Αθήνα 23.5.2014, 17:27

Η παρουσία υψηλών επιπέδων αβεβαιότητας κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης διαδραμάτισε και συνεχίζει να διαδραματίζει βασικό ρόλο στην εξέλιξη της παρούσας κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το βασικό μακροχρόνιο χαρακτηριστικό της υψηλής αβεβαιότητας στην ελληνική οικονομία είναι υπεύθυνο για την επικράτηση των μικρομεσαίων παραδοσιακών επιχειρήσεων με συνέπειες: α) την απουσία καινοτομικού χαρακτήρα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και β) την επικράτηση μικρής κλίμακας (μεγέθους) επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Στο Διάγραμμα 1 αποτυπώνεται η εξέλιξη του Δείκτη Οικονομικής Αβεβαιότητας για την ελληνική οικονομία, από τον Ιανουάριο του 2001 μέχρι το Δεκέμβριο του 2013, σε συνδυασμό με την εξέλιξη των επιπέδων ανεργίας στην ελληνική οικονομία. Ο δείκτης αβεβαιότητας έχει υπολογισθεί από την ομάδα έρευνάς μας (Measuring Uncertainty in the Greek Economy) ως εξής: αρχικά υπολογίζεται η «κυλιόμενη» τυπική απόκλιση 30 ημερών του δείκτη μεγάλης κεφαλαιοποίησης FTSE/ATH του Χρηματιστηρίου Αθηνών, αποτυπώνοντας έτσι τα σοκ αβεβαιότητας, και στη συνέχεια πραγματοποιείται μια παλινδρόμηση αυτών πάνω στην αντίστοιχη τυπική απόκλιση ενός δείκτη της παγκόσμιας χρηματιστηριακής αγοράς (με βάση τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια ανά τον κόσμο: Standard & Poor’s 500 - ΗΠΑ, FTSE 100 - Ην. Βασίλειο, CAC 40 - Γαλλία, NIKKEI 25 - Ιαπωνία, Hang Seng - Χονγκ-Κονγκ). Τα κατάλοιπα της παλινδρόμησης αυτής αποτελούν σύμφωνα με τη βιβλιογραφία ένα ικανοποιητικό δείκτη αβεβαιότητας. 

Διάγραμμα 1. Δείκτης Οικονομικής Αβεβαιότητας και Ποσοστό Ανεργίας στην Ελληνική οικονομία

 

Δύο σημεία αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής στο διάγραμμα: Το πρώτο είναι ότι, εάν δεν προσέξει κάποιος τους υπότιτλους του διαγράμματος θα νομίσει ότι η μαύρη γραμμή (της ανεργίας) είναι η τάση (μέση τιμή) της αβεβαιότητας! Υπάρχει δηλαδή πολύ έντονη σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Το δεύτερο είναι ότι στην αρχή της περιόδου η υψηλή αβεβαιότητα δεν απεικονίστηκε αμέσως σε διόγκωση της ανεργίας. Αυτό συνέβη λίγο αργότερα. Η ανεργία δηλαδή παρουσιάζει μία υστέρηση όσον αφορά την αβεβαιότητα. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται στο τέλος του διαγράμματος. Ενώ η αβεβαιότητα μειώνεται, η ανεργία συνεχίζει να αυξάνεται για να αρχίσει να μειώνεται στο τέλος της περιόδου.

Η ένταξη της Ελλάδας στο κοινό νόμισμα συνοδεύτηκε από κλίμα σταθερότητας και ευφορίας αναφορικά με τις μελλοντικές προοπτικές της οικονομίας. Ωστόσο, η κατάσταση άρχισε να μεταβάλλεται μετά το 2008 και την έναρξη της κρίσης χρέους. 

Από το ξέσπασμα της κρίσης, η Ελλάδα έχει χτυπηθεί από μια σειρά από σοκ αβεβαιότητας. Η οικονομική δραστηριότητα επηρεάστηκε αρνητικά κυρίως από την αυξανόμενη αβεβαιότητα στις οικονομικές (αλλαγή νομίσματος) και πολιτικές εξελίξεις (αντισυστημικότητα). Η εκτίναξη της ανεργίας μετά το 2008 που παρουσιάζεται στο διάγραμμα είναι ενδεικτική.

Η αβεβαιότητα καταλαμβάνει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του επιχειρηματικού κύκλου καθώς: α) αυξάνεται το κόστος κεφαλαίου, β) αυξάνεται η αποστροφή στον κίνδυνο, και γ) οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά διακατέχονται από αβεβαιότητα σχετικά με τους μελλοντικούς φόρους, επίπεδα δαπανών, ρυθμιστικές διατάξεις, μεταρρυθμίσεις και επιτόκια. Επακόλουθα, οι επιχειρήσεις καθυστερούν τις επενδύσεις, την κατανάλωση αγαθών και τις προσλήψεις εργατικού δυναμικού.

Το έντονο κλίμα αβεβαιότητας που επικράτησε στην ελληνική οικονομία αποτυπώνεται και στην αύξηση των ελληνικών spreads των 10ετών ομολόγων έναντι των αντίστοιχων γερμανικών. Η πιθανότητα πτώχευσης των ελληνικών ομολόγων μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012 μειώνεται συνεχώς. Να σημειωθεί ότι στις 5 Μαρτίου 2012 το κόστος δανεισμού σημείωσε τη μεγαλύτερη απόδοση των τελευταίων ετών. Ωστόσο, από το δεύτερο εξάμηνο του 2012 η τάση είναι καθοδική λόγω της επαναφοράς της πολιτικής σταθερότητας και της θετικής έκβασης των στόχων του προγράμματος προσαρμογής. Η έξοδος της Ελλάδας στις αγορές με την έκδοση πενταετών ομολόγων στις 9 Απριλίου του 2014 λειτούργησε ως δείγμα σταθερότητας παρά το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος συνεχίζει να παραμένει σε υψηλά επίπεδα. 

Έτσι τα spread έφτασαν στις 9 Απριλίου στο χαμηλό των 5,89 μονάδων. Ωστόσο, έναν περίπου μήνα μετά παρατηρούμε ότι στις 16 Μαΐου τα spread των ελληνικών ομολόγων ανέβηκαν κατά 1000 μονάδες φτάνοντας το 6,86 αποτυπώνοντας μια αύξηση των επιπέδων αβεβαιότητας στην οικονομία. 

Η πρόσφατη αύξηση της αβεβαιότητας η οποία απεικονίστηκε κυρίως στο spread των Ελληνικών ομολόγων θα απεικονιστεί και στον Δείκτη Αβεβαιότητας και θα λειτουργήσει αρνητικά στην ανεργία λίγο αργότερα.

Διάγραμμα 2. Η Εξέλιξη του spread των ελληνικών 10ετών ομολόγων έναντι των αντίστοιχων γερμανικών (Μάρτιος-Μάιος 2014)

Αυτή τη φορά ο κίνδυνος είναι μόνο πολιτικός και η διόγκωση του είχε δύο αφορμές: 

α) Στη μοναδική Ελληνική εφεύρεση να μετατρέψουμε τις ευρωεκλογές σε εθνικές εκλογές.

β) Στους ατυχείς χειρισμούς του ΥΠΟΙΚ αναφορικά με τη φορολόγηση (!) των Ελληνικών ομολόγων.

Και τα δύο γεγονότα άνοιξαν και πάλι την πορεία στους κερδοσκόπους (μετά τη χρυσή τους περίοδο 2010 – 2011), οι οποίοι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (15 ημέρες) έκαναν ό,τι μπορείτε να φανταστείτε (παιχνίδια με τα ομόλογα, παιχνίδια με τις μετοχές των τραπεζών κ.τ.λ.)!

Οι πολίτες θα την πληρώσουν πάλι! Κάποιοι άνεργοι θα καθυστερήσουν να προσληφθούν και κάποιοι εργαζόμενο θα γίνουν άνεργοι. Ευτυχώς τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών μείωσαν τον κίνδυνο και πάλι.

Συμπερασματικά η μεσοπρόθεσμη επιτυχής έξοδος από την κρίση της οικονομίας θα εξαρτηθεί σημαντικά από τη μείωση του κινδύνου και της αβεβαιότητας στην Ελληνική οικονομία η οποία είναι απαραίτητη για την επαναδραστηριοποίηση και της αγοράς εργασίας. Συνεπώς για την επιστροφή της απασχόλησης απαραίτητη είναι η μείωση της αβεβαιότητας και η αύξηση της προβλεψιμότητας. Δεδομένου μάλιστα ότι η παραγωγή της αβεβαιότητας στην Ελληνική οικονομία είχε οικονομική και πολιτική προέλευση αλλά ο οικονομικός κίνδυνος έχει σοβαρά μειωθεί, απομένει το πολιτικό πεδίο ως μοναδικός παράγοντας παραγωγής μελλοντικών κινδύνων.