Αθήνα 26.12.2012, 16:02

«ΑΠΟΥΣΙΑ»
Μία Διεπιστημονική Συνάντηση

Διεπιστημονική Συνάντηση με θέμα την απουσία παρουσιάζει την Τρίτη 8 Μαΐου 2012, 18:00-21:00, στο θέατρό της (Μασσαλίας 22, Κολωνάκι) η Ελληνοαμερικανική Ένωση, στα πλαίσια της έκθεσης - εγκατάστασης «Απουσία» της Κωνσταντίνας Κατρακάζου.

Το θέμα της Συνάντησης είναι η απουσία και η προσέγγισή της από διαφορετικές σκοπιές, με στόχο να επιτευχθεί μια διεπιστημονική προσέγγιση που φωτίζει γνωστές αλλά και αναπάντεχες όψεις του θέματος.

Θα μιλήσουν οι:
- Φαίη Ζήκα, Επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας και Θεωρίας της Τέχνης, Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Θέμα: «Η σκιά ως απουσία».  
- Λουίζα Καραπιδάκη, Ιστορικός τέχνης του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Θέμα: «Η απουσία ως σημείο αναφοράς στην τέχνη».
- Νίκος Καραπιδάκης, Καθηγητής Ιστορίας της Μεσαιωνικής Δύσης, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
Θέμα: «Η απουσία, δουλειά (και δουλεία) του ιστορικού».
- Δήμητρα Μακρυνιώτη, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Θέμα: «Η μετασχηματιστική δυναμική της απουσίας»
- Αλεξάνδρα Μουρίκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Αισθητικής Θεωρίας και Αγωγής, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Θέμα: «Η απουσία, το αόρατο και η δημιουργία».
- Παναγιώτης Πανόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής της Ανθρωπολογίας της  Μουσικής και του Χορού, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Θέμα: «Ήχος και ακουσματική εμπειρία: η φωνή μεταξύ παρουσίας και απουσίας».
- Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, Επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Φιλοσοφίας, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
Θέμα: «Η απώλεια της μνήμης και η απώλεια ως μνήμη».
- Θανάσης Χατζόπουλος, Παιδοψυχίατρος, Ψυχαναλυτής, Ποιητής.
Θέμα: «Η απουσία ως ιχνηλασία».
 
Η εικαστική έκθεση «Απουσία», η οποία θα διαρκέσει μέχρι και τις 25 Μάιου 2012, είναι ένα σχέδιο εργασίας, αποτέλεσμα αναζήτησης και έρευνας διεπιστημονικής ομάδας, το οποίο γεννήθηκε ως αντίδραση απέναντι στα σημεία των καιρών. Αποτελείται από έργα της Κωνσταντίνας Κατρακάζου, ενώ η επιμέλεια ανήκει στη Λουίζα Καραπιδάκη. Την έκθεση, πλαισιώνουν επίσης οι ακόλουθες δράσεις: στις 19 Μαίου 2012, ξενάγηση στην έκθεση από την επιμελήτρια Λουίζα Καραπιδάκη και την καλλιτέχνη Κωνσταντίνα Κατρακάζου και στις 24 Μαίου 2012, ποιητική βραδιά, όπου σύγχρονοι έλληνες ποιητές και έλληνες ηθοποιοί θα διαβάσουν ποιήματα των απόντων ποιητών “περί απουσίας”.

Πληροφορίες παρέχει η κ. Ήρα Παπαδοπούλου (210-3680052) και η διεύθυνση www.hau.gr/culture.

* Ακολουθούν οι περιλήψεις των ομιλιών.

Περιλήψεις των ομιλιών

Φαίη Ζήκα: «Η σκιά ως απουσία»  
Η σκιά αποτελούσε ανέκαθεν ένα μυστηριώδες φαινόμενο, αφενός ‘προσκολλημένο’ στα φυσικά σώματα, αφετέρου συσχετιζόμενο με την απουσία τους και την παρουσία άυλων ή υπερφυσικών όντων όπως οι ψυχές ή οι δαίμονες. Στη νεότερη εποχή, στο πλαίσιο της σύγχρονης φυσικής και οπτικής, η σκιά αναλύεται ως απουσία ή αποκλεισμός του φωτός και συζητείται στο πλαίσιο μιας ‘αρνητικής μεταφυσικής’. Χρησιμοποιώντας στοιχεία και από τις δύο παραδόσεις, η ομιλία μου σκιαγραφεί τη σχέση σκιάς και απουσίας, αναδεικνύοντας τη λειτουργία της στο πλαίσιο της θεματικής και της αισθητικής του συγκεκριμένου έργου.

Λουϊζα Καραπιδάκη: «Η απουσία ως σημείο αναφοράς στην τέχνη»
Στις εικαστικές τέχνες, η «απουσία» δημιούργησε τις μεγαλύτερες καινοτομίες στην ιστορία. Αρχικά η απουσία μέρους μιας απεικόνισης είχε κυρίως συμβολικό χαρακτήρα, πέρα από την αισθητική, και ενίοτε αποτελούσε έναν κώδικα επικοινωνίας με το θεατή. Στη συνέχεια η «απουσία» κυριάρχησε και αποτέλεσε καινοτόμο τρόπο έκφρασης ή και αυτόνομη θεματική. Το έργο «Απουσία» της Κωνσταντίνας Κατρακάζου, πραγματεύεται εννοιολογικά την απουσία κυρίως ως έλλειψη/ κενό της παρουσίας.

Νίκος Καραπιδάκης: «Η απουσία, δουλειά (και δουλεία) του ιστορικού»
Γενικεύοντας, έστω, θα λέγαμε ότι η δουλειά του ιστορικού συνίσταται σε μια προσπάθεια επαναφοράς των απόντων. Νεκρών συνήθως, που μιλούσαν διαφορετικές ή ξένες γλώσσες, και άφησαν κατάλοιπα αποσπασματικά και συχνά "κατασκευασμένα" ώστε να περνούν ένα μήνυμα. Δεν βρίσκονται πια εκεί για να τους ρωτήσεις να σου επιβεβαιώσουν κάτι, για να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με την εικόνα που φτιάχνεις γι' αυτούς, με την ιδέα σου γι' αυτούς. Και ανά πάσα στιγμή ο ιστορικός γνωρίζει ότι η δουλειά του δεν μπορεί να είναι ανεπηρέαστη από το δικό του περιβάλλον, από τις δικές του προκαταλήψεις, από την ιδεολογία του.
Νομιμοποιείται εντέλει να ασκεί τη δουλειά του; Ή μήπως είναι ακριβώς υποχρεωμένος να υφίσταται την αναζήτησή του ως δουλεία στην υπηρεσία της επαναφοράς του χαμένου νοήματος των πραγμάτων και των ανθρώπων;

Δήμητρα Μακρυνιώτη: «Η μετασχηματιστική δυναμική της απουσίας»
Η αίσθηση της απουσίας και της συνεπαγόμενης απώλειας προσεγγίζονται συνήθως μέσω ενός αρνητικού προσήμου: παραπέμπουν σε πρακτικές απόσυρσης από την δημόσια και πολιτική σφαίρα, συνεπάγονται πένθος και μελαγχολία και υποδηλώνουν γι αυτό το λόγο τη στροφή του υποκειμένου προς τον εαυτό του. Στην παρέμβαση που ακολουθεί θα αμφισβητήσω αυτή τη συμβατική συνεπαγωγή και θα αναδείξω τη  μετασχηματιστική τους δυναμική. Όπως θα υποστηρίξω, η νοηματόδοση της απουσίας και του απόντος/ νεκρού σώματος δεν συμμορφώνεται απαραίτητα με τις κυρίαρχες και επιβεβλημένες νόρμες, ούτε και περικλείεται με επιτυχία στη ζώνη του επέκεινα, διατηρώντας τα ρητά όρια ανάμεσα στο σώμα που είναι και στο σώμα που απουσιάζει. Αντίθετα, διατρέχεται από μια μετασχηματιστική δυναμική που υπονομεύει τις πεπατημένες σημασίες και γίνεται το έναυσμα για την ανάδυση νέων σχέσεων οικειότητας, νέων μορφών συλλογικότητας και εναλλακτικών μορφών διεκδίκησης και αντίστασης.

Αλεξάνδρα Μουρίκη: «Η απουσία, το αόρατο και η δημιουργία»
Ένα σημαντικό τμήμα της σύγχρονης φιλοσοφικής σκέψης ασκήθηκε ως λόγος κριτικός του σχεδίου της νεοτερικότητας και συσχετίστηκε με την άρση εκείνων των βεβαιοτήτων επί των οποίων είχε  θεμελιωθεί η αντίληψη του κόσμου ως εικόνας και του Είναι ως απόλυτης θετικότητας και συνεκτικής παρουσίας. Προσδιορίστηκε, με άλλα λόγια, ως κριτική ή αποδόμηση της μεταφυσικής της παρουσίας, αναδεικνύοντας την απουσία ως αντι-μεταφυσική τοποθέτηση (Derrida). Υπάρχει ωστόσο και μία άλλη λογική η οποία ανατοποθετεί τη σχέση παρουσίας-απουσίας με όρους ορατού-αόρατου και αναστρεψιμότητας (Merleau-Ponty). Υπ’ αυτήν την οπτική,  η απουσία δεν είναι πρωτίστως μια έννοια αντιμεταφυσική, αντιπαρατιθέμενη στη μεταφυσική της παρουσίας. Είναι μάλλον πηγή κάθε παρουσίας, ένα αόρατο που αποτελεί την ίδια τη δυνατότητα του ενεργού, οντικού ορατού, την ιδεατότητα του αισθητού, διασφαλίζοντας τη διαρκή ανοικτότητα και διαφοροποίηση του Είναι, το οποίο, ως εκ τούτου, δεν νοείται ως έσχατη πραγματικότητα αλλά μάλλον ως πεδίο δυνατοτήτων και ανάδυσης του άλλου και του νέου. Υπ’ αυτήν την έννοια, η απουσία δεν είναι το αντίθετο της παρουσίας, αλλά ώθηση δημιουργίας.

Παναγιώτης Πανόπουλος: «Ήχος και ακουσματική εμπειρία: η φωνή μεταξύ παρουσίας και απουσίας»
Πού εντοπίζεται ο ήχος; Στα πράγματα που δονούνται ή στα κύματα του αέρα που φτάνει στ’ αυτιά μας; Και η φωνή, πού κατοικεί; Μέσα στο σώμα μας ή μήπως στην πνοή που το εγκαταλείπει τη στιγμή που αρθρώνουμε το λόγο; Όσο για τη μουσική, που λέμε ότι κάποτε αναδύθηκε μέσα απ’ τον ήχο, η πρόσφατη ιστορία της καταγράφει μια αντίθετη πορεία, μια επιστροφή σ’ αυτόν. Καθοριστική στιγμή αυτής της αναστροφής υπήρξε η ανάδειξη της ακουσματικής εμπειρίας, της αυτονόμησης του ήχου από την πηγή του. Ερωτήματα και διαπιστώσεις για την παρουσία/ απουσία της φωνής των προσώπων και του ήχου των πραγμάτων.

Ηλίας Παπαγιαννόπουλος:  «Η απώλεια της μνήμης και η απώλεια ως μνήμη»
Λαμβάνοντας αφορμή από ένα έργο της νεοελληνικής λογοτεχνίας (‘Η γραμμή του ορίζοντος’ του Χρήστου Βακαλόπουλου) και συνδυάζοντάς το με μια προβληματική που ξεκινώντας από τον Μπένγιαμιν φτάνει μέχρι τον Ντερριντά, στην εισήγηση θα τεθεί το ζήτημα μιας ιδιαίτερης μορφής συλλογικής μνήμης, η οποία δεν βασίζεται στην αρραγή συνέχεια με το παρελθόν, αλλά, απεναντίας, στην ασυνέχεια και στην απώλεια της αίσθησης του ανήκειν σε μια οργανική παράδοση. Το καθοδηγητικό ερώτημα αφορά εδώ τον τρόπο με τον οποίο μια ορισμένη μορφή απουσίας και μια ορισμένη διαδικασία απο-θεμελίωσης ιδρύει μια διαχρονική συνείδηση του συνανήκειν.

Θανάσης Χατζόπουλος: «Η απουσία ως ιχνηλασία»
Για να μπορέσει η απουσία να εγγραφεί ως τέτοια είναι απαραίτητο να αποτυπωθεί στα ίχνη μιας προηγηθείσας παρουσίας. Η έλλειψη αυτού του προηγούμενου και των ιχνών που το πιστοποιούν οδηγεί σε μια σύγχυση ανάμεσα σε παρουσία και απουσία είτε με τη μορφή του αγνοούμενου είτε με εκείνην του παρόντος-απόντος, εντέλει οδηγεί σε μια αδυναμία εγγραφής τόσο της απουσίας όσο και της παρουσίας. Έτσι η ιχνηλασία δεν είναι παρά μια συμβολική διαδικασία αποτύπωσης και αναγνώρισης αυτού που υπήρξε και δεν υπάρχει πλέον.