Αθήνα 5.1.2011, 19:23

Του ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ*
Σε συνθήκες εξάρτησης μιας μικρής χώρας σε δεινή κρίση, εξάρτησης που αφορά τόσο τα χρηματοοικονομικά μέσα, όσο -περισσότερο- και τα βασικά αγαθά κατανάλωσης και επένδυσης, δύο βασικοί στρατηγικοί δρόμοι προσφέρονται: ο «ρεφορμιστικός», που συνεπάγεται υποταγή, και ο «επαναστατικός», που συνεπάγεται στάση πληρωμών και δραστική υποτίμηση της εξωτερικής αξίας του νομίσματος (στην περίπτωσή μας αντικατάστασή του).

Ο πρώτος επιδαψιλεύει μία σταδιακή προσαρμογή της χώρας σε ένα κατώτερο επίπεδο στην παγκόσμια κλίμακα ευημερίας με ψαλιδισμένα και συνεχώς φθίνοντα, αλλά στοιχειωδώς υπαρκτά, τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής λειτουργίας. Ο δεύτερος υπόσχεται μία νέα αρχή και μία ανασυγκρότηση της χώρας προς την αυτοδύναμη ανάπτυξη και την αυτάρκεια, στο περιθώριο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος για αρκετά χρόνια (5-10 τουλάχιστον).

Η επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής δεν είναι αμιγώς οικονομικό ζήτημα αλλά περισσότερο θέμα κοινωνικών παραγόντων και καθόλου λιγότερο εθνικών, που σίγουρα περιορίζουν τους βαθμούς ελευθερίας του συστήματος. Τελικά η επιλογή είναι ένα παιγνίδι η διεξαγωγή και έκβαση του οποίου δεν εξαρτάται μόνο από τις δικές μας επιθυμίες αλλά και από τον πίνακα αντιδράσεων των άλλων και κυρίως των μεγάλων διεθνών παικτών.

Τονίζεται από όλους ότι μόνο η ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματική διέξοδο (σίγουρα αποτελεί αναγκαία συνθήκη, δεν ξέρουμε, όμως, αν είναι και ικανή για το μέγεθος και τον επείγοντα χαρακτήρα της κρίσης που αντιμετωπίζουμε). Αλλά η ανάπτυξη, σχεδόν εξ’ ορισμού, είναι ένας «επαναστατικός» μηχανισμός πυροδότησης που αμφισβητεί και σίγουρα διευρύνει την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Εάν δεν ξεπέσει σε μια μεταμοντέρνα διαδικασία εκσυγχρονισμού για την συντήρηση της μεγέθυνσης, που -νομίζω- είναι ανούσιο υποκατάστατο της πραγματικής και ανατρεπτικής ανάπτυξης την οποία έχει ανάγκη εδώ και πολλά χρόνια και πολύ περισσότερο σήμερα η χώρα μας, αποτελεί μονόδρομο για την μακροπρόθεσμη διατήρηση της ευημερίας αν όχι της επιβίωσής μας.

Κατόπιν αυτών, δεν είναι παράξενη η παρόρμηση στην υιοθέτηση της «επαναστατικής» λύσης που συνεπαίρνει αρκετούς (και τον γράφοντα), σαν της ενδεδειγμένης για την ανάταση της χώρας σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Μιας λύσης, όμως, που ολοφάνερα οδηγεί σε δραματική μεταβολή του τρόπου ζωής της πλειονότητας των πολιτών για 5-7 έτη. Επομένως, που δεν επιτρέπει σε κανένα να αγνοεί τις δυσχέρειες που εγκυμονεί στο βραχυπρόθεσμο μεταβατικό διάστημα και οι οποίες, πιθανόν, να ξεπερνούν τις σημερινές αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και του έθνους.

Ας δεχθούμε ότι είμαστε καταδικασμένοι να ακολουθήσουμε την «ρεφορμιστική» λύση. Θα πρέπει να το κάνουμε εκμεταλλευόμενοι τον χρόνο που μας παρέχεται πριν από πιθανή ακούσια, βίαιη κατάρρευση, χωρίς να αγνοούμε τις ανατροπές που επιτάσσει η πραγματική ανάπτυξη.

Δηλαδή, να το κάνουμε με βασικούς γνώμονες:
α) Την ισοκατανομή του παραγόμενου πλούτου μέσα από ένα σύστημα αμοιβών που, κατ’ αρχήν, κατανέμει δίκαια το πλεόνασμα σε εργασία και κεφάλαιο αλλά και ανταμοίβει τους εργαζόμενους ανάλογα με τον πλούτο που πραγματικά παράγουν. Η άρση κάθε μορφής μεροληψίας, που ευνοεί τα κέρδη (μονοπωλιακή - ολιγοπωλιακή δύναμη, θεσμικές ρυθμίσεις σφετερισμού δημόσιου ή κοινωνικού πλούτου, τοκογλυφικά επιτόκια κ.λπ.), που συντεχνιακά διαστρέφει την δίκαιη αμοιβή της εργασίας και γενικά η άρση κάθε αδικίας που οδηγεί σε στρέβλωση των κοινωνικών και οικονομικών προτύπων είναι θεμελιώδους σημασίας. Είναι γνωστό, όσο και αν τείνει να ξεχασθεί, ότι η διαδικασία διανομής του παραγόμενου πλούτου επηρεάζει άμεσα την κατανομή των πόρων στην παραγωγική διαδικασία και επιδρά στην αποτίμηση της αμοιβής τους.
β) Συγκροτημένη και γρήγορη ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης της χώρας που αποβλέπει στην εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου όχι μόνο με την αύξηση των εξαγωγών αλλά και με την υποκατάσταση των εισαγωγών. Οι πρωτοφανείς επιχορηγήσεις για τραπεζομάντηλα, καφετιέρες, σεσουάρ κομμωτηρίων, φωτοτυπικά κ.λπ. ας τοποθετηθούν στο οικονομικά εγχειρίδια σαν ιδιοφυή αναπτυξιακά εργαλεία μιας χρήσης.
Παρεπιπτόντως οι συζητήσεις περί ανταγωνιστικότητας οι οποίες, με μια μονομέρεια που τελικά καταντά ανόητη αν δεν είναι υποβολιμαία, εστιάζουν στην κατάκτηση των εξωτερικών αγορών και καθόλου στην υποκατάσταση των εισαγωγών (όπως είναι φυσικότερο για πολλούς λόγους), μπορεί να ενθουσιάζουν τους εταίρους και δανειστές μας σαν ο μοναδικός ενάρετος δρόμος προς την σωτηρία (αυτοί ανενόχλητοι να εκμεταλλεύονται, άμεσα ή έμμεσα, τις δυνατότητες της δικής μας αγοράς την ίδια ώρα που εμείς θα αγκομαχούμε αλλού να εξοικονομούμε το συνάλλαγμα για την εξόφληση των δανείων τους), αλλά η αρετή και η ανιδιοτέλεια πρέπει να αφορά περισσότερο αυτούς που έχουν μικρότερες ανάγκες παρά αυτούς που βρίσκονται σε αδυναμία.
Γενναιόδωρα, λοιπόν, ας συνεχίσουμε να επιδοτούμε τις πολυεθνικές του λιανικού εμπορίου που δρουν στην χώρα, των οποίων τα πολυεθνικά δίκτυα προμηθειών δεν έχουν την παραμικρή οργανική σχέση με τις προοπτικές ανάπτυξης του παραγωγικού τομέα της, μόνο και μόνο για να αφυδατώνουν τον εθνικό πλούτο. Να επιδοτούμε τους εργαζόμενους που υποαπασχολούν και υπερεκμεταλεύονται για να μην αρχίσουν να λειτουργούν με ρομπότ.
Μου άρεσε που πρόσφατα κορυφαίος υπουργός αναγόρευσε τον τομέα της λιανικής σε βασικό μοχλό ανάπτυξης. Μάλλον δεν εννοούσε τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις, για τις οποίες θα πρέπει να επιδιωχθεί, με φορολογικά και διοικητικά μέτρα, η παρακράτηση μεγάλου μέρους των κερδών τους εντός της χώρας, αλλά ελληνικές επιχειρήσεις που θα υποβοηθούν και θα ενθαρρύνουν την εγχώρια παραγωγή.
γ) Εντοπισμός και αξιοποίηση των φυσικών και ιστορικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας και των υφιστάμενων προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού της. Αξιοποίηση όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτισμική και τελικά πολιτική.
δ) Ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί στον αγροτικό τομέα των παραδοσιακών προϊόντων υψηλής ποιότητας, με προώθηση μόνο κατόπιν εξονυχιστικού ελέγχου μαζικών καλλιεργειών νέων, μοντέρνων προϊόντων. Ο αγροτικός τομέας να αποτελέσει πυρήνα διασύνδεσης με τον δευτερογενή τόσο προς την κατεύθυνση της επεξεργασίας, μεταφοράς της πρωτογενούς παραγωγής, όσο και προς την κατεύθυνση  των εισροών - εφοδίων που χρησιμοποιεί, αλλά και να συνεργεί με τον τριτογενή τομέα στην εμπορία - προώθηση, την τουριστική - αγροτοτουριστική ανάπτυξη, ακόμη και την οικιστική. Η τελευταία πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μιας ευρύτερης συζήτησης που ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια αυτού του άρθρου. Να επισημανθεί μόνο ότι η «γή» αποτελεί βασικό αποθεματικό στοιχείο πλούτου σε ιδιωτικό και δημόσιο επίπεδο και, πιθανόν, το τελικό διακύβευμα της κρίσης.
ε) Επιλογή, μετά από εμβριθή έλεγχο, λίγων κλάδων ή και επιχειρήσεων τεχνολογίας αιχμής με εξωστρεφή προσανατολισμό. Η συμπαράσταση προς αυτούς να στηρίζεται στην εξασφάλιση όλων των αναγκαίων «εξωτερικών οικονομιών» που σχετίζονται με τις υποδομές, το ευνοϊκό διοικητικό - φορολογικό περιβάλλον, τις δυνατότητες πρόσβασης στις αγορές και την χρηματοδότηση, τα διοικητικά σχήματα, και όχι στον πακτωλό των άμεσων επιχορηγήσεων. Ο συνυπολογισμός της εναρμόνισής τους με τα εντοπισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα, το «παραδοσιακό» τμήμα της οικονομίας και την δυνατότητα δημιουργίας ενός «ενδιάμεσου» τμήματος, που θα συνδέει το ανώτερο με το κατώτερο, αποτελεί βασικό κριτήριο επιλογής για τον πολλαπλασιασμό των αποτελεσμάτων. Σε κάθε επιλογή το μέγεθος της εγχώριας προστιθέμενης αξίας να αποτελεί το κεντρικό κριτήριο.
στ) Αξιοκρατική προαγωγή νέων ανθρώπων σε καίριες θέσεις ευθύνης και μετάταξη των ικανών στελεχών της παλιάς γενιάς σε επιτελικές θέσεις. Οι τεχνοκρατικές γνώσεις θα πρέπει να συνοδεύονται από πίστη, αυταπάρνηση και αφοσίωση στο καθήκον επίτευξης συγκεκριμένων άμεσων και απώτερων στόχων. Αυτά δεν αφορούν μόνο τον δημόσιο τομέα, που τόσο αμείλικτα κατακεραυνώνει η εντελώς αντιπαραγωγική ιδιωτική τηλεόραση, αλλά και τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα, που κατά μέσο όρο δεν είναι αποτελεσματικότερος του δημόσιου στην επίτευξη πολυσύνθετων έργων.
η) Αξιοπρεπής αλλά και ορθολογική αντιμετώπιση των απόμαχων της εργασίας και της ζωής, με την κάλυψη εκ μέρους του παραγωγικά ενεργού τμήματος της κοινωνίας όλων των αναγκών διαβίωσης τους. Δεν εντάσσεται στα όρια της αξιοπρέπειας και της αλληλεγγύης η εις βάρος των παραγωγικών ηλικιών συντήρηση πολυτελών ή και παράταιρων, με την ηλικία και τα κοινωνικά ήθη, συνηθειών.
θ) Εξορθολογισμός των λειτουργιών του κράτους. Γι' αυτό έχουν ειπωθεί τα πάντα και, επίσης, έχουν συμβεί σχεδόν τα πάντα. Νομίζω ότι η αυτονόμηση της διοίκησης από κομματικούς μηχανισμούς και συντεχνίες αποτελεί το πρωταρχικό βήμα. Χωρίς  να υποτιμηθεί ο ελλοχεύων κίνδυνος εγκλωβισμού του κράτους σε μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα καθώς και η τεχνητή δυσφήμισή του, που θέλει να περιορίσει την δράση του μόνο στις υπηρεσίες ασφαλείας, που θα προστατεύουν μια ελίτ καταπιέζοντας τον υπόλοιπο λαό, αφήνοντας στα αρπακτικά χέρια της περίφημης αγοράς  την εκμετάλλευση των «δημόσιων» ή και των «ελεύθερων» αγαθών. Σε μια τέτοια περίπτωση τι χρειάζονται οι κυβερνήσεις και τελικά ποια η ανάγκη ύπαρξης της δημοκρατίας; Θα πρέπει να θεσπισθούν μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου, που υπερφαλαγγίζουν συντεχνιακά αλλά και ιδιωτικά συμφέροντα, ελαχιστοποιώντας κάθε κίνδυνο καταδολίευσης που καθιστά τον δημόσιο τομέα εξαρτημένο και ανίκανο να αναλάβει τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και τον ρυθμιστικό ρόλο που επιβάλλουν οι συνθήκες. Αναπτυξιακές πρωτοβουλίες που αδυνατεί, σε μεγάλη κλίμακα, να αναλάβει ο υφιστάμενος ιδιωτικός τομέας.

Τελειώνοντας το τεράστιο αυτό θέμα, νομίζω ότι πρέπει χωρίς χρονοτριβή να κινητοποιηθούν, με πρωτοβουλία του κράτους, όλες οι υγιείς δυνάμεις του έθνους, σε ένα συγκροτημένο σχέδιο ολόπλευρης ανάπτυξης. Χρειαζόμαστε οποσδήποτε ένα νέο ρεαλιστικό όραμα που θα τεθεί αμέσως σε λειτουργία και όχι την αναπαραγωγή ή τη διαιώνιση ενός φθαρμένου μηχανισμού εύκολης εκμετάλλευσης, που μας οδήγησε στη σημερινή οικτρή κατάσταση.

* Ο Σπύρος Γ. Παναγιωτόπουλος είναι Οικονομολόγος