο με τη δημοσίευση νεότερης απόδοσης, των Μεταμορφώσεων αυτήν τη φορά (2009), 3) Το στίγμα της συγκεκριμένης μετάφρασης στον διαχρονικό άξονα (από τη σύσταση του ελληνικού κράτους) και το συγχρονικό επίπεδο (π.χ. η περίπτωση του Γιατρομανωλάκη) άλλων  οβιδιακών μεταμορφώσεων στην ελληνική γλώσσα, 4) Κυρίως όμως η συσχέτιση των θεωρητικών και επιστημονικών καταβολών του μεταφραστή με την τέχνη της μετάφρασης, όπως αυτή αποτυπώνεται τόσο στις δικές του μελέτες εν γένει και εν προκειμένω στα δημοσιεύματα περί μετάφρασης (άρθρα, εισαγωγές και επίμετρα, επιφυλλίδες, δημόσιες παρεμβάσεις, διδακτικό έργο). Συμπερασματικά και προκαταρκτικά, ο κύριος άξονας της ανακοίνωσης θα επιχειρήσει να περιγράψει τη διαδικασία της απόσταξης που συντελείται, όταν η επιστημονική σκέψη μεταλλάσσεται σε μεταφραστική τέχνη, με στόχο να συγκεφαλαιωθεί και να αποτυπωθεί κριτικά όσο το δυνατόν μια περίπτωση που δεν συνιστά έκπτωση από τον θεωρητικό στον μεταφραστικό λόγο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Παπαγγελής Θ. (sic) 2000, Οβιδίου Ερωτική τέχνη (μετάφραση) και ένα δοκίμιο για Λατίνους εραστές, Αθήνα: Καστανιώτης
Παπαγγελής Θ.Δ. 2009, Σώματα που αλλάξαν τη θωριά τους. Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου, Αθήνα: Gutenberg
Παπαγγελής Θ.Δ. 2003, “Good Night, Mr Hale! Το πρόβλημα της μετά-βρασης”, στον συλλογικό τόμο Μεταφραστική θεωρία και πράξη στη Λατινική γραμματεία, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 527-33

Παρθένα Χαραλαμπίδου
Καθηγήτρια αγγλικής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
id_idioma@yahoo.com

Η απόδοση της προτρεπτικής λειτουργίας του πολυσημειωτικού κειμένου στο πλαίσιο της επιχώριας προσαρμογής: Η περίπτωση της οπτικογλωσσικής μεταφοράς
Στόχο της παρούσας ανακοίνωσης θα αποτελέσει η παρατήρηση και ανάλυση του τρόπου απόδοσης της οπτικογλωσσικής μεταφοράς και της προτρεπτικής της λειτουργίας κατά την επιχώρια προσαρμογή διεθνών εταιρικών δικτυακών τόπων  προς το αγγλικό, το γαλλικό και το ελληνικό επιχώριο. Πιο αναλυτικά, θα επιχειρήσουμε τον εντοπισμό των προσαρμοστικών τεχνικών που τείνουν να υιοθετούνται από τους ειδικούς του χώρου, αναφορικά με το οπτικορητορικό σχήμα της μεταφοράς όταν απευθύνονται προς το αγγλικό, το γαλλικό και το ελληνικό κοινό, με απώτερο στόχο το συσχετισμό τους με τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των εν λόγω αποδεκτών. Το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας συνίσταται στην εννοιολογική προσέγγιση του φαινομένου της μεταφοράς όπως αναπτύχθηκε από τους Lakoff και Johnson (1980), καθώς επίσης στη Θεωρία της Συνάφειας (Sperber και Wilson 1986), η οποία φαίνεται να επιτρέπει την συγκριτική εξέταση των ερμηνειών του νοήματος ανάλογα με το πολιτισμικό και το γλωσσικό υπόβαθρο των αποδεκτών.
Επίσης, σε μία προσπάθεια διερεύνησης της συνέργιας ποικίλων σημειωτικών συστημάτων (γλώσσα, εικόνα, χρώμα) στη δημιουργία του μεταφορικού νοήματος, θα επιχειρήσουμε την ανάλυση σχετικών παραδειγμάτων υιοθετώντας τη γραμματική της εικόνας και τη γραμματική του χρώματος ( Kress και van Leeuwen 1996, 2002) ως βασικά μας εργαλεία.  Αναμένεται να αναδυθούν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των ελλήνων χρηστών, καθώς και το ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα η επιχώρια προσαρμογή.
Επιπροσθέτως, μέσα από την εξέταση της συχνότητας εμφάνισης των  προσαρμοστικών τεχνικών που φαίνεται να υιοθετούνται θα επιδιώξουμε την ανάδειξη της γενικότερης προσαρμοστικής στρατηγικής που φαίνεται να καθορίζει τις προσαρμοστικές επιλογές των ειδικών του χώρου. Για το λόγο αυτό θα υιοθετήσουμε την μεταφρασεολογική θεωρία του Σκοπού.
 
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Forceville, C. (2009) Cybercourse on Pictorial and Multimodal Metaphor website. http://www.semioticon.com/people/forceville.htm (10.02.2010).
Chesterman, A. (2000) “A Causal Model for Translation Studies” in M. Olohan (ed.), Intercultural faultlines: research models in translation studies. Manchester: St Jerome.
Gambier, Y.& E. Suomela-Salmi (2007) “Sites web universitaires: un genre à explorer?” Ιn: E. Vargas, V. Rey et A. Ciacomi (éds), Pratiques sociales et didactiques des langues. Etudes offertes à Claude Vargas. Publications de l’Université de Provence. p. 245-264.
Gutt, E. A. (2000b) “Issues of Translation Research in the Inferential Paradigm of Communication” in M. Olohan (ed.), Intercultural faultlines: research models in translation studies. Manchester: St Jerome.
Hofstede, G. (1991) Cultures and Organisations: Software of the Mind. New York: Mc Graw-Hill.
Janoschka, A. (2004) Web Advertising: New forms of communication on the Internet. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Kövecses, Z. (2005) Metaphor in culture. New York: Cambridge University Press.
Kress, G. and T. van Leeuwen (1996) Reading images: The grammar of visual design. London: Routledge.
Kress, G. and van T. Leeuwen (2002) Colour as a semiotic mode: notes for a grammar of colour. Visual Communication, 1 (3), p. 343-368.
Lakoff, G. and M. Johnson (1980) Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G. and M. Johnson (2003) Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
Myers, G. (1999) Ad Worlds: Brands, Media, Audiences. London: Hodder Arnold.
Newmark, P. (1980) “The translation of metaphor”. In Babel, XXVI:2, σσ. 93-100.
Nord, C. (1991) Text analysis in Translation. Theory, Methodology and Didactic applications for translation-oriented text analysis. Amsterdam: Rodopi.
Reiss, K. (1971/2000) Translation Criticsim–The Potentials & Limitations. Tramslation E. Rhodes. Manchester: St. Jerome.
Schäffner, C. (2004) “Metaphor and translation: Some implications of a cognitive approach”. Journal of Pragmatics, 36, p. 1253-1269.
Sperber, D. and D. Wilson (1986/1995) Relevance: Communication and cognition (1st and 2nd  edition). Oxford:Blackwell.
Toury, G. (1995) Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam and Philadelphia: Benjamins.
Van den Broeck, R. (1981) “The limits of Translatability Exemplified by Metaphor Translation”. In Poetics Today, 2, p. 73-87.
Γραμμενίδης, Σ. (2009) Μεταφράζοντας τον κόσμο του Άλλου: Θεωρητικοί προβληματισμοί-Λειτουργικές προοπτικές. Αθήνα: Εκδόσεις Δίαυλος.
Deslisle, J., H. Lee-Jahnke & M.C. Cormier (2008). Ορολογία της Μετάφρασης. Μετάφραση από τα Αγγλικά Γ. Φλώρος. Αθήνα: Μεσόγειος.

Κωνσταντίνος Χατζηθεοδώρου
Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
chatzik@itl.auth.gr

Μηχανική μετάφραση δομών με υποστηρικτικό ρήμα από τα ιταλικά στα ελληνικά: Η περίπτωση του ιταλικού fare
Ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα που απασχολεί τους μεταφραστές (ανθρώπους ή αυτόματους) αποτελεί η μετάφραση δομών όπως fare una presentazione ή fare una telefonata οι οποίες περιέχουν ρήματα ‘κενής’ σημασίας, τα οποία ονομάζονται ‘υποστηρικτικά’. Τα τελευταία χρόνια πολλές έρευνες έχουν αναδείξει διάφορες τεχνικές αναγνώρισης, μετάφρασης και παράφρασης δομών με υποστηρικτικό ρήμα, µε σκοπό την επίτευξη του καλύτερου μεταφραστικού αποτελέσματος.
Ο σκοπός της παρούσας έρευνας να εξετάσει αφενός αν τα δημοφιλέστερα συστήματα αυτόματης μετάφρασης αναγνωρίζουν δομές με το υποστηρικτικό ρήμα fare και αφετέρου αν στο στάδιο της προ-επεξεργασίας της γλώσσας-πηγή συντελεί σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας των μεταφράσεων στην ελληνική γλώσσα. Επιπλέον, εστιάζουμε την προσοχή μας στις παραγόμενες μεταφράσεις και μελετάμε αν αυτές αποτελούν κατά λέξη μετάφραση ή παραφράσεις, δίνοντας έμφαση στις ονοματοποιήσεις.
Αν και οι παραγόμενες μεταφράσεις απέχουν πολύ από το ικανοποιητικό επίπεδο, τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα είναι άκρως ενδιαφέροντα. Ωστόσο, ενισχύεται η ανάγκη δημιουργίας γραφημάτων αναγνώρισης δομών με υποστηρικτικό ρήμα και παραγωγής ισοδύναμων παραφράσεων ώστε να βελτιωθούν ακόμη περισσότερο οι μεταφράσεις.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Cicalese, A., 1995: L'analisi dei nomi operatori con il verbo fare, in E. D'Agostino (ed.) "Tra sintassi e semantica. Descrizione e metodi di elaborazione automatica della lingua d'uso", Napoli, 11-166.
Giry-Schneider, J., 1978: Les nominalisations en français. L'opérateur faire dans le lexique, Genève, Droz.
Harris, Z.S., 1976: Notes du cours de syntaxe. Paris, Editions du Seuil.
Koehn, P., 2010: Statistical Machine Translation, Cambridge University Press.
Vietri, S., 2004: Lessico-gramatica dell'italiano: metodi, descrizioni e applicazioni, UTET Università.

Μαρία Χριστοφιλοπούλου
Ιόνιο Πανεπιστήμιο – Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας
mchristof1983@gmail.com

Γλωσσική παρεμβολή
Η γλωσσική παρεμβολή (interference) έχει παρατηρηθεί και έχει μελετηθεί εκτενώς όσον αφορά στην εκμάθηση των γλωσσών γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα, οι μελέτες έχουν ως αφετηρία τους δίγλωσσους ομιλητές και καταγράφουν το πόσο επηρεάζονται στο λεξιλόγιο και στη σύνταξη, τόσο ανάμεσα στις δύο μητρικές τους γλώσσες αλλά και σε σχέση με τρίτες.
Δεδομένου ότι αφορά στις γλώσσες, δεν θα μπορούσε να μην συσχετίζεται και με την Επιστήμη της Μετάφρασης. Ενδεικτικά, ο Newmark αναφέρεται στην παρεμβολή και την ορίζει ως τη μεταφορά ή την αυτολεξεί μετάφραση ενός στοιχείου της γλώσσας-πηγής ή μιας τρίτης γλώσσας στο κείμενο-στόχος, η οποία εξαρτάται εν μέρη από το κειμενικό είδος. Επίσης, ο Toury τονίζει ότι η μετάφραση εμπεριέχει εξ ορισμού δύο γλώσσες και, ως εκ τούτου, κινείται ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς, οι οποίοι με τη σειρά τους διέπονται από ένα σύνολο κανόνων, τις νόρμες (norms). Έτσι, ο εκάστοτε μεταφραστής καλείται κάθε φορά να επιλέξει αν το κείμενο που θα συντάξει θα συμβαδίζει με το πρωτότυπο και άρα με τις νόρμες που θέτει το ίδιο (επαρκή μετάφραση) ή με τις νόρμες που θέτει ο πολιτισμός-στόχος, ο οποίος θα «φιλοξενήσει» το τελικό προϊόν (αποδεκτότητα).
Σε μια προσπάθεια να εντοπιστεί και να καταγραφεί το κατά πόσο επηρεάζεται ο Έλληνας μεταφραστής από την τάδε ή την δείνα γλώσσα τόσο σε επίπεδο λεξιλογίου όσο και συντακτικών δομών, γίνονται οι πρώτες ενέργειες σχεδιασμού ενός σώματος κειμένου, το οποίο θα αποτελείται από οικονομικά κείμενα – πρωτότυπα Αγγλικά και τα αντίστοιχα μεταφράσματά τους – από το Διαδίκτυο. Παράλληλα, γίνεται χρήση ενός μονόγλωσσου γενικού σώματος κειμένων αναφοράς στην Ελληνική για να ελεγχθούν τα πιθανά φαινόμενα γλωσσικής παρεμβολής.
Αν και η έρευνα βρίσκεται σε εξαιρετικά πρώιμο στάδιο μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι το εν λόγω φαινόμενο παρουσιάζεται υπό μορφή δομικών και φραστικών εκτύπων και κατά λέξη μεταφρασμάτων. Ακολουθούν ενδεικτικά κάποια παραδείγματα:

Ενδεικτική βιβλιογραφία
EVEN-ZOHAR, I., Laws of cultural interference. In Even-Zohar, Itam 2005. Papers in Culture Research
ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ Γ., Θεωρία και πράξη της μετάφρασης, Αθήνα: ΔΙΑΥΛΟΣ, 2000
Mauranen Α. & Kujamäki P. (eds), Translation Universals: Do they exist?, Amsterdam/Philadelphia: JOHN Benjamins PUBLISHING COMPANY, 2004
ΜΙΚΡΟΣ, Γ., Η Ποσοτική Ανάλυση της Κοινωνιογλωσσολογικής Ποικιλίας. Θεωρητικές και Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2009.
ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Φ.  & ΣΕΛΛΑ-ΜΑΖΗ Ε., Γλωσσολογική Προσέγγιση στη Θεωρία και τη Διδακτική της Μετάφρασης, Αθήνα: ΕΛΛΗΝ, 1997
PYM A., SHLESSINGER M., SIMEONI D. (eds.), Beyond Descriptive Translation Studies, Investigations in homage to Gideon Toury, Amsterdam/Philadelphia: JOHN Benjamins PUBLISHING COMPANY, 2008  
ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ Ι. E., Σώματα Κειμένων και Μετάφραση, Θεωρία και Εφαρμογές, Αθήνα: ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, 2010
ΣΑΡΙΔAΚΗΣ, Ι.Ε. Η Παρεμβολή και η Τυποποίηση στη Μετάφραση Ειδικών Επιστημονικών Κειμένων: Προς ένα Πιθανολογικό Περιγραφικό-Ερμηνευτικό Μοντέλο της Μεταφραστικής Επιτέλεσης στα Ειδικά Κείμενα. Πρακτικά του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Κομοτηνή, 1-4 Σεπτεμβρίου 2011, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (υπό έκδοση)
TOURY G., Descriptive Translation Studies – And Beyond, Amsterdam/Philadelphia: Benjamins, 1995
WIĘCŁAWSKA-SZYMAŃSKA Ε., Lexical importation and Integration: the case of English-rooted Polish Legalease, SKASE JOURNAL OF THEORETICAL LINGUISTICS, Volume 6, No. 2, 2009, http://www.pulib.sk/skase/Volumes/JTL14/pdf_doc/03.pdf

Δημήτρης Χρονόπουλος
Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Dimitrios.Chronopoulos@ec.europa.eu

Η μετάφραση στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα από τον ΧΧ στον ΧΧΙ αιώνα
Σκοπός της εισήγησης είναι να αναλυθεί η εξέλιξη της μεταφραστικής πρακτικής στους κόλπους των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ειδικότερα της Επιτροπής, στο διάστημα των περίπου τριάντα ετών ένταξης της Ελλάδας στην ενωμένη Ευρώπη, δηλαδή σε μία γενεά επαγγελματικής ζωής, και να επισημανθούν οι κυριότερες διαφορές με γνώμονα τα εξής.
1. Πλήθος δυνητικών μεταφραστικών ζευγών/διπόλων λόγω εξέλιξης του αριθμού των επίσημων γλωσσών.
21 γλωσσικοί συνδυασμοί όταν η Ελλάδα προσχώρησε στην ενωμένη Ευρώπη, 55 στα μέσα της δεκαετίας του 1990, 190 με τη διεύρυνση του 2004 και 253 εντός διμήνου, με την προσχώρηση της Κροατίας, δηλαδή δεκαπλασιασμός και πλέον εντός 30 ετών. Ανάλογα, σε μικρότερο βαθμό, σημειώθηκε αύξηση του μεταφραστικού φόρτου.
2. Γλώσσα πρωτοτύπου.
Από ποσοστό 80% ισομοιρασμένο σε γαλλικά-αγγλικά, τώρα τα έγγραφα είναι πάνω από 80% στα αγγλικά, με τους περισσότερους συντάκτες να μην έχουν τα αγγλικά ως μητρική τους γλώσσα. Αντίστοιχα, πολλαπλασιάστηκαν οι ανάγκες μετάφρασης από μη επίσημες γλώσσες (π.χ. ρωσικά, αραβικά, κινεζικά) προς τα αγγλικά.
3. Υπόθεμα/εργαλεία.
Από το χαρτί στα ηλεκτρονικά έγγραφα, και αντίστοιχα από τη γραφομηχανή (έστω ηλεκτρική ή επεξεργαστή κειμένου) στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, παλαιότερα σε κεντρικό σύστημα με τερματικούς σταθμούς-οθόνες και τώρα σε αποκεντρωμένους υπολογιστές συνδεδεμένους σε δίκτυο.
4. Τρόπος εργασίας/τεκμηρίωσης.
Από την ανάγκη προσφυγής σε λεξικά/στη βιβλιοθήκη, τώρα πλέον το σύνολο της τεκμηρίωσης διενεργείται με ηλεκτρονικά βοηθήματα, ισχυρότατες μηχανές μετα-αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων, αντιστοιχίσεις μεταφραστικών μνημών, ακόμη και αυτόματη μετάφραση με στατιστική επεξεργασία συχνότητας εμφάνισης λέξεων σε φράσεις.
Προοπτικές εξέλιξης στο μέλλον: αύξηση της ισχύος (και βεβαίως της ταχύτητας) επεξεργασίας των μηχανών και της χωρητικότητας των μέσων αποθήκευσης των δεδομένων. Επανάσταση ανάλογη με εκείνη των προσωπικών Η/Υ θα προκύψει από την απευθείας επικοινωνία του ανθρώπινου νου με τις μηχανές, δηλαδή όταν η σκέψη θα μετατρέπεται απευθείας σε ενέργεια …
Η παρουσίαση θα γίνει εποπτικά, με τη βοήθεια αρχείου Powerpoint.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Δικτυακός τόπος της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης (DGT) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (δημόσια προσβάσιμος, στις τρεις διαδικαστικές γλώσσες, και εσωτερικός), δημοσιεύσεις, φυλλάδια και ομιλίες του ΓΔ. Ειδικότερα, μελέτη με τίτλο «La traduction à la Commission: 1958 – 2010».
Δημοσιεύσεις του Β. Κουτσιβίτη, προϊσταμένου του Τμήματος Ελληνικής Γλώσσας της DGT, και ειδικότερα «Πράξη της μετάφρασης» και «Théorie et pratique de la traduction».
Στατιστικά στοιχεία της DGT, Statsuivi.
«Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων» (διαθέσιμο σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ) και «Οδηγός» του Τμήματος Ελληνικής Γλώσσας της DGT.

Κυριακή Χρυσομάλλη-Henrich, δρ.φ.
Εντεταλμένη με τη διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας
στο Christian-Albrechtes-Universität zu Kiel (Κίελο)
khenrich@email.uni-kiel.de

Λογοτεχνία και επιστήμη: Συντακτικά, σημασιολογικά και υφολογικά ζητήματα της μεταφραστικής τους απόδοσης
Στην ανακοίνωσή μου θα αναφερθώ στα βασικά θεωρητικά ζητήματα που αναφέρονται στον τίτλο, αλλά και στις πρακτικές μεταφραστικές λύσεις που έδωσα η ίδια στα μυθιστορήματα της Κρίστα Βολφ (δύο) και του Ζίγκφριντ Λεντς, καθώς και στη Θεωρία της αφήγησης του Φραντς Στάντσελ, που εκδόθηκαν στο University Studio Press της Θεσσαλονίκης τα έτη 1999, 2006, 2009, 2010. Καθώς τώρα βρίσκομαι στην επεξεργασία της μετάφρασης μιας Ιστορίας της Γερμανικής Λογοτεχνίας (Metzler Verlag, 760σσ.), θα αναφερθώ και στα ειδικά προβλήματα αυτής της μετάφρασης. Η μετάφραση μιας Ιστορίας της λογοτεχνίας παρουσιάζει, ως γνωστό, διαφορετικά προβλήματα από την ανάλογη μιας Θεωρίας της λογοτεχνίας, όπου πρέπει να επικρατεί φιλοσοφική και θεωρητική συγκρότηση και ένα οριοθετημένο σύμπαν όρων. Στην Ιστορία της λογοτεχνίας πρέπει να αντιμετωπιστεί το σύνολο ολόκληρων πολιτισμικών εποχών (στην περίπτωσή μου από τα αρχαιότερα γραπτά δείγματα της γερμανικής μέχρι την τελευταία δεκαετία), να γίνουν αξιολογήσεις, να εξεταστούν λογοτεχνικά ρεύματα και η παραγωγή της κάθε εποχής να τοποθετηθεί συγκριτολογικά προς τις άλλες ευρωπαϊκές λογοτεχνίες, να γίνουν σκέψεις για την υποδοχή και επίδραση της λογοτεχνίας στα εκάστοτε πολιτικοοικονομικά συμφραζόμενα των διάφορων εποχών – απαιτούνται λοιπόν διάφορα επίπεδα γλώσσας. Συγχρόνως η μεταφορά των διάφορων παραθεμάτων από τις αρχαιότερες ως τις σύγχρονες μορφές λογοτεχνίας θέτει πολλαπλά προβλήματα απόδοσης – ίδίως στην ποίηση, όταν π.χ. στα ελληνικά δεν έχουμε (και δεν είχαμε ποτέ) στροφικές ή στιχουργικές μορφές, όπως ο αρχαιογερμανικός Ομοίαρκτος Παρηχητικός Στίχος ή η λεγόμενη Στροφή των Νίμπελούνγκεν, κτλ.
Θα γίνει αναφορά στη μετάφραση της Νανάς από τον Καμπούρογλου σε σχέση με την απόδοση του Ελεύθερου Πλάγιου Λόγου και στις μεταφράσεις του Φάουστ από τους Κων. Χατζόπουλο, Καζαντζάκη, Θεοδωρακόπουλο, Ευαγγελάτο και Μάρκαρη (γλώσσα, στιχουργία), καθώς και στις δικές μου λύσεις κατά την απόδοση όρων της θεωρίας της λογοτεχνίας, κυρίως στη μετάφραση του Στάντσελ. 

Στρογγυλό Τραπέζι
Το μέλλον των μεταφραστικών σπουδών στον ελληνόφωνο χώρο
Συμμετέχουν: Τώνια Νενοπούλου, Α.Π.Θ. – Αναστασία Αντωνοπούλου, Ε.Κ.Π.Α. – Γιώργος Φλώρος – Πανεπιστήμιο Κύπρου – Μαρία Τσίγκου – Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Συντονίστρια: Τιτίκα Δημητρούλια, Α.Π.Θ.

Η παρούσα συγκυρία της κρίσης, με τις σημαντικές επιπτώσεις της στην παιδεία και ειδικότερα στις ανθρωπιστικές επιστήμες (κι αυτό όχι μόνο στην Ελλάδα) θέτει ποικίλα προβλήματα σχετικά με τις ελληνόφωνες μεταφραστικές σπουδές. Στα μείζονα γενικότερα ζητήματα που έχουν  ήδη επισημανθεί από τις αρχές της νέας χιλιετίας όπως, μεταξύ άλλων πολλών,  η κατίσχυση της αγγλικής ως lingua franca στη μετάφραση, η υποχώρηση της αρχής του φυσικού ομιλητή στη μεταφραστική διαδικασία, η απο-επαγγελματοποίηση της δουλειάς του μεταφραστή, μέσα από τις διαρκώς ενισχυόμενες πρακτικές του crowdsourcing προστίθενται έτσι σήμερα οι ριζικές αλλαγές στη μεταφραστική αγορά, οι αλλαγές στη δομή της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, αλλά και η κατάργηση πολλών εδρών νεοελληνικών σπουδών (όπου παραδοσιακά θεραπεύεται η μετάφραση) στο εξωτερικό.
Στο πλαίσιο των εξελίξεων αυτών, οι σπουδές της μετάφρασης στον ελληνόφωνο χώρο βρίσκονται μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις, οι οποίες αφενός συνδέονται με την εκπαίδευση ικανών μεταφραστών για την αγορά εργασίας και αφετέρου με την υποστήριξη και την προαγωγή των ανθρωπιστικών αξιών, όπως διαρκώς μας υπενθύμιζε ο Peter Newmark.

* Στο συνημμένο αρχείο θα βρείτε το πρόγραμμα της συνάντησης.