Απομυθοποιώντας το διαγωνισμό PISA

Ο διαγωνισμός PISA του ΟΟΣΑ, όπως κάθε διαγωνισμός, αξιολογεί τις επιδόσεις των συμμετεχόντων ως προς συγκεκριμένη γκάμα γνώσεων και ικανοτήτων. Η ύλη είναι «ανοικτή» κι όχι συγκεκριμένη. Συνεπώς εκείνο που αξιολογείται είναι το αποτέλεσμα που έχει η εκπαίδευση των μαθητών.

Αποτέλεσμα όμως ως προς τι; Μελετώντας τις διακηρύξεις των στόχων του διαγωνισμού, αλλά και τα ίδια τα θέματα, βλέπουμε ότι το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι, περιληπτικά, για τη γλώσσα η επαρκής επικοινωνιακή χρήση της, για τα μαθηματικά η ικανότητα επίλυσης «καθημερινών» προβλημάτων και για τις φυσικές επιστήμες η ικανότητα δημιουργίας συλλογισμών με αφετηρία κάποιες παρατηρήσεις της φύσης.

Ας δούμε αρχικά κατά πόσο ο διαγωνισμός έχει τεχνικά τα στοιχεία που τον καθιστούν αξιόπιστο σε σχέση με αυτά που επιδιώκει να αξιολογήσει.

Στη γλωσσική εξέταση τα θέματα που δίνονται δεν είναι αρχικά διατυπωμένα στη γλώσσα των παιδιών κάθε χώρας, αλλά μεταφράζονται. Ακόμη, στηρίζονται σε υποτιθέμενες εμπειρίες κοινές για όλα τα παιδιά του κόσμου, κάτι που ουδόλως συμβαίνει.

Στα μαθηματικά προβλήματα αγνοείται παντελώς η Άλγεβρα. Αν και υποτίθε-ται ότι ο διαγωνιζόμενος πρέπει να συνδέσει και τις αλγεβρικές του γνώσεις, τις οποίες να «μεταφράσει» στη γλώσσα του προβλήματος, στην πραγματικότητα τα θέματα του διαγωνισμού μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα από μαθητές ασκημένους σε αυτό το είδος θεμάτων, χωρίς να προσφύγουν στη γνώση της θεωρίας.

Απόδειξη του ισχυρισμού μας αυτού είναι κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Φιλανδικό τύπο και υπογράφεται από 210 καθηγητές μαθηματικών σε Φιλανδικά Πολυτεχνικά ΤΕΙ (Δημοσιεύτηκε στο «Helsingin Sanomat» στις 17 Φεβρουαρίου 2007).  Οι μαθηματικοί διαμαρτύρονται ότι, παρά το ότι η Φινλανδία κατατάχτηκε στην πρώτη θέση του διαγωνισμού PISA στα μαθηματικά, οι σπουδαστές τους δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν ούτε σχετικά απλές αλγεβρικές πράξεις και μιλούν για «Πύρρεια νίκη»!

Ανάλογα, στις φυσικές επιστήμες, αγνοείται τελείως η γνώση των βαθύτερων αιτίων των φαινομένων και αξιολογείται μόνο η ερμηνεία και η πρόβλεψη καταστάσεων.

Διαπιστώνουμε επομένως ότι ο διαγωνισμός PISA ελέγχει μονομερώς τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης και στους τρεις βασικούς γνωστικούς τομείς.

Ακόμη λιγότερο αξιόπιστα είναι τα αποτελέσματα του διαγωνισμού όταν εξεταστούν οι συνθήκες διεξαγωγής του σε κάθε χώρα. Στην Ελλάδα, οι μαθητές, γνωρίζοντας ότι δε θα βαθμολογηθεί η επίδοσή τους, αντιμετωπίζουν κατά κανόνα το διαγωνισμό σαν ελεύθερη ώρα. Στο Μ.Σ. Πειραιά όπου παρακολούθησα τη διεξαγωγή του, τα περισσότερα παιδιά απαντούσαν τελείως στην τύχη, οι περισσότεροι παρέδωσαν το γραπτό στον ελάχιστο χρόνο που δικαιού-νταν, ενώ, παρά την προσπάθεια των επιτηρητών να τους συγκρατήσουν, δεν έχασαν την ευκαιρία να σχολιάζουν με αστεϊσμούς όποια θέματα τους έκαναν εντύπωση. Δε φαντάζεται κανείς να συνέβη κάτι παρόμοιο στην Ιαπωνία για παράδειγμα.

Ένας άλλος λόγο αμφισβήτησης της αξιοπιστίας του διαγωνισμού είναι ότι τα θέματα αντλούνται από τράπεζα θεμάτων. Ο PISA δε δίνει στη δημοσιότητα τα θέματα που χαρακτηρίζονται απόρρητα. Δεν είναι όμως απόρρητα σε στελέχη της εκπαίδευσης κάθε χώρας που μπορούν να προετοιμάσουν τους διαγωνιζόμενους αν θέλουν να εμφανίσουν επιτυχίες της χώρας τους. 

Τέλος, άγνωστα στους ερευνητές είναι τα κριτήρια επιλογής του δείγματος σε κάθε χώρα, καθώς και όλες οι μέθοδοι βάσει των οποίων ο PISA εξάγει τα συμπεράσματα που δίνει στη δημοσιότητα.

Όμως, πέρα από τα τεχνικά στοιχεία που αναφέραμε, υπάρχει και ο σημαντικότερος παράγοντας των πραγματικών στόχων του διαγωνισμού. Ο διαγωνισμός έχει στόχο να καθοδηγήσει εμμέσως τις χώρες του ΟΟΣΑ προς την κατεύθυνση ομογενοποίησης των εκπαιδευτικών συστημάτων, του περιεχομένου της εκπαίδευσης και των διδακτικών μεθόδων. Αυτό μπορεί να γίνει φανερό και από το επιθυμητό αποτέλεσμα που προαναφέραμε. Αν μια χώρα θέλει να βελτιώσει τη θέση της, οφείλει να προσαρμόσει την εκπαίδευση ανάλογα.  Η γλώσσα δεν πρέπει να διδάσκεται με στόχο την ανάπτυξη της σκέψης και την προαγωγή του πολιτισμού, αλλά μόνο ως κώδικας επικοινωνίας. Μάλιστα η επικοινωνία την οποία δείχνουν τα θέματα του διαγωνισμού να ευνοούν είναι εκείνη που χρειάζεται με μεγάλη εταιρία για να συντονιστεί το προσωπικό της. Στα μαθηματικά και τις Φυσικές επιστήμες το γιατί πρέπει να υποσκελιστεί από το πώς, η εμβάθυνση από το ρηχό πλάτος και η διαδικασία της απόδειξης από εκείνην της εκτίμησης.

Δε χρειάζεται πολύ για να γίνει κατανοητό ότι ο στόχος του ΟΟΣΑ είναι η παγκόσμια εκπαίδευση να προετοιμάσει το εργατικό δυναμικό που χρειάζεται η σημερινή δομή της παραγωγής. Μοντέλο είναι ο καλός χειριστής που ξέρει να συνεργάζεται χωρίς όμως να μπορεί να δημιουργήσει αυτόνομα και, κυρίως, χωρίς να αμφισβητεί το σκοπό της δράσης του.

Με όλα τα παραπάνω δεν ισχυριζόμαστε ότι η ελληνική εκπαίδευση λειτουργεί καλά. Πώς θα ήταν άλλωστε αυτό δυνατό, όταν η χρηματοδότηση είναι μηδαμινή, ενώ το όλο εκπαιδευτικό σύστημα έχει αποκλειστικό κέντρο την επιτυχία στις κάθε λογής εξετάσεις. Τονίζουμε όμως ότι οδηγός στην προσπάθεια βελτίωσης δεν μπορεί να είναι ο ΟΟΣΑ και οι επιδιώξεις του παγκόσμιου κεφαλαίου, αλλά οι ανάγκες και τα οράματα των ελλήνων εργαζομένων.

Σ. Μαρίνης
oldmath@otenet.gr
6936827732