Το Πανεπιστήμιο Αθηνών συνεχίζει με συνέπεια την ενημέρωση των πολιτών γύρω από τις τελευταίες εξελίξεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας του ιού SARS-CoV-2.

Καθώς το νέο πολύ μολυσματικό νέο στέλεχος του ιού SARS-CoV-2 δέλτα διασπείρεται γρήγορα ανά τον κόσμο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνεχίζει να συστήνει και για τους πλήρως εμβολιασμένους τη χρήση μάσκας και την τήρηση των κανόνων ασφαλείας, όπως η κοινωνική απομόνωση, η αποφυγή του συνωστισμού και η υγιεινή των χεριών. 

Οι Ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Πάνος Μαλανδράκης και Θάνος Δημόπουλος (Πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν τις νέες οδηγίες που ανακοίνωσε ο ΠΟΥ. 

Σε πολλές χώρες συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ αλλά και της Ελλάδας, μετά την σταδιακή πρόοδο του εμβολιασμού και την μείωση των νέων κρουσμάτων, άρχισαν να αίρονται τα μέτρα κοινωνικής απομόνωσης και η υποχρεωτική χρήση της μάσκας. Ο μέσος όρος των νέων κρουσμάτων στις ΗΠΑ την τελευταία εβδομάδα είναι στα 11659 νέα κρούσματα την ημέρα. Η σύσταση της χρήσης της μάσκας από τους εμβολιασμένους συνίσταται στο ότι δεν έχει εμβολιαστεί όλος ο πληθυσμός και ένα τόσο μολυσματικό στέλεχος μπορεί να οδηγήσει σε εξάρσεις του ιού. Στο Ισραήλ περίπου οι μισοί ενήλικες που προσβλήθηκαν με το νέο στέλεχος ήταν πλήρως εμβολιασμένοι με το εμβόλιο της εταιρείας Pfizer. Το νέο αυτό στέλεχος είναι το ταχύτερο στέλεχος στη διασπορά του έως τώρα. Η παρουσία του έχει εξακριβωθεί σε 92 χώρες του κόσμου και είναι πιθανόν να είναι το επικρατές στέλεχος του κορωνοϊού σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης είναι δυνητικά πιο θανατηφόρο στέλεχος, γιατί εξαιτίας της πολύ μολυσματικής του φύσης, θα προσβάλλει τελικά τους πιο ευπαθείς που θα νοσήσουν σοβαρότερα, θα νοσηλευτούν και πιθανά θα καταλήξουν από τη λοίμωξη COVID-19, ειδικά σε περιοχές με χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού. Το στέλεχος αυτό πιθανά οδηγεί και σε σοβαρότερα συμπτώματα, αλλά και διαφορετικά από τα συνηθισμένα συμπτώματα της λοίμωξης COVID-19, όπως τα γνωρίζαμε έως τώρα. Στις ΗΠΑ πάνω από το 10% των ατόμων που μολύνονται τώρα από τον SARS-CoV-2, οφείλεται στο στέλεχος δέλτα και έχει ήδη υπολογιστεί ότι έχουν ήδη καταλήξει λόγω αυτού του στελέχους πάνω από 600 χιλιάδες άνθρωποι. Γι’ αυτό είναι σημαντική η πρόοδος του εμβολιασμού και η τήρηση των κανόνων ασφαλείας.

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους έχει παρατηρηθεί διεθνώς μεγάλη αύξηση των διατροφικών διαταραχών μεταξύ εφήβων. Αναφέρεται χαρακτηριστικά από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Harvard στις ΗΠΑ ότι η ανάγκη για αντιμετώπιση διατροφικών διαταραχών, όπως της νευρικής ανορεξίας, σε εφήβους ξεπέρασε κατά πολύ την ικανότητα αντιμετώπισής τους από το σύστημα υγείας. 

Οι ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Σταυρούλα Πάσχου (Επίκουρη Καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας), Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (Καθηγήτρια Θεραπευτικής-Προληπτικής Ιατρικής) και Θάνος Δημόπουλος (Καθηγητής Θεραπευτικής-Αιματολογίας-Ογκολογίας και Πρύτανης ΕΚΠΑ) σχολιάζουν τo φαινόμενο αυτό.

Πιθανές αιτίες είναι η απώλεια του καθημερινού προγράμματος, η έλλειψη της καθημερινής επαφής με τους φίλους, το άγχος για την πανδημία COVID-19, η αίσθηση μοναξιάς και πλήξης, αλλά και η επισιτιστική ανασφάλεια στο σπίτι σε κάποιες περιπτώσεις. Επίσης, ο χρόνος που αφιερώνουν οι έφηβοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι πολύ μεγαλύτερος από τον συνηθισμένο. Συγκρίνουν συχνά το σώμα τους με εικόνες που βλέπουν στο διαδίκτυο και η σύγκριση αυτή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σχετικά με την εικόνα και την αυτοεκτίμησή τους. Όλα αυτά καθιστούν τον έφηβο, που προσπαθεί να καταλάβει σε αυτή τη φάση τον εαυτό του, ευάλωτο στο να υιοθετήσει λανθασμένες συμπεριφορές υπερβολικού ελέγχου του σωματικού βάρους.

Χρειάζεται εγρήγορση από του γονείς και τους εκπαιδευτικούς για έγκαιρη διάγνωση σχετικών συμπεριφορών. Είναι, επίσης, εξέχουσας σημασίας η ευαισθησία των επιχειρηματιών και διαφημιστών που ασχολούνται με τον κλάδο της απώλειας βάρους και των συμπληρωμάτων διατροφής, ώστε να μην να μην προσφέρονται μη επιστημονικά εγκεκριμένες λύσεις σε αυτές τις κρίσιμες ηλικίες. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται εμπορική εκμετάλλευση των ανησυχιών των εφήβων σχετικά με την εικόνα του σώματός τους. Φυσικά, σημαντικότατη είναι και η μέριμνα της πολιτείας με τις σωστές νομοθετικές ρυθμίσεις πάντα σε συνεργασία με τους ειδικούς ιατρούς και επιστήμονες. 

Σε άρθρο με τίτλο «Τα εμβόλια υβριδικής πρωτεΐνης ακίδας παρέχουν προστασία σε πειραματόζωα από κορωνοϊούς της ομάδας του Sarbecovirus» που δημοσιεύεται στο περιοδικό Science δημοσιεύονται δεδομένα αναφορικά με την ανάπτυξη εμβολίων που παρέχουν ευρεία προστασία έναντι κορωνοϊών. 

H βιβλιογραφία ανασκοπείται από τους Καθηγητές της Ιατρικής του ΕΚΠΑ Δημήτριο Παρασκευή (Αναπληρωτής Καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής) και Θάνο Δημόπουλο (Πρύτανης ΕΚΠΑ).

Μέχρι σήμερα αρκετά εμβόλια έναντι του SARS-CoV-2 έχουν εγκριθεί κατόπιν κλινικών δοκιμών, σε σύντομο χρονικό διάστημα, και ήδη χρησιμοποιούνται σε πολλά σημεία της υφηλίου. Για παράδειγμα στη Νέα Υόρκη, πάνω από το 50% του ενήλικου πληθυσμού έχει ήδη εμβολιαστεί.

Ωστόσο, η εμφάνιση του SARS το 2003 και του SARS-CoV-2 το 2019 υπογραμμίζει την ανάγκη ανάπτυξης εμβολίων που θα προσφέρουν ευρεία ανοσία έναντι των κορωνοϊών και συγκεκριμένα της ομάδας των Sarbecovirus. 

Oι επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας (UNC) Gillings School of Global Public Health εργάζονται για την ανάπτυξη ενός εμβολίου που προστατεύει τα πειραματόζωα όχι μόνο από τον SARS-CoV-2, συμπεριλαμβανομένων και των αναδυόμενων μεταλλαγμένων στελεχών, αλλά και έναντι άλλων κορωνοϊών.

Για να αποφευχθεί μια μελλοντική πανδημία κορωνοϊού, οι ερευνητές του UNC-Chapel Hill σχεδίασαν εμβόλιο που παρέχει προστασία από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2 αλλά και από μια ομάδα κορωνοϊών σε ζώα που μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα η ερευνητική ομάδα ανέπτυξε μια υβριδική πρωτεΐνη ακίδας (spike) που περιλαμβάνει τμήματα πρωτεϊνών από διαφορετικούς ιούς χρησιμοποιώντας προσέγγιση που βασίζεται στο mRNA. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται προστασία σε πειραματόζωα έναντι πέντε κορωνοϊών: SARS-CoV (κορωνοϊός 2003), SARS-CoV-2, SARS-CoV-2 B.1.351 (στέλεχος άλφα), bat CoV (Bt-CoV) RsSHC014 και τον ετερογενή ιό Bt-CoV WIV-1. 

Τα υβριδικά mRNAs προκάλεσαν υψηλά επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων έναντι κορωνοϊών της ομάδας Sarbecovirus. Αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με τα εμβόλια που χρησιμοποιούν mRNA μόνο από το SARS-CoV-2, για τα οποία  η επαγόμενη εξουδετερωτική δράση μειώνεται έναντι ετερογενών ιών Sarbecovirus. Επίσης, το εμβόλιο SARS-CoV-2 mRNA δεν πραστατεύει από επαναμόλυνση με τους ιούς SARS-CoV και WIV-1.

Τα mRNA εμβόλια των υβριδικών πρωτεϊνών που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη νέα μελέτη, έδειξαν ικανοποιητική εξουδετερωτική δράση έναντι των στελεχών που μολύνουν μινκ (στέλεχος 5) καθώς και των στελεχών Β.1.1.7 (στέλεχος Α) που ταυτοποιήθηκε πρώτα στο  Ηνωμένο Βασίλειο και του Β.1.351 (στέλεχος βήτα) που βρέθηκε πρώτα στην Νότια Αφρική.

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι οι υβριδικές πρωτεΐνες μπορούν να αποτρέψουν μολύνσεις από κορωνοϊούς τύπου SARS που μολύνουν ζώα και έχουν δυναμική να προκαλέσουν πανδημία. Τα ευρήματά της μελέτης είναι αρκετά αισιόδοξα υποδεικνύοντας ότι μπορεί να σχεδιαστούν εμβόλια με ευρεία ανοσία έναντι των κορωνοϊών προφυλάσσοντας προληπτικά την υφήλιο  από ιούς που μπορούν να προσβάλουν στον άνθρωπο. Με αυτήν τη στρατηγική, ίσως μπορεί να αποτραπεί ένας SARS-CoV-3.

Καθώς ο εμβολιασμός για τον SARS-CoV-2 προχωράει στο γενικό πληθυσμό σε διάφορες χώρες τίθεται το ερώτημα της αποτελεσματικότητας της ανοσολογικής απόκρισης που προκαλούν σε σχέση με τα μεταλλαγμένα στελέχη που διαρκώς αναδύονται. Και αυτό διότι οι περισσότερες από τις αρχικές κλινικές μελέτες αποτελεσματικότητας των εμβολίων ολοκληρώθηκαν όταν ακόμα δεν κυκλοφορούσαν τα μεταλλαγμένα στελέχη που επικρατούν σήμερα όπως το Άλφα ή το Δέλτα ή τα όποια πιθανά μελλοντικά μεταλλαγμένα στελέχη. Σχετικά με αυτό το θέμα δημοσιεύθηκε στις 23 Ιουνίου ειδική αναφορά στο περιοδικό New England Journal of Medicine. 

Οι Καθηγητές της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γκίκας Μαγιορκίνης και Θάνος Δημόπουλος (Πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν τα ευρήματα αυτής της μελέτης. 

Το βασικό θέμα της αναφοράς είναι τόσο η διαρκής αξιολόγηση των εμβολίων υπό το πρίσμα της διαρκούς εξέλιξης του ιού καθώς και με ποιον τρόπο προτείνεται να υπάρχει παγκόσμια συνεργατική απάντηση για την καλύτερη αντιμετώπιση της πανδημίας. 

Οι συγγραφείς προτείνουν τη διαρκή αξιολόγηση των υπάρχοντων εμβολίων έναντι των στελεχών που προκύπτουν μέσω τυχαιοποιημένων μελετών καθότι οι απλές μελέτες παρατήρησης είναι πιθανόν να επηρεαστούν από συστηματικά σφάλματα. Με απλά λόγια η ακριβής εικόνα για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων έναντι των μεταλλαγμένων στελεχών απαιτεί ειδικές κλινικές μελέτες τις οποίες δεν έχουμε στην διάθεσή μας αυτήν την στιγμή. Στο πλαίσιο αυτών των δοκιμών προτείνεται να μελετηθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου όταν τα χρονικά διαστήματα έχουν παραταθεί ή ακόμα και να μελετηθούν οι βιοδείκτες (π.χ. επίπεδα αντισωμάτων) που σχετίζονται με αποτελεσματικότερη ανοσολογική απόκριση. Επίσης αναφέρεται η σημασία της αξιολόγησης των πιθανών νέων, τροποποιημένων εμβολίων έναντι των όποιων κυκλοφορούντων στελεχών. 

Σημαντικό κομμάτι της μελέτης των νέων τροποποιημένων εμβολίων θα είναι κατά πόσο καλύπτουν ανθρώπους που (τουλάχιστον εργαστηριακά) δεν ανταποκρίθηκαν στον εμβολιασμό με τα προηγούμενα εμβόλια. Όπως συμβαίνει και στα τροποποιημένα εμβόλια του ιού της γρίπης, έτσι και για τα τροποποιημένα εμβόλια του SARS-CoV-2 δεν θα χρειασθούν κλινικές μελέτες αλλά ίσως κάποιες περιορισμένες μελέτες σε ζώα. Τέλος πολύ σημαντική θα είναι η αξιολόγηση των τροποποιημένων εμβολίων είτε ως σχήμα που δίνεται σε άτομο που δεν έχει λάβει εμβόλιο στο παρελθόν είτε ως ενισχυτικό σχήμα, δηλαδή σε άτομο που έχει ολοκληρώσει τον εμβολιασμό με παλαιότερα εμβόλια.