Τα παραπάνω προβλέπει υπό έκδοση οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που κομίζει νέους κανόνες για νομική αρωγή στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών. Σήμερα, οι νέοι κανόνες για τη νομική αρωγή που πρότεινε η Επιτροπή το 2013 ξεπέρασαν και το τελευταίο εμπόδιο. Το Συμβούλιο ενέκρινε την οδηγία για τη νομική αρωγή σε υπόπτους ή κατηγορουμένους στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και διαδικασιών εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Η νομική αρωγή είναι η οικονομική ή δικαστική στήριξη που παρέχεται σε υπόπτους ή κατηγορουμένους οι οποίοι δεν διαθέτουν τους οικονομικούς πόρους για να καλύψουν τα δικαστικά έξοδα. Οι νέοι κανόνες θα διασφαλίσουν ότι το δικαίωμα στη νομική αρωγή ασκείται και προσφέρεται με ενιαίο τρόπο σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα νομικής αρωγής από τα πρώτα στάδια της ποινικής διαδικασίας και η αρωγή αυτή θα χορηγείται βάσει σαφών κριτηρίων που ορίζονται στην οδηγία.

Ο Φρανς Τίμερμανς, πρώτος Αντιπρόεδρος αρμόδιος για το Κράτος Δικαίου και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δήλωσε: «Όσοι διώκονται ποινικά δικαιούνται νομική προστασία και δικηγόρο του οποίου να μπορούν να καταβάλουν την αμοιβή. Αυτό σημαίνει κράτος δικαίου. Σήμερα θεσπίσαμε κανόνες που θα το διασφαλίζουν σε ολόκληρη την Ένωση».

Η Επίτροπος της ΕΕ, αρμόδια για θέματα Δικαιοσύνης, Καταναλωτών και Ισότητας των Φύλων, κ. Βιέρα Γιούροβα, δήλωσε: «Η νομική αρωγή αποτελεί ουσιώδες στοιχείο για την εξασφάλιση της πρόσβασης σ’ ένα δίκαιο σύστημα απονομής δικαιοσύνης το οποίο μεριμνά για όλους, ακόμη και τους πιο φτωχούς. Τα τελευταία έτη ενισχύσαμε τα δικονομικά δικαιώματα: για οποιονδήποτε είναι ύποπτος ή κατηγορούμενος στην Ευρώπη θα υπάρχει εγγύηση για μια δίκαιη δίκη. Όμως, τι νόημα έχει να δικαιούνται οι πολίτες πρόσβαση σε δικηγόρο αν δεν μπορούν να καλύψουν τα έξοδα; Για τον λόγο αυτό, η σημερινή απόφαση είναι ζωτικής σημασίας για τον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης και θεμελιωδών δικαιωμάτων».

Η νέα οδηγία προβλέπει τις ακόλουθες εγγυήσεις:

• Η νομική αρωγή χορηγείται γρήγορα

Η νομική αρωγή θα χορηγείται το αργότερο πριν από την ανάκριση, ιδίως της αστυνομίας, ή πριν από ορισμένες ανακριτικές πράξεις ή πράξεις συλλογής αποδεικτικών στοιχείων, όπως ορίζεται στην οδηγία. 

• Η νομική αρωγή χορηγείται βάσει σαφών κριτηρίων

Τα κράτη μέλη πραγματοποιούν διαφορετικούς ελέγχους για να προσδιορίσουν αν θα χορηγήσουν νομική αρωγή: έλεγχο επάρκειας πόρων (σχετικά με το εισόδημα και την περιουσία του ενδιαφερόμενου προσώπου), έλεγχο βασιμότητας της αίτησης (σχετικά με την αναγκαιότητα εξασφάλισης αποτελεσματικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη υπό τις συνθήκες της υπόθεσης) ή αμφότερους τους ελέγχους. Οι νέοι κανόνες καθορίζουν σαφή κριτήρια για την καθιέρωση των ελέγχων αυτών:

- Αν ένα κράτος μέλος εφαρμόζει έλεγχο επάρκειας πόρων, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλους τους σχετικούς και αντικειμενικούς παράγοντες, όπως είναι το εισόδημα, η περιουσία και η οικογενειακή κατάσταση του ενδιαφερομένου, το κόστος της νομικής αρωγής και το βιοτικό επίπεδο στο εν λόγω κράτος μέλος. Τα κριτήρια αυτά θα βοηθήσουν τις αρμόδιες αρχές να διαπιστώνουν κατά πόσον οι ύποπτοι ή οι κατηγορούμενοι στερούνται επαρκείς πόρους για να ανταπεξέλθουν οικονομικά στο κόστος της νομικής βοήθειας.

- Αν ένα κράτος μέλος εφαρμόζει έλεγχο βασιμότητας της αίτησης, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη σοβαρότητα του αδικήματος, την περιπλοκότητα της υπόθεσης και τη βαρύτητα της επαπειλούμενης ποινής, προκειμένου να διαπιστώνει κατά πόσο η παροχή νομικής αρωγής απαιτείται προς το συμφέρον της απονομής δικαιοσύνης. 

• Νομική αρωγή σε διαδικασίες εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης

Το δικαίωμα νομικής αρωγής θα υπάρχει και στις περιπτώσεις εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Το δικαίωμα αυτό θα παρέχεται τόσο στο κράτος μέλος το οποίο εκτελεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης όσο και – στις ποινικές υποθέσεις – στο κράτος μέλος στο οποίο εκδόθηκε το ένταλμα. 

• Βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων για τη νομική αρωγή

Η οδηγία διασφαλίζει ότι οι αποφάσεις σχετικά με τη νομική αρωγή λαμβάνονται επιμελώς και ότι οι ενδιαφερόμενοι ενημερώνονται γραπτώς όταν η αίτησή τους απορρίπτεται εν όλω ή εν μέρει. Καθορίζει κανόνες σχετικά με την ποιότητα της νομικής αρωγής και την κατάρτιση του προσωπικού που εμπλέκεται στη διαδικασία λήψης της απόφασης, συμπεριλαμβανομένων των δικηγόρων. Στην περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων που θεσπίζει η εν λόγω οδηγία, πρέπει να προβλέπονται αποτελεσματικά μέσα έννομης προστασίας. 

Τα κράτη μέλη οφείλουν να μεταφέρουν την οδηγία εντός 30 μηνών από τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα δικαιώματα αυτά θα ισχύουν από τον Μάιο του 2019. 

Η εν λόγω οδηγία θα ισχύσει σε όλα τα κράτη μέλη εκτός από τη Δανία, την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η οδηγία για τη νομική αρωγή είναι η τρίτη και τελευταία οδηγία που εκδίδεται από τη δέσμη προτάσεων στον τομέα των δικαιωμάτων σε δίκαιη δίκη στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών που υπέβαλε η Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2013. Με την έκδοσή της ολοκληρώνεται ο οδικός χάρτης για την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων ή κατηγορουμένων σε ποινικές διαδικασίες που καταρτίστηκε το 2009.

Τα τελευταία χρόνια έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων και των κατηγορουμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά την έγκριση του οδικού χάρτη για την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων ή κατηγορουμένων σε ποινικές διαδικασίες (2009), εκδόθηκαν πέντε οδηγίες. Οι οδηγίες αυτές κατοχυρώνουν ουσιαστικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση, το δικαίωμα ενημέρωσης και το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο.

Διασφαλίζουν, επίσης, το τεκμήριο αθωότητας και το δικαίωμα παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη, καθώς και, πολύ πρόσφατα, τις δικονομικές εγγυήσεις για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών.