Αθήνα 22.4.2010, 16:34

Η οικονομική κρίση ανησυχεί έντονα τους Έλληνες, πολλοί όμως εκφράζουν αδυναμία συμμετοχής στις κινητοποιήσεις που οργανώνουν τα συνδικάτα, παρότι θεωρούν επιβεβλημένη την δυναμική αντίδραση. Δηλώνουν, ωστόσο, κατηγορηματικά ότι την κρίση δεν πρέπει να την πληρώσουν οι εργαζόμενοι αλλά αυτοί που τη δημιούργησαν και ζητούν να πιαστούν οι κλέφτες και να επιστραφούν τα κλεμμένα.

Στα παραπάνω βασικά συμπεράσματα καταλήγει έρευνα με τη μέθοδο των ομαδικών συζητήσεων (Focus groups) και με τίτλο: "Οικονομική κρίση, εργασία και συνδικάτα", που διενεργήθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο στην Αθήνα για λογαριασμό της ΓΣΕΕ.

Η έρευνα περιελάμβανε δύο βασικά σκέλη, την οικονομική κρίση και τον συνδικαλισμό, ενώ οι βασικοί στόχοι της επικεντρώνονταν: α) στην διερεύνηση των αντιλήψεων και των στάσεων για την οικονομική κρίση και τα μέτρα αντιμετώπισής της, και β) στη διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων για το συνδικαλισμό, τους συνδικαλιστικούς φορείς, τις διεκδικητικές δράσεις και τα συνδικαλιστικά αιτήματα. 

Οικονομική κρίση
Σχετικά με την οικονομική κρίση, το ενδιαφέρον των πολιτών καθώς και η επιδίωξη ενημέρωσης για τις εξελίξεις περιορίζεται κυρίως στα άμεσα ζητήματα της επιβίωσης και της καθημερινότητας και δεν επεκτείνεται ιδιαίτερα στην γενικότερη οικονομική κατάσταση της χώρας. Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στα άμεσα ζητήματα της επιβίωσης υποδηλώνει την γενικευμένη ανασφάλεια και τον φόβο των πολιτών για την οικονομική και την εργασιακή τους κατάσταση.

Πιο συγκεκριμένα, σε ψυχολογικό επίπεδο έντονη ανασφάλεια και απαισιοδοξία για το μέλλον παρατηρείται σε όλες τις κατηγορίες των συμμετεχόντων (ιδιαίτερα στους μεγαλύτερους σε ηλικία). Ωστόσο παρατηρήθηκαν κάποιες διαφοροποιήσεις στον υποκειμενικό τρόπο που βιώνουν την κρίση οι διαφορετικές κατηγορίες των εργαζομένων και στην ένταση των αρνητικών τους συναισθημάτων.

Οι ιδιωτικοί υπάλληλοι βιώνουν ιδιαίτερα έντονα το φόβο της απόλυσης, και επισημαίνουν ότι αναγκάζονται να δεχτούν περαιτέρω πιέσεις από τους εργοδότες π.χ. για παραπάνω απλήρωτες υπερωρίες προκειμένου να μην χάσουν την εργασία τους. 

Ο φόβος και η αβεβαιότητα σε σχέση με την ανανέωση των συμβάσεων εντείνεται ιδιαίτερα στην παρούσα οικονομική συγκυρία, για τους εργαζόμενους ελαστικής απασχόλησης.

Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι στον ιδιωτικό τομέα, το σκηνικό της ανεργίας και των απολύσεων επιβαρύνει και προβληματίζει εντονότερα συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες: τις γυναίκες, τους μεγαλύτερους σε ηλικία και τους άνεργους πτυχιούχους.

Για τους ανέργους, η οικονομική κρίση είναι συνώνυμο της ανεργίας, η απόγνωση και η απελπισία αποτελούν τα βασικά συναισθήματα που βιώνει η συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών.

Οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ δηλώνουν ότι δεν έχουν ακόμα βιώσει έντονα την οικονομική κρίση καθώς ο μισθός τους παραμένει ο ίδιος, «τώρα που θα αρχίσουν οι περικοπές θα το καταλάβουμε…».

Τέλος τμήμα των νεότερων ανδρών (ελαστικοί) δεν βιώνει τόσο απαισιόδοξα την κατάσταση… και αντιπαραβάλλει την ανάγκη μιας αντι-καταναλωτικής κουλτούρας.

Η πλειονότητα των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η χώρα βρίσκεται πράγματι  στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. 

Αναλυτικότερα, έντονα υποστηρίζουν αυτή την άποψη οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα αλλά και οι άνεργοι (και ιδίως οι γυναίκες άνεργες). Ωστόσο σημαντικό είναι το τμήμα των συμμετεχόντων που αμφισβητεί την κρισιμότητα της οικονομικής κατάστασης της χώρας «Δεν δημιουργήθηκε τώρα αυτή η κατάσταση.», και αντιλαμβάνεται πολιτικές σκοπιμότητες «θέλουν να περάσουν τα νέα μέτρα.», πίσω από τον τρόπο που παρουσιάζεται η κατάσταση από τα ΜΜΕ.

Οι αντιλήψεις για την κρισιμότητα της κατάστασης αντανακλώνται και στις στάσεις των πολιτών τόσο ως προς τα κυβερνητικά μέτρα όσο και ως προς τις ευρωπαϊκές οδηγίες, που αντίστοιχα θεωρούνται είτε δικαιολογημένα και αναπόφευκτα είτε αδικαιολόγητα.

Ως προς τις αιτίες που οδήγησαν στην οικονομική κρίση δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διαφωνίες μεταξύ των κατηγόριων. Αντίθετα, γενικευμένη είναι η πεποίθηση ότι για την οικονομική κατάσταση της χώρας υπάρχουν σοβαρές πολιτικές ευθύνες όλων των κυβερνήσεων. Η διαφθορά, η ατιμωρησία, η φοροδιαφυγή και η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών υποδεικνύονται από την πλειονότητα των ερωτώμενων ως οι βασικές αιτίες που οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση.

Σε ένα γενικό επίπεδο παρατηρείται ότι οι άνεργοι αλλά και οι ελαστικά εργαζόμενοι είναι περισσότερο δεκτικοί με τα επιμέρους αναγγελθέντα μέτρα, καθώς τα θεωρούν αναπόφευκτα προκειμένου να εξέλθει η οικονομία από τη κρίση, ενώ λιγότερη ανοχή εμφανίζουν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και ακόμα μικρότερη οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ.

Ως προς τις μισθολογικές εξαγγελίες, σημαντικό τμήμα των ερωτώμενων θεωρεί αναπόφευκτο το πάγωμα των μισθών (κυρίως γυναίκες) , ενώ περισσότερο αρνητικοί προς αυτό το μέτρο εμφανίζονται να είναι οι άνδρες εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ.   Αντίθετα, έντονες αντιδράσεις εκφράζονται κυρίως για την κατάργηση του 14ου μισθού που αποτελεί μια «ανάσα» για όλους τους μισθωτούς.

Διχασμένοι ως προς τις περικοπές των επιδομάτων των δημοσίων υπαλλήλων είναι οι συμμετέχοντες,  με τους ανέργους να παρουσιάζουν την μεγαλύτερη συναίνεση και τους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ να διαφωνούν περισσότερο «τα επιδόματα αποτελούν στην ουσία μέρος του μισθού». Ωστόσο σε όλες τις κατηγορίες εργαζομένων εκφράζεται η πεποίθηση ότι πρέπει να υπάρξουν περικοπές στα επιδόματα συγκεκριμένων προνομιούχων κατηγοριών  των δημοσίων υπαλλήλων ή να κοπούν τα ανούσια επιδόματα π.χ. μεταφοράς φακέλου (κυρίως ιδιωτικοί υπάλληλοι) .

Συνολικά η διερεύνηση των μισθολογικών μέτρων ανέδειξε ένα πλειοψηφικό αίτημα για άρση των μισθολογικών ανισοτήτων και όχι περαιτέρω επιβάρυνση των χαμηλόμισθων.

Περισσότερες θετικές γνώμες συγκεντρώνουν οι φορολογικές εξαγγελίες καθώς συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την πάταξη της φοροδιαφυγής (συλλογή αποδείξεων) η οποία θεωρείται και βασική αιτία της κρίσης.

Η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης βρίσκει αντίθετη την πλειονότητα των συμμετεχόντων, ωστόσο προβληματίζει αισθητά λιγότερο τους ιδιωτικούς υπάλληλους σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες  (Ενδιαφέρει το άμεσο ζήτημα της επιβίωσης). Αντίθετα εκφράζεται μεγάλη ανησυχία από τους ελαστικά εργαζόμενους και τους ανέργους αλλά και τους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ (που ακόμα δεν έχουν αντιμετωπίσει μείωση του εισοδήματος). Ωστόσο, σε τμήμα των ερωτώμενων εκφράζεται πάλι η άποψη της επιλεκτικής εφαρμογής αυτού του μέτρου σε επαγγέλματα που έως τώρα απολαμβάνουν πολύ μικρότερα όρια ηλικίας (Στο πλαίσιο του αιτήματος για εργασιακή ισότητα).

Εντούτοις,  αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλο τμήμα των συμμετεχόντων, πάρα τις αρνητικές γνώμες που εξέφρασε για τα επιμέρους μέτρα, δυσκολεύτηκε να χαρακτηρίσει συνολικά το πρόγραμμα της κυβέρνησης, εάν δηλαδή είναι προς θετική ή αρνητική κατεύθυνση , γεγονός που υποδηλώνει ότι υπάρχουν προσδοκίες για θετικές αλλαγές  καθώς και ότι προς το παρόν δεν έχει πληγεί έντονα η εικόνα της κυβέρνησης (καθώς δεν χρεώνεται εξ ολοκλήρου την ευθύνη για τις οικονομικές εξελίξεις).

Ταυτόχρονα παρά τις αρνητικές γνώμες για τα μέτρα η αντίληψη ότι οι όλοι εργαζόμενοι οφείλουν να κάνουν θυσίες είναι πλειοψηφική, καθώς συνδέεται με την αίσθηση ότι η κατάσταση της χώρας είναι πραγματικά κρίσιμη και είναι αναπόφευκτο να επιβληθούν έκτακτα μέτρα αντιμετώπισης. Ωστόσο προβάλλονται δύο βασικά αιτήματα από το τμήμα των ερωτώμενων που υποστηρίζουν αυτήν την αντίληψη: ζητούν εγγυήσεις από τη μεριά της κυβέρνησης σε σχέση με την προσωρινότητα των μέτρων και την έξοδο από την κρίση και αναλογική επιβάρυνση των πολιτών ανάλογα με τις δυνατότητες τους.

Συνδικαλισμός
Σχετικά με το σκέλος της συζήτησης που αφορά το συνδικαλισμό, παρατηρείται επίσης προβληματισμός σε σημαντικό τμήμα των συμμετεχόντων, σε σχέση με την αναγκαιότητα και την σκοπιμότητα των κινητοποιήσεων (αδυναμία ξεκάθαρης τοποθέτησης).

Αν και σε ένα γενικόλογο επίπεδο είναι σημαντικό το τμήμα των συμμετεχόντων που δηλώνει ότι είναι απαραίτητες οι δυναμικές κινητοποιήσεις για να αποκρουστούν τα νέα μέτρα, σε προσωπικό επίπεδο εμφανίζουν μειωμένη διαθεσιμότητα για κινητοποιήσεις (κυρίως οι άνεργοι και οι ελαστικά εργαζόμενοι) και ιδιαίτερα για απεργίες. 

Η απουσία πίστης στον συνδικαλισμό εν γένει και η αίσθηση ότι τα μέτρα είναι αναπόφευκτα, συντελούν στην μειωμένη διαθεσιμότητα.

Ωστόσο σημαντικός παράγοντας μειωμένης διαθεσιμότητας είναι η γενικευμένη ανασφάλεια και η απαισιοδοξία που γεννάται υπό το βάρος μιας ασφυκτικής και οικονομικά αδιέξοδης καθημερινότητας, και υπερνικάει την όποια διάθεση των εργαζομένων να αντιδράσουν και να κινητοποιηθούν.

Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερα ως προς τις απεργίες επισημαίνεται ότι ενώ οι μεμονωμένες απεργίες κρίνονται αναποτελεσματικές ως τρόπος διεκδίκησης,  η οικονομική κατάσταση των πολιτών δεν τους επιτρέπει να συμμετάσχουν σε διαρκείς απεργιακές κινητοποιήσεις (και να χάνουν τα μεροκάματα).

Μεγαλύτερη διάθεση διεκδίκησης εμφανίζουν οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ οι οποίοι ωστόσο προτείνουν εναλλακτικές μορφές διεκδίκησης, όπως διαδηλώσεις και αποκλεισμό της Βουλής το απόγευμα, κατάληψη γραφείων της διοίκησης, μποϋκοτάζ σε προϊόντα, λευκή απεργία.

Φαίνεται εν τέλει ότι η διαθεσιμότητα για κινητοποιήσεις  σχετίζεται αρνητικά με την εργασιακή ανασφάλεια. Σε ένα γενικό επίπεδο τα αιτήματα που προτάσσονται στην παρούσα συγκυρία έχουν αμυντικό χαρακτήρα.

Η αποτροπή των απολύσεων αποτελεί τη βασική προσδοκία όλων των κατηγοριών από τους συνδικαλιστικούς φορείς.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι εργαζόμενοι ελαστικής απασχόλησης αλλά και οι άνεργοι, εκφράζουν προσδοκίες και αιτήματα που αφορούν στις σημερινές συνθήκες εργασίας τους και όχι στην αποτροπή των νέων μέτρων. Για παράδειγμα, έλεγχος εργοδοτών για υπερωρίες, χρονική επιμήκυνση επιδόματος ανεργίας. 

Αντίθετα, οι εργαζόμενοι των ΔΕΚΟ προτάσσουν ως βασικό μέλημα του συνδικαλισμού την προστασία των κεκτημένων των εργαζομένων  και το πάγωμα των μέτρων… να μην γίνουν περικοπές, να μην αυξηθούν τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης κ.τ.λ.

Επιβεβαιώνεται λοιπόν και στο επίπεδο των αιτημάτων ο κατακερματισμός της μισθωτής εργασίας τόσο στο επίπεδο των εργασιακών συνθηκών όσο και στο επίπεδο των αντιλήψεων.

Ωστόσο, η πλειονότητα των συμμετεχόντων συγκλίνει στην βασική απαίτηση που θα αποτελούσε το κεντρικό σύνθημα μιας πανεργατικής κινητοποίησης (όπως την φαντάζονται οι ερωτώμενοι). Δηλαδή, να μην πληρώσουν την κρίση οι εργαζόμενοι αλλά αυτοί που τη δημιούργησαν, να πιαστούν οι κλέφτες και να επιστραφούν τα κλεμένα.