Αθήνα 8.7.2013, 13:32

"Ελληνικές Επιστημονικές Δημοσιεύσεις 1996-2010: Βιβλιομετρική ανάλυση ελληνικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά - Scopus" είναι το θέμα μιας νέας μελέτης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ).

Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, η μελέτη αποτυπώνει τα βασικά χαρακτηριστικά της επιστημονικής συγγραφικής δραστηριότητας των ελληνικών φορέων και τη θέση που καταλαμβάνει η Ελλάδα στο διεθνές περιβάλλον. Βασίζεται σε στοιχεία από τη διεθνή βιβλιογραφική βάση δεδομένων Scopus και είναι η τρίτη σε μια σειρά μελετών που έχει καθιερώσει το ΕΚΤ, με σκοπό τη δημιουργία αξιόπιστης βάσης παρουσίασης και παρακολούθησης της εξέλιξης των στοιχείων που προσδιορίζουν το ερευνητικό περιβάλλον της Ελλάδας, συγκρινόμενο με το αντίστοιχο των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ.

Με την παρουσίαση δεικτών που προκύπτουν από τις δύο καθιερωμένες διεθνώς βάσεις δεδομένων (Web of Science της Thomson Reuters: οι δύο προηγούμενες μελέτες, και Scopus του Εlsevier: παρούσα έκδοση), το ΕΚΤ δίνει μια πληρέστερη εικόνα για σημαντικούς δείκτες που χαρακτηρίζουν την τρέχουσα πραγματικότητα, αλλά και την εξέλιξη της επιστημονικής παραγωγής της χώρας, και διευρύνει τον αριθμό των ελληνικών δημοσιεύσεων και τα επιστημονικά πεδία που καλύπτονται. Προσδιορίζονται έτσι πληρέστερα οι καθιερωμένοι βιβλιομετρικοί δείκτες που αποτυπώνουν την τρέχουσα πραγματικότητα της ελληνικής ερευνητικής δραστηριότητας, με τρόπο αξιοποιήσιμο στο επίπεδο της διαμόρφωσης πολιτικών, έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, τα στοιχεία της Scopus επιβεβαιώνουν ότι την περίοδο 1996-2010 οι ελληνικές δημοσιεύσεις τοποθετούνται δυναμικά στο διεθνές περιβάλλον όσον αφορά την απήχηση, την πρωτοτυπία, την ποιότητα και την αναγνωρισιμότητα. Οι συνολικοί δείκτες και η θέση της Ελλάδας στην ΕΕ, τον ΟΟΣΑ και διεθνώς αναβαθμίζονται, η απήχηση των δημοσιεύσεων αυξάνεται και οι επιδόσεις των φορέων βελτιώνονται. Ο αριθμός των αναφορών στις ελληνικές δημοσιεύσεις, ο οποίος αποτελεί και τη βάση για τον υπολογισμό των βιβλιομετρικών δεικτών, συνεχίζει να αυξάνεται.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι όπως προκύπτει από τα στοιχεία της βάσης Scopus, την πενταετία 2006-2010, οι ελληνικές δημοσιεύσεις με 4,98 αναφορές ανά δημοσίευση ξεπερνούν τον μέσο όρο αναφορών στον ΟΟΣΑ (4,79). Ακόμα, καταγράφεται υψηλή απήχηση σε όλα τα επιστημονικά πεδία, με την υψηλότερη απήχηση στο πεδίο "Ανθρωπιστικές Επιστήμες" (σχετικός δείκτης απήχησης: 1,14 με παγκόσμιο μέσο όρο 1), και ακολουθούν τα πεδία "Μηχανική και Τεχνολογία" (1,12), "Γεωργικές Επιστήμες" (0,99), "Φυσικές Επιστήμες" (0,97), "Ιατρική και Επιστήμες Υγείας" (0,93) και "Κοινωνικές Επιστήμες" (0,81).

Η μελέτη περιλαμβάνει αναλυτικά στοιχεία για 95 φορείς που ομαδοποιούνται σε 8 κατηγορίες (Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς, Δημόσιοι Φορείς Υγείας, Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας, Λοιποί Δημόσιοι Φορείς και Λοιποί Ιδιωτικοί Φορείς).

Οι διαδραστικοί χάρτες παρουσιάζουν στοιχεία για την επιστημονική παραγωγή κάθε περιφέρειας, όπως προκύπτει από τον αριθμό των επιστημονικών δημοσιεύσεων που παράγουν οι φορείς που είναι εγκατεστημένοι σε αυτήν, την απήχηση σε διεθνές επίπεδο (αριθμός αναφορών και σχετικός δείκτης απήχησης) και τα επιστημονικά πεδία ("Φυσικές Επιστήμες", "Μηχανική & Τεχνολογία", "Ιατρική & Επιστήμες Υγείας", "Γεωργικές Επιστήμες", "Κοινωνικές Επιστήμες" και "Ανθρωπιστικές Επιστήμες") που καλύπτονται σε κάθε περιφέρεια.

Οι χάρτες εμπλουτίζονται συνεχώς, περιλαμβάνοντας επιπλέον δείκτες που αποτυπώνουν την περιφερειακή δυναμική στην έρευνα, όπως η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά έργα του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο για την έρευνα της ΕΕ, ώστε να παρουσιάζεται μια πλήρης εικόνα της περιφερειακής αριστείας και ανταγωνιστικότητας.

Η ανάπτυξη του διαδικτυακού περιβάλλοντος για την ηλεκτρονική έκδοση της μελέτης πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πράξης "Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας/Κοινωνικά Δίκτυα – Περιεχόμενο Παραγόμενο από Χρήστες" (www.epset.gr) που υλοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ψηφιακή Σύγκλιση" (ΕΣΠΑ 2007-2013), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Για τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων και τον υπολογισμό αξιόπιστων βιβλιομετρικών δεικτών, το ΕΚΤ ανέπτυξε εξειδικευμένο λογισμικό, μεθοδολογική προσέγγιση και τεχνικές ελέγχου. Για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων επιλέχθηκε η ηλεκτρονική έκδοση, η οποία περιλαμβάνει διαδραστικά διαγράμματα, με πολλαπλές δυνατότητες παρουσίασης και προσαρμογής στις ανάγκες των αναγνωστών. Επίσης, παρέχεται η δυνατότητα υποβολής σχολίων από τους αναγνώστες, τα οποία θα συμβάλλουν σε έναν δημιουργικό διάλογο για την έρευνα στην Ελλάδα. Η μελέτη είναι διαθέσιμη και στην αγγλική γλώσσα.

Τα αποτελέσματα
Ο αριθμός των ελληνικών επιστημονικών δημοσιεύσεων αυξάνεται συνεχώς έως το 2009, με ρυθμούς σημαντικά μεγαλύτερους από τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΟΣΑ. Το 2010 η συνεχής αυτή ανοδική πορεία ανακόπτεται και η Ελλάδα καταγράφει αρνητικό συντελεστή μεταβολής. Με βάση τα στοιχεία του 2010, η Ελλάδα συμμετέχει στο 2,4% των επιστημονικών δημοσιεύσεων της ΕΕ και στο 0,85% του ΟΟΣΑ, αυξάνοντας κατά πολύ τα μερίδια που είχε το 1996.

Όσον αφορά τον αριθμό των αναφορών, η Ελλάδα παρουσιάζει επίσης, μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ, σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1996-2010. Την πενταετία 2006-2010 οι ελληνικές δημοσιεύσεις έλαβαν 277.130 αναφορές, αριθμός σχεδόν πενταπλάσιος από την περίοδο 1996-2010. 

Την πενταετία 2006-2010, οι ελληνικές δημοσιεύσεις λαμβάνουν κατά μέσο όρο 4,98 αναφορές ανά δημοσίευση, ξεπερνώντας τον μέσο όρο αναφορών στον ΟΟΣΑ (4,79), ενώ στην ΕΕ ο μέσος όρος των αναφορών ανά δημοσίευση είναι 5,52. Την πενταετία 1996-2000 ο μέσος όρος των αναφορών στις ελληνικές δημοσιεύσεις ήταν μόλις 2,45.

Ο σχετικός δείκτης απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων συνεχίζει την ανοδική πορεία που εμφανίζει σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1996-2010, και λαμβάνοντας την τιμή 1,04 εμφανίζεται αντίστοιχος με τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ σε σχέση με την ΕΕ διαμορφώνεται στο 0,90.

Βελτιωμένοι εμφανίζονται επίσης οι υπόλοιποι δείκτες που μετρήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης και σχετίζονται με την αναγνωρις ιμότητα των ελλήνων επιστημόνων και την απήχηση του ερευνητικού τους έργου στη διεθνή κοινότητα. Την πενταετία 2006-2010, το ποσοστό δημοσιεύσεων που λαμβάνουν αναφορές (% cited publications) για τις ελληνικές δημοσιεύσεις διαμορφώνεται σε 65,6%.

Ποιοι παράγουν
Οι τρεις σημαντικότερες κατηγορίες ελληνικών φορέων, ως προς τον αριθμό δημοσιεύσεων, είναι τα Πανεπιστήμια, οι Δημόσιοι Φορείς Υγείας και τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Ακολουθούν τα ΤΕΙ, οι Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς, οι Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας, οι Λοιποί Ιδιωτικοί και τέλος, οι Λοιποί Δημόσιοι Φορείς.

Την πενταετία 2006-2010 η συμμετοχή των Πανεπιστημίων στο σύνολο των ελληνικών δημοσιεύσεων είναι 79% (43.960 δημοσιεύσεις), των Δημόσιων Φορέων Υγείας 14,3% (7.933 δημοσιεύσεις), των Ερευνητικών Κέντρων της ΓΓΕΤ 12%, (6.675 δημοσιεύσεις), των ΤΕΙ 5,2% (2.868 δημοσιεύσεις), των Λοιπών Δημόσιων Ερευνητικών Φορέων 3,3% (1.862 δημοσιεύσεις), των Ιδιωτικών Φορέων Υγείας 2,6% (1.441 δημοσιεύσεις), των Λοιπών Ιδιωτικών Φορέων 2,3% (1.291 δημοσιεύσεις) και των Λοιπών Δημόσιων Φορέων 1,7% (942 δημοσιεύσεις).  

Τα υψηλότερα ποσοστά δημοσιεύσεων με αναφορές επιτυγχάνουν τα  Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ και οι Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας, με ποσοστά 75% και 69,5% αντίστοιχα την πενταετία 2006-2010. Επίσης, υψηλότερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο επιτυγχάνουν οι δημοσιεύσεις που προέρχονται από τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη ΓΓΕΤ και τους Ιδιωτικούς Φορείς Υγείας, με σχετικούς δείκτες απήχησης 1,20 και 1,18 αντίστοιχα.

Τα επιστημονικά πεδία
Για την αποτύπωση της ερευνητικής δραστηριότητας σε επιστημονικούς τομείς  χρησιμοποιήθηκαν τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία: Φυσικές Επιστήμες (Natural Sciences), Μηχανική και Τεχνολογία (Engineering & Technology), Ιατρική & Επιστήμες Υγείας (Medical & Health Sciences), Γεωργικές Επιστήμες (Agricultural Sciences), Κοινωνικές Επιστήμες (Social Sciences) και Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Humanities) καθώς και οι υποκατηγορίες τους, σύμφωνα με το σχετικό εγχειρίδιο Frascati του ΟΟΣΑ.  

Για το 2010 οι περισσότερες ελληνικές δημοσιεύσεις (53,4%) κατατάσσονται στο επιστημονικό πεδίο "Φυσικές Επιστήμες" και ακολουθούν τα πεδία "Ιατρική & Επιστήμες Υγείας" (42%), "Μηχανική & Τεχνολογία" (23,1%), "Κοινωνικές Επιστήμες" (10,7%), "Γεωργικές Επιστήμες" (5,1%) και "Ανθρωπιστικές Επιστήμες" (1,7%).

Την πενταετία 2006-2010, οι σχετικοί δείκτες απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων στα κύρια επιστημονικά πεδία βελτιώνονται. Η υψηλότερη απήχηση (σχετικός δείκτης απήχησης: 1,14) καταγράφεται στο πεδίο "Ανθρωπιστικές Επιστήμες", και ακολουθούν τα πεδία "Μηχανική & Τεχνολογία" (1,12), "Γεωργικές Επιστήμες" (0,99), "Φυσικές Επιστήμες" (0,97), "Ιατρική & Επιστήμες Υγείας" (0,93) και "Κοινωνικές Επιστήμες" (0,81).

Όσον αφορά τις κατηγορίες φορέων οι οποίες εμφανίζουν υψηλές επιδόσεις σε κάθε επιστημονικό πεδίο, διακρίνονται: στο επιστημονικό πεδίο "Φυσικές Επιστήμες" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (σχετικός δείκτης απήχησης 1,11), στο πεδίο "Μηχανική & Τεχνολογία" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (1,25) και οι δημοσιεύσεις των Πανεπιστημίων (1,13), στο πεδίο "Ιατρική & Επιστήμες Υγείας" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (1,22), οι Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας (1,17) και οι Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς (1,03), στο πεδίο "Γεωργικές Επιστήμες" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (1,06) και τα Πανεπιστήμια (1,05), στο πεδίο "Κοινωνικές Επιστήμες" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (1,11) και στο πεδίο "Ανθρωπιστικές Επιστήμες" τα Ερευνητικά Κέντρα της ΓΓΕΤ (2,55) και τα Πανεπιστήμια (1,04).

Συνεργασίες
Στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 1996-2010, παρατηρείται μεγάλη αύξηση στο ποσοστό των δημοσιεύσεων που πραγματοποιούνται με συνεργασία, είτε με ελληνικούς ή είτε με ξένους φορείς. Το 2010 το 62,3% των ελληνικών δημοσιεύσεων είναι προϊόν συνεργασίας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 1996 ήταν 51,5%. Ειδικότερα, το 39,5% των ελληνικών δημοσιεύσεων παράγεται με τη συνεργασία φορέων από το εξωτερικό, ενώ το 32,1% πραγματοποιείται από συνεργασίες μεταξύ ελληνικών φορέων.

Σε όλη την περίοδο 1996-2010 ιδιαίτερη αύξηση σημειώνεται στις συνεργασίες μεταξύ των ελληνικών φορέων, πιθανό αποτέλεσμα της χρηματοδότησης εθνικών κοινοπραξιών για την υλοποίηση ερευνητικών έργων. Ο αριθμός των συνεργασιών με τη διεθνή ερευνητική κοινότητα εμφανίζει επίσης αύξηση, αν και με μικρότερους ρυθμούς από τις ελληνικές συνεργασίες.

Την τελευταία πενταετία 2006-2010 οι Έλληνες επιστήμονες συνεργάσθηκαν με επιστήμονες από 166 χώρες σε όλο τον κόσμο. Ο μεγαλύτερος αριθμός συνεργασιών πραγματοποιείται με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.

Δείκτες
Η συγκέντρωση αξιόπιστων στοιχείων, στατιστικών πληροφοριών και η παραγωγή δεικτών που περιγράφουν την ελληνική επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα είναι μία τις κεντρικές δράσεις στο ΕΚΤ. Μέσα από το ψηφιακό περιβάλλον του www.ekt.gr/metrics οι επισκέπτες αποκτούν ανοικτή πρόσβαση σε:
• Βιβλιομετρικούς δείκτες που αποτυπώνουν τις επιδόσεις των ελληνικών επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. 
• Εθνικά στατιστικά στοιχεία για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και  Καινοτομία. 
• Ειδικές Εκθέσεις (Intelligent Reports) σχετικά με τις επιδόσεις των Ελλήνων ερευνητών, τις γεωγραφικές και θεματικές περιοχές αριστείας
• Διαδραστικούς χάρτες που απεικονίζουν σε κάθε ελληνική περιφέρεια δεδομένα και δείκτες που αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά της στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία. 
• Σύγχρονα Συστήματα Διαχείρισης της Πληροφορίας για την Ερευνητική Δραστηριότητα (Current Research Information Systems - CRIS).

Μερικές από τις εκδόσεις του ΕΚΤ που διατίθενται στο www.ekt.gr/metrics είναι οι ακόλουθες: α) Ελληνικές Επιστημονικές Δημοσιεύσεις 1996-2010: Βιβλιομετρική ανάλυση ελληνικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά – Web of Science, β) Ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις 1993-2008: Βιβλιομετρική ανάλυση ελληνικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, γ) Τομέας Βιοεπιστημών: Ελληνικές Επιστημονικές Δημοσιεύσεις 2000-2010, δ) Τομέας Φυσικών Επιστημών: Ελληνικές Επιστημονικές Δημοσιεύσεις 2000-2010, ε) 5 years of Excellence in the European Research Area, 2007-2011, The case of Greece, στ) Επιστημονική Αριστεία στις Περιφέρειες Σύγκλισης της ΕΕ, 2007 - 2012: η περίπτωση της Ελλάδας, ζ) Οι προτεραιότητες της ευρωπαϊκής έρευνας στις Κοινωνικο-οικονομικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες: Η συμμετοχή της Ελλάδας (2007-2012).

Σημειώνεται ότι, με στόχο την καλύτερη απεικόνιση και ανάδειξη της περιφερειακής διάστασης της ελληνικής επιστημονικής και ερευνητικής δραστηριότητας, το ΕΚΤ αποτύπωσε σε διαδραστικούς χάρτες τους βασικούς βιβλιομετρικούς δείκτες σε κάθε ελληνική περιφέρεια (http://metrics.ekt.gr/map-diagrams). Η μελέτη διατίθεται διαδικτυακά με ανοικτή πρόσβαση στη διεύθυνση www.ekt.gr/metrics/report03.

Το ΕΚΤ
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης αποτελεί επιστημονική εγκατάσταση εθνικής χρήσης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ως υποδομή εθνικής εμβέλειας, το ΕΚΤ έχει θεσμικό ρόλο τη συλλογή, οργάνωση και διάχυση της επιστημονικής και τεχνολογικής πληροφορίας, εντός και εκτός της χώρας. Παράλληλα, παρέχει πληροφόρηση για θέματα έρευνας και καινοτομίας, και υποστηρίζει τη συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα και την αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων. 

Με διαρκή παρουσία στην ελληνική επιστημονική κοινότητα από το 1980, το ΕΚΤ αξιοποιεί τις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών, σε συνδυασμό με σύγχρονες επιχειρησιακές μεθόδους, ώστε να αναπτύσσει καινοτόμες δράσεις, προσανατολισμένες στην ενίσχυση της ανοικτής πρόσβασης σε ψηφιακό περιεχόμενο επιστήμης και πολιτισμού. Για τον σκοπό αυτό συνεργάζεται με σημαντικούς φορείς παραγωγής έγκριτου περιεχομένου, όπως βιβλιοθήκες, αρχεία, μουσεία, ερευνητικά κέντρα.

Περισσότερες από 5.500.000 ψηφιακές σελίδες ηλεκτρονικών αποθετηρίων, επιστημονικών περιοδικών και ψηφιακών βιβλιοθηκών διατίθενται ήδη από τον δικτυακό τόπο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας (www.epset.gr), το κύριο αναπτυξιακό έργο του ΕΚΤ, που διαμορφώνει την ηλεκτρονική υποδομή για την επιστημονική πληροφόρηση και τα ερευνητικά δεδομένα. 

* Διευθύνσεις στο Διαδίκτυο