Με την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας (MoU) την Τετάρτη, 19 Ιανουαρίου 2022 στις 4.00μ.μ. (απευθείας μετάδοση από το Κανάλι του ΕΚΠΑ στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=EwHI5xWLaZM), ξεκινά η συνεργασία του Πανεπιστημίου του Harvard, μέσω της Σχολής Δημόσιας Υγείας «Harvard Chan School», και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα δύο Πανεπιστήμια θα συνεργασθούν μέσω του Κόμβου Αριστείας του ΕΚΠΑ για το Άσυλο και την Μετανάστευση.

Ειδικότερα, το Harvard Chan School και το ΕΚΠΑ θα συνεργαστούν για:

- Να προσφέρουν ευκαιρίες για κοινή διδασκαλία και μάθηση ενώνοντας τις κοινότητες του Harvard Chan School και του ΕΚΠΑ σε ένα κοινό σκοπό.

- Να παρέχουν τη δυνατότητα σε ακαδημαϊκούς και φοιτητές, που είναι οι ίδιοι πρόσφυγες και αναγκαστικοί μετανάστες, να συμμετέχουν με την κατάλληλη οικονομική υποστήριξη.

- Να εισαγάγουν καινοτόμες προοπτικές στην εξέλιξη της εφαρμοσμένης μεταναστευτικής έρευνας (π.χ. διερευνώντας αποτελεσματικές στρατηγικές υποστήριξης ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών με σκοπό την επίτευξη των στόχων τους, αναπλαισιώνοντας τις  κεντρικές προτεραιότητες της μεταναστευτικής διαχειριστικής πολιτικής).

Τα δύο Πανεπιστήμια μέσω της συνεργασίας τους θα οργανώσουν ένα εντατικό θερινό σχολείο για Προσφυγικές και Μεταναστευτικές Σπουδές, διάρκειας τριών εβδομάδων, το οποίο θα συνδυάζει διαλέξεις, σεμινάρια και εργασίες πεδίου σε ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα σπουδών που θα καλύπτει τις νομικές, πολιτικές, ιατρικές και επικοινωνιακές διαστάσεις των υπαρχουσών περιφερειακών μεταναστευτικών ροών και προτύπων. 

Επίσης, θα παράσχουν την ευκαιρία για φοιτητές του Harvard Chan School να ασχοληθούν με συγκεκριμένα ερευνητικά θέματα υπό την επίβλεψη του διδακτικού προσωπικού του Κέντρου για την Υγεία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα FXB (FXB Center for Health and Human Rights) στο Harvard Chan School και σε συνεργασία με τον Κόμβο Αριστείας για το Άσυλο και την Μετανάστευση του Ε.Κ.Π.Α., το διδακτικό προσωπικό και τους φοιτητές του.

Παράλληλα, μέσω της συνεργασίας θα υπάρξει διεύρυνση της ικανότητας του Κέντρου για την Υγεία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα FXB (FXB Center for Health and Human Rights) στο Harvard Chan School να φέρει κοντά ομάδες επαγγελματιών, διδακτικό προσωπικό και άλλους ειδικούς για να αναλύσουν και να διατυπώσουν προτάσεις για στοχευμένες πολιτικές και να συνεργαστούν προς την θέσπιση πολιτικών παρεμβάσεων για την πραγμάτωση των ευρημάτων. Οι φοιτητές και των δύο Πανεπιστημίων θα είναι στο επίκεντρο αυτών των δράσεων.

O Κόμβος Αριστείας για το Άσυλο και την Μετανάστευση του ΕΚΠΑ αποτελεί μια διεπιστημονική συνεργασία 4 Σχολών και Τμημάτων του: της Νομικής Σχολής, με συντονίστρια την καθηγήτρια κ. Μαρία Γαβουνέλη, της Σχολής Επιστημών Υγείας, με συντονιστή τον καθηγητή και Κοσμήτορα κ. Εμμανουήλ Πικουλή, κάτοχο έδρας Jean Monnet in Humanitarian Medicine and Response in Action, του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, με συντονίστρια την καθηγήτρια κ. Εμμανουέλα Δούση, κάτοχο έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, και του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, με συντονιστή τον καθηγητή και Πρόεδρο κ. Γεώργιο Πλειό.

«H εξωστρέφεια και ο διεθνής προσανατολισμός του Πανεπιστημίου αποτελεί σημαντικό στρατηγικό στόχο, τονίζει χαρακτηριστικά ο Πρύτανης του Ιδρύματος, καθηγητής Μ.-Α. Δημόπουλος, «Η στρατηγική αυτή στοχεύει στην προώθηση του εκπαιδευτικού, ερευνητικού και κοινωνικού έργου του Πανεπιστημίου και την ανάδειξη της διεθνούς φυσιογνωμίας του. Το ΕΚΠΑ συνεργάζεται με Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα, διεθνή δίκτυα Πανεπιστημίων, καθώς και εκπαιδευτικές οργανώσεις παγκοσμίως, με στόχο την ενίσχυση των ερευνητικών συνεργασιών και της κινητικότητας των φοιτητών, του ακαδημαϊκού προσωπικού, των ερευνητών και του λοιπού ανθρώπινου δυναμικού του. Η προώθηση διαπανεπιστημιακών συνεργασιών μέσω Διεθνών Συμφωνιών Συνεργασίας δίνει τη δυνατότητα σε μέλη Δ.Ε.Π. του ΕΚΠΑ να συνεργαστούν αποτελεσματικά με μέλη Δ.Ε.Π. άλλων Πανεπιστημίων με σκοπό την ανάπτυξη ερευνητικών συνεργασιών και προγραμμάτων προς όφελος της ακαδημαϊκής κοινότητας, την οργάνωση επιστημονικών συναντήσεων (ημερίδων, συμποσίων, συνεδρίων, κ.ά.) και τη συμμετοχή σε διδακτικές δραστηριότητες και διαλέξεις που συμβάλλουν στη μετάδοση της επιστημονικής γνώσης».

Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Κόμβος Αριστείας για το Άσυλο και την Μετανάστευση είναι μια νέα ανεξάρτητη ερευνητική δομή με αντικείμενο την έρευνα στον χώρο των προσφυγικών και μεταναστευτικών σπουδών, την ανάπτυξη δράσεων διδασκαλίας και έρευνας στο πεδίο, την παραγωγή κειμένων πολιτικής στο χώρο σε στενή συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς θεσμούς, την υποστήριξη των σχετικών δράσεων, έργων και παρεμβάσεων της Πολιτείας καθώς και των αντίστοιχων υλοποιούμενων από την Κοινωνία των Πολιτών. 

Φιλοδοξία των διοργανωτών είναι να αναδείξουν τον Κόμβο στο σημαντικότερο ερευνητικό κέντρο για τα θέματα αυτά στον χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της ευρύτερης Μεσογείου.

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο μιας πρωτοφανούς για τα Ευρωπαϊκά δεδομένα μετακίνησης πληθυσμών, που δημιούργησε σημαντικά πολιτικά και πρακτικά προβλήματα και έφερε την χώρα στα πρωτοσέλιδα των δελτίων ειδήσεων στον πλανήτη. 

Ήδη από το ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες κατέφθασαν στα Ελληνικά νησιά. Τα προσφυγικά αυτά ρεύματα αποτελούν ένα μέρος του συνόλου των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη και ένα ακόμα μικρότερο μέρος των μεταναστευτικών ροών παγκοσμίως. Στο πλαίσιό τους καταγράφεται μια πλειάδα μορφών μετακίνησης πληθυσμών, που συνιστά το ευρύτερο φαινόμενο. Κάποιοι πληθυσμοί που μετακινούνται για να ξεφύγουν από εμπόλεμες περιοχές, άλλοι προς εξεύρεση εργασίας και καλύτερων συνθηκών ζωής, τρίτοι επειδή η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο από εμφυλίους πολέμους και άλλες ένοπλες συγκρούσεις, ορισμένοι επειδή η ζωή τους κινδυνεύει λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων ή τρόπου ζωής και τελευταία μετακινούνται μεγάλες ομάδες ανθρώπων επειδή η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται ραγδαία και στερεί από τροφή και νερό. Επιπρόσθετα, αυτή η μορφή μετανάστευσης, η κλιματική, έχει συχνά ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη συγκρούσεων μεταξύ κλιματικών μεταναστών και γηγενών κατοίκων, γεγονός που προκαλεί μια δευτερογενή μετανάστευση των πρώτων, των δεύτερων ή και των δυο. 

Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, της συμμετοχής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και της μορφολογίας των συνόρων της, συγκαταλέγεται σε εκείνες τις χώρες που δέχονται -και κατά πάσα πιθανότητα θα δέχεται και στο μέλλον- μεγάλα κύματα προσφύγων και μεταναστών. Πέραν αυτών, η Ελλάδα υπήρξε για πολλά χρόνια χώρα αναχώρησης μεταναστών, προσφάτως συμβάλλοντας στο φαινόμενο που αποκαλείται πλέον brain drain. Επί τη βάσει αυτών των δεδομένων αλλά και επί τη βάσει των εξελίξεων στην περιοχή των επιστημών, έχει ήδη παραχθεί ένας σχετικά μεγάλος όγκος επιστημονικών μελετών, ερευνών και εκδόσεων ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν στη χώρα με επιτυχία ξενόγλωσσα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο ευρύτερο πεδίο των προσφυγικών και μεταναστευτικών σπουδών, συμπεριλαμβανομένου του ΕΚΠΑ. Έτσι, η χώρα εξελίσσεται σε προνομιακό πεδίο για την ανάπτυξη προσφυγικών και μεταναστευτικών σπουδών (refugee studies) ή ευρύτερα του τομέα της μελέτης των μετακινούμενων πληθυσμών. Με βάση τον ρόλο και την θέση του Πανεπιστημίου Αθηνών στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, η παρουσία του στην επιστημονική πρωτοπορία είναι φυσική και απολύτως αναμενόμενη.

Αποστολή του Κόμβου Αριστείας είναι η ανάπτυξη κοινών δράσεων και προγραμμάτων σε όλο το εύρος του Πανεπιστημίου Αθηνών με άμεσο διεθνές αντίκτυπο. Για τον σκοπό αυτό υπογράφεται ήδη Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου του Harvard (δια του Harvard T.H. Chan School of Public Health και του FXB Center for Health & Human Rights), δημιουργώντας ευκαιρίες τόσο για κοινή διδασκαλία και μάθηση όσο και για την ενίσχυση καινοτόμων μορφών εφαρμοσμένης έρευνας σε θέματα σχετικά με τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές.

Η πρώτη από αυτές τις κοινές δράσεις είναι ένα Θερινό Σχολείο τριών εβδομάδων, το οποίο θα λειτουργήσει τον Ιούλιο 2022. Με ένα πλήρες πρόγραμμα μαθημάτων και δραστηριοτήτων που αναπτύχθηκε από δυο πανεπιστήμια, το Θερινό Σχολείο θα προσφέρει υψηλού επιπέδου εξειδικευμένη γνώση αλλά και εμπειρία πεδίου στην Αθήνα, στο Ναύπλιο (με την συνεργασία του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Harvard) και στην Λέσβο. Η επιλογή των μετεχόντων γίνεται από τα δυο πανεπιστήμια αλλά το θερινό σχολείο θα είναι ανοικτό και σε φοιτητές και νέους ερευνητές υψηλών προδιαγραφών από άλλα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Το πρόγραμμα είναι αυτοχρηματοδοτούμενο ενώ σημειώνεται ήδη προθυμία ενίσχυσης και συμμετοχής από ικανό αριθμό θεσμών, ιδρυμάτων και μη κυβερνητικών οργανώσεων. 

Η παρουσίαση του Θερινού Σχολείου θα γίνει την Τετάρτη, 19 Ιανουαρίου 2022 στις 16.00 ενώπιον της Υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως και του πρέσβη των ΗΠΑ την Ελλάδα Geoffrey R. Pryatt. Κατά την διάρκεια της διαδικτυακής συνάντησης, θα υπογραφεί και το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ των δυο πανεπιστημίων από τον καθηγητή κ. Α-.Μ. Δημόπουλο, Πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και την καθηγήτρια Jane J. Kim, Dean for Academic Affairs at the Harvard T.H. Chan School of Public Health και K.T. Li Professor of Health Economics in the Department of Health Policy and Management and the Center for Health Decision Science.     

1. Ο Κόμβος είναι η πρώτη κοινή θεσμική προσπάθεια συνεργασίας τεσσάρων σχολών και τμημάτων: της Νομικής Σχολής, της Ιατρικής Σχολής, του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης και του Τμήματος Επικοινωνίας & Μέσων Ενημέρωσης, του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εγκαινιάζει επίσης την πρώτη θεσμική συνεργασία μεταξύ ελληνικού πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου του Harvard και μάλιστα σε ένα θέμα αιχμής για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.    

2. Η νέα ερευνητική δομή καταδεικνύει την συνέργεια υφισταμένων δράσεων της Νομικής Σχολής, της Ιατρικής Σχολής και των Τμημάτων Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης και Επικοινωνίας & Μέσων Ενημέρωσης της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και στηρίζεται σε μακρά ερευνητική και διδακτική εμπειρία, εδραζόμενη ιδίως στις εξής δράσεις:

Η Νομική Σχολή, δια του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο (Research Center for Public International Law – Athens PIL) και συντονίστρια την καθηγήτρια κ. Μαρία Γαβουνέλη, 

- συντονίζει ήδη μια μείζονα ερευνητική προσπάθεια με θέμα: Borderless Sovereignty και ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα μετανάστευσης,

- μετέχει σε δίκτυο Jean Monnet με θέμα Migration & Asylum Policies Systems – MAPS σε συνεργασία με εννέα άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, 

- έχει ήδη εμπειρία οργάνωσης τριετούς σειράς σεμιναρίων και θερινού σχολείου για Migration flows: Challenges and perspectives under International and European Union Law ως μέρος ενός Jean Monnet module

- περιλαμβάνει σχετικά μαθήματα στα προγράμματα διδασκαλίας των αγγλόφωνων μεταπτυχιακών προγραμμάτων LL.M. in International & European Law και LL.M. Programme in International & European Studies. 

Η Ιατρική Σχολή, με συντονιστή τον καθηγητή κ. Εμμανουήλ Πικουλή, κάτοχο ήδη Έδρας Jean Monnet in Humanitarian Medicine and Response in Action (2020-2023), έχει αναπτύξει ένα νεωτεριστικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα MSc Programme on Disaster Medicine and Global Health, με διδασκαλία στα ελληνικά και στα αγγλικά, το οποίο περιλαμβάνει πέραν της παραδοσιακής διδασκαλίας και ένα εξαιρετικό σκέλος βιωματικής πρακτικής εξάσκησης, που οδηγεί σε περαιτέρω εξειδίκευση σε Global Health ή Disaster Medicine. 

Το Τμήμα Επικοινωνίας & Μέσων Ενημέρωσης, με συντονιστή τον καθηγητή κ. Γεώργιο Πλειό, έχει αναπτύξει, σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, ένα εντατικό αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα MSc Programme in Media and Refugee/Migration Flows, το οποίο οδηγεί σε περαιτέρω εξειδίκευση επί News media of refugee flows ή Communication management of refugee/migration flows.  Στο πλαίσιο αυτού του ΠΜΣ διοργανώνεται θερινό σχολείο διάρκειας δυο εβδομάδων στη Λέσβο, με εφαρμοσμένο κυρίως προσανατολισμό. Στο πρόγραμμα διδάσκουν καθηγητές και από άλλες χώρες με εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία, όπως από τη Μ. Βρετανία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, την Τουρκία κ.ά. Το ΠΜΣ συνεργάζεται με σειρά οργανισμών όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ο ΔΟΜ, οι Γιατροί του Κόσμου,  Άρσις, Μετάδραση, Action Aid, Solidarity Now, κ.ά. 

Το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης, με συντονίστρια την καθηγήτρια κ. Εμμανουέλα Δούση, κάτοχο έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, έχει ήδη αναπτύξει, εδώ και 20 χρόνια, ένα αγγλόφωνο Master’s Programme in South-East European Studies: Politics, History and Economics, με ισχυρό διεπιστημονικό χαρακτήρα, το οποίο μελετά εις βάθος καίρια ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.  

Έχει ήδη εμπειρία οργάνωσης σειράς σεμιναρίων και ετήσιου θερινού σχολείου από το 2015 για ζητήματα που συνδέονται με το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Moving the EU forward) ως μέρους ενός Jean Monnet Module (2015-2018) και στη συνέχεια ως αυτοχρηματοδοτούμενου έργου.